Лингвоцид
Акăлчан чĕлхи корн чĕлхине 1300 тата 1750 çулсем хушшинче хĕссе кăларни.
Лингвоцид (тӳррĕн - чĕлхене пĕтерни е глоттофаги), — ĕмĕртенпе хăйĕн ареалĕнче пулнă чĕлхене пĕтерес тĕлĕшлĕ администраци-политика, çаплах экономикăри мероприятисен комплексĕ. Геноцид терминпа танлаштарсан лингвоцид тĕнчери тивĕç-ирĕкĕн терминĕ мар. Термин авторĕ Ярослав-Богдан Рудницкий пулать, ăна пĕрремĕш хут 1967 çулта ăслăха кĕртнĕ[1].
Тĕслĕхĕсем
- Патшалăх йĕркеленĕ (институционаллă) ашшĕ-амăшĕрен ачана уйăрни. Тăван чĕлхене сыхлама пулмасть. Австралире аборигенсен ачисене ятарлă ача çурчĕсене янă. Унта акăлчанла кăна калаçнипе вĕсем тăван чĕлхене вĕренмен: Çухалнă ăру (Stolen generation).
- Урăх чĕлхене патшалăх чĕлхине тăвасси. Тĕллевĕ: культура идентификацине туртса илесси. Тĕслĕхрен 3-мĕш райхра çакна сорбсене хирĕçле тунă. Латышсене, эстонсене хирĕçле 1948-1990 çулсенче.
- Вăрçăра çĕнтернĕ хыççăн ют халăха куçса килме чĕнни. Халăха сахаллатас ĕç-пуç. Тĕслĕхсем: Корсикăра XX ĕмĕрте, Хавайа АПШ аннексилесен; Латви (1945-1990); Кăнтăр Тироль (1922-1960); Судет (1918-1938), Тибет.
- Тăван чĕлхеллĕ шкулсем çукки, е тăван чĕлхепе вĕрентме чарни. Тĕслĕхсем: Турцире арамей чĕлхине вĕрентме чарнă. Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи вăхăтĕнче Австралири пур нимĕç чĕлхи шкулĕсене хупнă.
- Чĕлхепе усă куракан ареала, вырăна пĕчĕклетни. Тĕслĕх: 1898 çулта Хавайа АПШ аннексиленĕ хыççăн.
- Чĕлхепе калаçакансене вĕлерни. Тĕслĕхсем: Америкăри индиан вăрçисем. Австралире тасмансене вĕлерни.
- Йăла-йĕркене пăрахăçлани. Тĕслĕхсем: индиансем, Австралири аборигенсем.
Çав. пекех
Асăрхавсем
- ^ J.B.Rudnyckyj. Ukrainian Linguistics in Exile (1918-1984) // Papers in the History of Linguistics. Edited by Hans Aarsleff, L.G.Kelly, Hans-Josef Niederehe. (Amsterdam studies in the theory and history of linguistic science. Series III, Studies in the history of language sciences; v. 38.) — Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 1987. — P. 644.
Литература
- Hidley R. The Death of the Irish Language. — London — New York, 1990 [1]
- Breton Roland. Linguicide et ethnocide: Pourqoui et comment tuer les langues? / Les minorites ethniques en Europe — Paris: L’Harmattan, 1993.
Этнополитика |
|
|---|---|
| Ăслăх дисциплинисем тата теорисем |
Этнополитологи • Этноконфликтологи • Этнопсихологи • Тĕнчери право • |
| Идеологисем | Мультикультурализм • Интеграци • Ассимиляци • Аккультурация • Сегрегаци • Мухаджирлĕх • Ирредентизм • Сепаратизм |
| Тĕнчери тата раççейри право |
Декларация прав народов России • Федеральный закон о национально-культурной автономии • Международная конвенция о ликвидации всех форм расовой дискриминации • Всеобщая декларация языковых прав • Европейская хартия региональных языков или языков меньшинств • Рамочная конвенция о защите национальных меньшинств • Конвенция ООН о статусе беженцев • Декларация о правах коренных народов |
| Этноссем хирĕçнисем |
Этнополитика конфликчĕ • Этнос-тĕн конфликчĕ • Этнотерриториллĕ конфликт • Этнодиаспора конфликчĕ • Асимметриллĕ вăрçă |
| Конфликтсене майлаштарни/йĕркелени |
Конфликта йĕркелени • Конфликта майлаштарни • Конфликта чарни • Конфликта алра тытни • Конфликта трансформацилени • |
| Этнос политики |
Инкорпораци (политика) • Этноцид • Лингвоцид • Эмиграцие çăмăллатнии • Федерализаци • Политическая автономия • Национально-культурная автономия • Сецесси • Депортация • Толерантность • Национально-территориальная автономия |
| Паллă ăнлавсем | Национальное меньшинство • Государствообразующий народ • Нация • Титульная нация • Этнофанатизм • Этническая индиффирентность • Этноцентризм • Этноэкономика • Этнические преступные группировки • Трайбализм • Этническая мобилизация |
| Федераци структурисем |
Министерство по делам национальностей • Общественная палата России • Федеральная миграционная служба |
| Пĕрлĕх организацисем тата юхăмĕсем |
Ассамблея народов Кавказа • Движение против нелегальной иммиграции • Союз трудовых мигрантов Таджикистана • Ассамблея народов России |