Шыв
Ку терминӑн ытти пӗлтерӗшсем те пур, Шыв — япалалăх, шывамăшĕн оксичĕ, гидроксид, оксидланнă шывамăш. Молекули йӳçамăшĕн пĕр атомĕпе шывамăшĕн икĕ атомĕнчен тăрать. Тĕссĕр, шăршăсăр шĕвек. Химилле формула — H2O. Температура Цельсий шкалипе 0 градусран аяларах ансан, хытă тăрăма куçать, пăр е юр (вăл та пăрах) пулать. Температура Цельсий шкалипе 100 градусран çӳлĕрех хăпарсан, газ тăрăмне куçать, пăс пулать. Çутçанталăкра анлăн сарăлнă[1].
Физикăлла палăрăмсем
Шыв йĕркеллĕ условисенче шĕвек тарăмра пулать, çав вăхăтрах ытти элементсен водород çыхăнăвĕсем газ форминче (H2S, CH4, HF). Водород атомĕсем кислород атомĕсене 104,45° (104°27′) кĕтеспе çыхăннă. Çавăнпа шыв молекулин электричество диполь моменчĕ пысăк (p = 1,84 Д, Синиль йӳçĕкĕнчен çеç пĕчĕкрех). Шывăн кашни молекули 4 Водород çыхăнăвĕ таран тăвать, вĕсенчен иккĕше кислород атомĕн, иккĕше водород атомĕсен[2]. Шывамăш çыхăнăвĕсем нумай пулна пирки шывăн вĕрекен темпертаури тата уделлă пăс тăвакан ăшши пысăк[2]. Шывамăш çыхăнăвĕсем пулман пулсан йӳçамăш Менделеев тапăлĕнчи вырăнне шута илсе тата йӳçамаш евĕр хими элеменчĕсен (кӳкĕрт, селен, теллур) вĕрекен температурăна астуса шыв −80 °С веремелле, −100 °С шанмалла[3].
Шывăн тĕрлĕ изотоп модификацисен тĕрлĕ температурăри физика пахалахĕсем[4]:
| Шыв модификацийĕ | Максималлă тачалăх температури °С |
Виççĕллĕ пăнчă температури °С |
|---|---|---|
| Н2O | 3,9834 | 0,01 |
| D2O | 11,2 | 3,82 |
| T2O | 13,4 | 4,49 |
| Н218O | 4,3 | 0,31 |
Шыв полярлă япаласене лайăх ирĕлтерет, ку пурăнакан организăмсене питĕ кирлĕ. Чĕрĕ клеткăпа клеткăсем хушшинчи сыпăра шывра ирĕлнĕ хими çыханăвĕçем пĕр-пӗринпе çыхăнаççĕ[5]. Шыв çер çинчи пĕтĕм пĕр клеткăллă тата нумай клеткăллă организăмсене кирлĕ.
Изотоп модификацисем
Йӳçамăшпа шывамăшăн та çутçанталăкри тата ӳнерлĕ изотопĕсем пур. Изотопĕсем нейтронĕпе кăна улăшăнса тăраççĕ. Шывамăш изотопĕсен типĕсем шыв молекулине кĕнипе çакăн пек тĕслĕ шывсене уйрăлаççĕ:
- Çăмăл шыв (ахаль шыв) .
- Йывăр шыв (дейтерий) .
- Питĕ йывăр шыв (трити) .
- тритий-дейтерий шывĕ
- тритий-протий шывĕ
- дейтерий-протий шывĕ
Кранри шывра йывăр йӳçамăшлă шыв (H2O17 тата H2O18) D2O16 шывран нумайрах: вĕсем, шайлашуллă, 1,8 кг тата 0,15 кг пĕр тоннăна[3].
Ӑнлантарусем
- ^ Шыври наркӑмӑшлӑ япаласем
- ^ 1, 2 Ларионов А. К. . — Москва: Недра.
- ^ 1, 2 Петрянов И.В. Самое необыкновенное вещество // Химия и жизнь. — 1965. — № 3. — .
- ^ Physics of Ice (15 страница)
- ^ Молекулярные преобразователи энергии в живой клетке (Тихонов А. Н., 1997)