Анăç Тĕрĕк хаканлăхĕ

Тĕрĕк хаканлăхĕ хăйĕн мăнаç тапхăрĕнче, 600 ç.:Анăç Тĕрĕк хаканлăхĕ: Çутти – тӳрĕ тытăмлăхра, тĕксĕмми – сĕмленĕ çĕрсем; Тухăç Тĕрĕк хаканлăхĕ: Çутти – тӳрĕ тытăмлăхра, тĕксĕмми – сĕмленĕ çĕрсем.

Анăç Тĕрĕк хаканлăхĕ — «Юркăн импери», Азов тинĕсĕпе Танран Тянь-Шаньăн тухăç отрогĕсен çити, çурçĕр-тухăç Ĕнчĕ таран саралса выртнă унăн çĕрĕсем. Чăмартаннă вырăнĕ — Тулă ăрăвĕ пурăннă Джунгари çĕрĕ, нушипи йăхĕсем йышăннă Анăç Тянь-Шань пулнă, çак ăру-йăхсем 680 — 691 çулсенче пĕр-пĕринпе хаяр хирĕçнĕ. Хаканлăха Ашин ăрăвĕн ханĕсем тытса тăнă. Çурçĕрте хаканлăха кăпчаксем тĕрев панă.

657 çулта хаканлăха Тан китай империейĕ çĕнтерсе илнĕ. Китай империйĕ ăна иккĕне пайланă.

704 çулта хаканлăхри влаçе тюргешсем ярса илнĕ. Çак самантран вара хаканлăх сӳнсе ларать.

Кун-çулĕ

Хаканлăха туса хуни

VI ĕмĕр вĕçĕнче Тĕрĕк хаканлăхĕнчен тухăç енĕ уйрăлать. Çакăнтанпа ирĕклĕ тивĕçĕпе иккĕ Хаканлăх — Тухăç тата Анăç — хăй тĕллĕн аталанма пуçлаççĕ. Анăç хаканлăх шутне Казахстанăн кăнтăр тата кăнтăр-тухăç çĕрĕсем кĕреççĕ.

Хаканлăхăн этнополитика чăмăрне «вуннă йăх» (он ок будун) тĕпĕлеççĕ, вĕсем ĕлекхи усун çĕрĕсене Хуратуран Джунгарине çити йышăнса пурăннă. Чу шывĕнчен тухăçалла пиллĕк тулă йăхĕ пурăнни паллă, анăçалла – нушиби пиллĕк йăхĕ. Тĕп хули Суяб (Кăркăстанăн хальхи Токмак хули патĕнче) шутланнă, çуллахи кил йăви Минг-Булаг (Туркестан патĕнче) пулнă.

Хаканлăх хăватлăхĕ

Хаканлăх хăйĕн хăватлăхне Джегуй-хакан (610-618 çç.) тата унăн шăллĕ Токджабгу-хакан (618-630 çç.) — тапхăрĕнче çитет. Тохаристанпа Афганистана кайнă харçăсем патшалăхăн чиккисене çурçĕр-анăç Ĕнчĕне çитереççĕ. Тон-ябгу хакан администраци реформине тунă хыççăн хăйĕн элчисене — тудунсене — парăм пуçтарнине сăнама тата тĕрĕслесе тăма ярать. Вăл укçана сăкăтла "Тун ябгу хакан" тесе çаптарнă.

Патшалăх тытăмĕ

Этнос йышĕ

Вуламалли

1. Гумилёв Л. Н. . — СПб.: СЗКЭО, Издательский Дом «Кристалл». — ISBN 5-9503-0031-9.
2. Гумилёв Л. Н. Великая распря в первом тюркском каганате в свете византийских источников // Византийский временник. — 1961. — Т. XX. — .

1. Ганиев Р.Т. . — Екатеринбург: Издательство Уральского университета. — С. 152. — ISBN 5-7525-1611-0.
2. Кусаинова М. А. . — Шың Кітап. — С. 354. — ISBN 9965-9784-4-1.
3. Иакинф (Бичурин Н. Я.). . — Л.: Изд-во Акад. наук СССР. — С. 335.

• Тюркский каганат — ПСЭ

Çавăн пекех

• Тĕрĕк хаканлăхĕ
• Хасар хаканлăхĕ
• Авар хаканлăхĕ
• Аслă Пăлхар
• Тухăç Тĕрĕк хаканлăхĕ
• Кимак хаканлăхĕ

Каçăсем