Тыва Республикин Конституци кунӗ
| Тыва Республикин Конституци кунӗ | |
|---|---|
| Ҫулталӑкри кун | Çу, 6 |
 | |
Тыва Республикин Конституци кунӗ (тыв. Тыва Республиканың Үндезин хоойлузунуң хүнү) — Тыва Республикин патшалӑх уявӗ. 2001 ҫулта пуҫласа ҫулсерен ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче палӑртаҫҫӗ[1].
Тыва Республикин Конституцийӗ — Тыва Республикин тӗп саккунӗ, 2001 ҫулхи ҫӑвӑн 6-мӗшӗнче пӗтӗм халӑх референдумӗнче йышӑннӑ. Вӑл 2 пайран, 17 сыпӑкран тата 143 статьяран тӑрать[2]. Вӑл — шучӗпе Тыва Республикин саккӑрмӗш, паян ӗҫлекен Конституцийӗ[3].
Истори
Танну-Тува Улус Республикин пӗрремӗш Конституцине 1921 ҫулхи ҫурлан 15-мӗшӗнче Пӗтӗм Тувари учредительнӑй хуралра (съездра) йышӑннӑ. Вӑл Ази варринчи суверенитетлӑ патшалӑх туса хунинене, саккун умӗнче пур гражданин та пӗр тан пулнине, должноҫри ҫынсен суйлав принципне, патшалӑхӑн экономикӑна, культурӑна тата халӑхӑн сывлӑх сыхлавне аталантарассине саккунпа йӗркелерӗ.
1923 ҫулхи Конституци пӗрремӗш хут суйлав прависене кӗртнӗ.
1924 ҫулхи юпа уйӑхӗнче II Аслӑ Хурал Туван виҫҫӗмӗш Конституцине йышӑнать, унта патшалӑх влаҫӗпе управленин аслӑ органӗсен тытӑмӗн й еркине уҫӑмлӑ палӑртса хунӑ, пухусемпе суйлава хутшӑнмашкӑн ҫул цензӗ палӑртнӑ — 22 ҫул тултарсан.
Тӑваттӑмӗш Конституцине 1926 ҫулхи чӳкӗн 24-мӗшӗнче йышӑннӑ, пӗрремӗш хут патшалӑх пичечӗ, ялавӗ тата гербӗ пирки саккунпа ҫирӗплетнӗ.
1930 ҫулхи юпан 18-мӗшӗнче VII Аслӑ Хурал Тува Халӑх Республикин шучӗпе пиллӗкмӗш Конституцине ҫирӗплетнӗ.
1941 ҫулхи ҫӗртмен 25-мӗшӗнче йышӑннӑ Тува Халӑх Республикин Конституцийӗн проектне пӗрремӗш хут тува тата вырӑс чӗлхисемпе халӑха сӳтсе явма ятарлӑ брошюрӑсемпе пичетлесе кӑларнӑ. Ӑна Аслӑ Хурал ҫирӗплетсе ҫӗртмен 25-мӗшӗнче вӑя кӗртнӗ хыҫҫӑн Тувара пӗрремӗш хут Конституци кунне уявланӑ.
1978 ҫулхи Тува АССРӗн Конституцийӗ тӑрӑх Тува АССРне республикӑн мӗнпур наци ҫыннисен ирӗкне палӑртакан социализмлӑ пӗрлӗхлӗ патшалӑх тесе пӗлтернӗ. Тува АССРӗн кашни гражданинӗ пӗр вӑхӑтрах РСФСР тата СССР гражданинӗ шутланнӑ[4].
Ҫӗнйӗркелӳ самани хыҫҫӑн Тыва Республики шучӗпе ҫиччӗмӗш Конституцине йышӑннӑ. 1993 ҫулхи юпан 21-мӗшӗнче йышӑннӑ Тӗп саккунра Тыва Республики Раҫҫей Федерацийӗ шутӗнчи суверенитетлӑ демократиллӗ патшалӑх, унӑн уйрӑм патшалах пулса Раҫҫей Федерацийӗ шутӗнчен тухма ирӗк пур тесе палӑртнӑ. Анчах та 1993 ҫулхи раштавӑн 12-мӗшӗнче йышӑннӑ Раҫҫей Федерацийӗн Конституцине хирӗҫленӗ май Тыва Республикин Конституцине Раҫҫей Федерацийӗн Конституцийӗпе шайлаштарнӑ[5].
Тыва Республикин Президенчӗн 2000 ҫулхи авӑнӑн 8-мӗшӗнчи Указӗпе Тыва Республикин Конституци комиссине йӗркеленӗ, унта влаҫӑн саккун кӑларакан тата суд тытӑмӗсен, общество пӗрлешӗвӗсен, предприятисемпе организацисен представителӗсем кӗнӗ. 2001 ҫулхи ҫӑвӑн 6-мӗшӗнче пӗтӗм халӑх референдумӗнче Тыва Республикин Конституцине йышӑннӑ. Ҫак кун, ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, Тыва Республикин Конституци кунне паллӑ тӑвӗҫ.
Уявлани
Тыва Республикин Конституци кунӗнче йӑлана кӗнӗ тӑрӑх палӑрнӑ юристсене Кызыл хулинче Тыва Республикин патшалӑх тата ведомство наградисене парса чыслаҫҫӗ.
Республикӑри шкул ачисене савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура Раҫҫей Федерациийӗн гражданинӗн паспорчӗсене параҫҫӗ[6].
Конституци кунне халалласа республикӑра культура, вӗренӳпе спорт мероприятийӗсем нумай иртеҫҫӗ. Культура ҫурчӗсемпе центрӗсенче викторинӑсем, информаци сехечӗсем, вӑйӑсемпе юрӑ-ташӑ программисем тата спорт вӑййисем иртеҫҫӗ. Кану учрежденийӗсенче тематика куравӗсем, презентацисем тата «ҫавра сӗтелсем» йӗркелеҫҫӗ, унта ҫамрӑксем тата шкул ачисем хастар хутшӑнаҫҫӗ[7].
Ҫавӑн пекех пӑхӑр
- Тыва Республикин Конституцийӗ
- Тыва Республикин кунӗ
- Тыва Республикин патшалӑх ялавӗн кунӗ
Ӑнлантарусем
- ^ Закон Республики Тыва О праздничных днях Республики Тыва от 12 февраля 1999 года № 143
- ^ Конституция (Основной закон) Республики Тыва
- ^ 6 мая — День Конституции Республики Тыва
- ^ В Туве 6 мая отметят День конституции Республики Тыва
- ^ Конституция Республики Тыва отмечает 22 годовщину
- ^ В Туве отмечают День Конституции республики
- ^ Владислав Ховалыг поздравил жителей Тувы с 22-й годовщиной со дня принятия Конституции республики
Вуламалли
• Конституции Тувы за 100 лет / Сост. К. Д. Аракчаа, К. А. Бичелдей, Ч. Г. Ондар. Абакан: ИПП Журналист, 2021. с. 400.
Каҫӑсем
• В Туве 6 мая отмечают День Конституции Республики Тыва
• Конституция Республики Тыва: историческая справка
• Закон Республики Тыва О праздничных днях Республики Тыва от 12 февраля 1999 года № 143
• Конституция (Основной закон) Республики Тыва