Вьетнамри 1945 ҫулхи август революцийӗ

	Август революцийӗ
	вьетн. Cách mạng Tháng Tám
Вырӑн	Вьетнам
Кун	1945, ҫурла, 16
Сӑлтав	Япони оккупацилени
Тӗп тӗллев	Патшалӑха ют ҫӗршыв аллинчен ирӗке кӑларасси; коммунистла режим йӗркелесси
Мӗнпе вӗҫленнӗ	Япони оккупацийӗ вӗҫленни; патшана влаҫран хӑтарни; Вьетнам Демократиллӗ Республикине туса хуни
Йӗркелекенсем	Индокитай коммунистсен партийӗ; «Вьетнамӑн никама пӑхӑнманлӑхӗн лиги»
Хутшӑнакан йыш	Вьетнам ирӗклӗхӗшӗн ҫапӑҫакан ҫарӗн 10 000 боецӗ
Хирӗҫ тӑнӑ	Чан Чонг Ким премьер-министр тата ун майлисем

Вьетнамри 1945 ҫулхи август революцийӗ (вьетн. Cách mạng Tháng Tám) — Иккӗмӗш Тӗнче вӑрҫи вӗҫӗнче Вьетнам территоринче кӗске вӑхӑт пулнӑ Вьетнам империн марионеткӑллӑ прояпун режимне сирпӗтсе антарнӑ наци-ирӗклӗх революцийӗ. Август революцийӗ Вьетнам халӑхӗн XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш пайӗнче ҫӗршыва туртса илнӗ франци колонисчӗсене тата 1940 ҫулта Вьетнама пӑхӑнтарнӑ япун оккупанчӗсене хирӗҫ кӗрешнин саккунлӑ кӑтартӑвӗ пулса тӑнӑ.

Унчченхи тапхӑр

XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш пайӗнче Вьетнам Францирен колони пӑхӑнӑвне лекет те 1887 ҫулта туса хунӑ Франци Индокитай Пӗрлешӗвӗн пайӗ пулса тӑрать. Франци пӗтнӗ хыҫҫӑнах Индокитайӑн колони администрацин Япони умӗнчи парӑссене кайма тивнӗ. Франци Индокитайне Японин экономикӑпа ҫар тӗрӗслевне тӑратнӑ: Вьетнам территорине импери вӑрҫӑ пайӗсене кӗртнӗ, ҫӗршывра вара тӗрӗссипе Японипе Франци патшалӑхӗн «пӗрлехи протекторатне» вырнаҫтарнӑ, анчах та ҫӗршывра пӗтӗм влаҫ ҫаплах Вишист администраци аллинче генерал-кӗпернетӗре ертсе пынӑ. тором Деку.

1941 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче Пакбо (Каобанг провинцийӗ) местечкинче Индокитайӑн Коммунистсен партийӗн VIII Пленумӗ иртнӗ, ӑна Хо Ши Мин ертсе пынӑ. Ун ҫинче «Лиги независимости Вьетнамань» — Вьетминь» туса хурасси пирки официаллӑ йышӑну тунӑ. 1941—-44 ҫулсенче Вьетминь «Долой японцев и французузов!» лозунгпа анлӑ пропаганда кампанине ертсе пынӑ, ҫар отрячӗсемпе тӗрев базисен сетьне йӗркеленӗ.

1944 ҫулхи раштавӑн 22-мӗшӗнче Каобанг провинцинче Вьетнам ирӗклӗх ҫарӗн пӗрремӗш хӗҫпӑшаллӑ агитаци отрядне (малашне Вьетнамӑн Халӑх ҫарӗ) Во Нгуен Зяпа ертсе пынипе туса хунӑ. Тепӗр икӗ кунтан — 1944 ҫулхи декабрӗн 24-мӗшпе 25-мӗшӗсенче — ҫак йӗркеленӳ пӗрремӗш ҫапӑҫусене кӗнӗ: ҫапӑҫура тӗне кӗнипе Файкхатпа Нанганри Франци ҫар посчӗсене тапӑнма тытӑннӑ.

Японин Император ҫарӗ (раштав, 1941 — ҫу, 1942) Лӑпкӑ океанри вӑрҫӑ театрӗнче ҫӗнтернӗ хыҫҫӑн пӑтӑрмах сиксе тухнӑ. Лӑпкӑ океан утравӗсене 1943 ҫулхи нарӑс — 1944 ҫулхи юпа уйӑхӗсенче ҫухатни тата 1944 ҫулсен вӗҫӗнче Рюкю тата Филиппин утравӗсемшӗн пынӑ ҫапӑҫусенче Япони империн лару-тӑрӑвӗ тата йывӑрланнӑ. Ҫак лару-тӑрура яппун оккупаци влаҫӗсем наципе ирӗклӗх юхӑмӗн представителӗсене пулӑшас ӗҫе алла илме тӑрӑшнӑ.

1945 ҫулхи пушӑн 9-мӗшӗнче япун ҫарӗсем Индокита^[1], Франци администрацине аркатса тӑкнӑ^[2]. Бао Дай император японецсен аллинчен «независимость» илме килӗшнӗ, Вьетнама Франци колонийӗ туса хунӑ 1884 ҫулхи килӗшӳ ҫинчен пӗлтернӗ. Пӑтӑрмах хыҫҫӑнах Вьетнам национализм вӑйӗсем хӑйсен ӗҫ-хӗлне хастарлатнӑ. Ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Чан Чонг Ким националист, паллӑ историк тата ӑсчах ертсе пынӑ ҫӗнӗ кабинета йӗркеленӗ.

Влаҫа алла илме йӗркеленӗ курс

1945 ҫулхи пушӑн 9—-мӗшӗнче Тышон (Бакнинь провинцийӗ) местечкӑра Чыонг Тиня ертсе пынӑ КПИК пӗрмайхи бюровӗ парти тактикине ҫӗнӗ условисенче палӑртнӑ, влаҫа ярса илес тӗллевпе кӗрешӗве сарма тӗллев лартнӑ. «Тӗп пултӑр яппунсемпе французсен!» лозунга «Тӗп пултӑр Япони фашисчӗсен!» тата ««Индокитай халӑхӗсен революциллӗ влаҫне йӗркелемелле!» .

15—-20 ака 1945 ҫулта Хиепхоа уесӗнче (Бакзянг провинцийӗ) Вьетминь ҫар-революци конференцине ирттернӗ, вӑл пӗтӗм халӑх пӑлхавне хатӗрленес плана палӑртса вырӑнти влаҫ органӗсене (Халӑх комитечӗсемпе ирӗке кӑларакан Комитетсене) йӗркелеме чӗнсе каланӑ. Ҫавӑн пекех Ирӗке кӑларакан тата Вӑхӑтлӑх правительствӑна туса хуракан Всенаци комитетне йӗркелеме Наци съездне пухма йышӑну тунӑ.

1945 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче, конференци йышӑнӑвӗпе килӗшӳллӗн, Вьетминь хӗҫпӑшаллӑ вӑйӗсене пурне те Вьетнам ирӗклӗх ҫарне пӗрлештереҫҫӗ. Вырӑнсенчи халӑх комитечӗсене Вьетнам ирӗклӗх ҫарӗн командирӗсем туса хунӑ, кайран вӗсем пулӑшнипе Спасения РодиныKim Khánh Hunh, Kim Khánh Hunh организацисем йӗркеленӗ. «Vietnamese Communism, 1925—1945», Published under the auspices of the Institute of Southeast Asian Studies, Singapore, by l University Press, (1982), p. 264. ҫавӑн пекех Ҫурҫӗр Вьетнамӑн ҫарпа революци комитетне туса хунӑ.

1945 ҫулхи ҫуркунне Вьетминь хӑйне Ҫурҫӗр Вьетнамӑн чаҫне ҫар тӗрӗслевне тивӗҫтерет. Япони ҫарӗсем стратегиллӗ чи кирлӗ ҫулсемпе хуласене ҫеҫ тӗрӗслесе тӑнӑ. Франци ҫарӗпе Хӑрушсӑрлӑх ҫарӗн гарнизонӗсемпе посчӗсем (французсем туса хунӑ вьетнам ҫарӗсенчен пулӑшакан ҫарсем) чылай чухне вьетнам партизанӗсене хирӗҫ тӑма мар, хӑш чухне Вьетминпа пӗрле ӗҫлеме те килӗшнӗ.

1945 ҫулхи ҫӗртмен 4-мӗшӗнче Вьетминь (Каобанг, Баккан, Лангшон, Тхайнгуен, Туенкуанг тата Хазянг) тӗрӗслесе тӑракан ҫурҫӗр Вьетнамӑн ултӑ провинцинче вырнаҫнӑ. M. Dubinskin. «The Far East in the Second World War» (an Outline History of International Relations and National Liberation Strugle in East and Soutash-Eash Asia). Nauka Publishing House, Central Department of Oriental Literature, (1972), p. 325. Танчао (Туйенкуанг провинцийӗ) ятлӑ местечкӑра, ҫурла уйӑхӗ тӗлне Хӗрлӗ юханшывӑн аялти тата вӑтам дельтинчи провинцисем ҫине хӑйӗн сӗмне сарать. Партизансен йышӗ 10 000Phillip B таран ӳснӗ. Davidson. «Vietnam at War: The History, 1946—1975», (1991), p. 23. Ҫав вӑхӑтрах Вӑтаҫӗр Вьетнам ытларах енӗпе Чан Чонг Ким правительствӑна тӗрӗслесе тӑма пӑрахман. Ҫурҫӗр енчи пек выҫлӑх пулман Кӑнтӑр Вьетнам, политика аренинче Вьетминпа хирӗҫекен вӑйсем нумай пулнӑ ҫӗрте Лига витӗмӗ самаях пысӑк пулнӑ.

Революци

13—15 ҫурла 1945 КПИК Танчао наци конференцине ирттернӗ, унта акӑлчан-американ ҫарӗсен Индокитайне кӗриччен пӗтӗм халӑх пӑлхавне пуҫарса Вьетнамра демократиллӗ республика туса хума йышӑннӑ. 1945 ҫулхи ҫурлан 13-мӗшӗнче ҫӗрле Во Нгуен Зиап ертсе пыракан пӑлхавӑн Пӗрлешӳллӗ комитетне йӗркеленӗ, вӑл тӳрех пӑлхав пуҫланни ҫинчен 1-мӗш №-лӗ приказ панӑ. Августӑн 16-мӗшӗнче Танчао хулинче Вьетминь наци конгресӗ иртнӗ, унӑн ӗҫне тӗрлӗ партипе тата халӑхпа паллаштаракан 60 ытла делегат хутшӑннӑ. Вӑл влаҫа ярса илсе Вьетнам Демократиллӗ Республикине пӗтӗмпех пӑхӑнманлӑха тӗпе хурса туса хурасси пирки йышӑну тунӑ, ҫавӑн пекех вӗсене вӑхӑтлӑх правительствӑна — Вьетнама Хо Ши Мин ертсе пынипе ирӗке кӑларакан Наци комитетне — суйланӑ.

Япони ҫарӗсен тата администраци ертӳҫисем, Сёв император капитуляци пирки калаҫнипе мораль тӗлӗшӗнчен хуҫӑлса, арканса пӗтнӗ. Пӗрисем политика заключённӑйӗсене ирӗке кӑлара-кӑлара хӗҫпӑшаллӑ Вьетминь вӑйӗсене, теприсем (ҫав шутра чылай пысӑк офицерсем те) Лигӑна хирӗҫ тӑнӑ. Чан Чонг Ким лару-тӑрӑва хӑй аллине илме хӑтланнӑ, анчах ку ӗҫ унӑн ӑнӑҫлӑ пулман. Ҫурлан 17-мӗшӗнче Ханое хулинче пӗтӗмӗшле политика демонстрацийӗ пуҫланнӑ. Августӑн 19-мӗшӗнче Вьетминь пӗрремӗш хут хулари халӑх массисен умне тухнӑ Театр лапамӗнче митинг иртрӗ. Тӗп хули пӗтӗмпех Лига тӗрӗслевӗнче тӑрать. Ҫак кун Ханое хулинче революци ҫӗнтернӗ кун шутланать, унта ҫурлан 20-мӗшӗнче Ҫурҫӗр Вьетнамӑн Нгуен Тханг ертсе пыракан Халӑх революци комитетне йӗркеленӗ. Ҫурла уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Хо Ши Мин тӗп хулана ҫитнӗ. Августӑн 27-мӗшӗнче Вьетнама ирӗке кӑларакан наци комитетне, Хо Ши Мин сӗннипе, вӑхӑтлӑх революци правительстви туса хунӑ, унӑн 15 пайташӗнчен тӑракан списокне ханойсен хаҫачӗсенче ҫурлан 28-мӗшӗнче пичетленӗ: правительство председателӗ тата ют ҫӗршыв ӗҫӗсен министрӗ Хо Ши Мин пулса тӑнӑ.

Ҫурлан 23-мӗшӗнче пӑлхавҫӑсен тӗрӗслевне Нгуен ӑрӑвӗн император тӗп хули — ХюэAlbert Georgievich Mazaev — куҫнӑ. «State Structure of the Democratic Republic of Vietnam», United States. Joint Publications Research Service. (1963), p. 9. Ҫурла, 25 Бао Дай император престолаPeter M. Rinaldo. ««Unecessary Wars? : Causes and Effects of United States Wars from the American Revolution to Vietnam», DorPete Press, (1993), p. 44. Ҫурлан 25-мӗшӗнче Сайгонра пысӑк демонстраци пулса иртнӗ, Чан Ван Зяу ертсе пыракан Кӑнтӑр Вьетнамӑн халӑх революци комитетне туса хунӑ, унӑн вунӑ пайташӗнчен улттӑшӗ ҫеҫ ВьетминьSerguei A сӑнарланӑ. Blagov. «Honest Mistakes: The Life and Death of Trh Minh Thénh (192—1955), South Vietnam’s Alternative Leaders», Nova Science Publiss (2001), p. 52.

Августӑн 30-мӗшӗнче нумай пинлӗ митингра Бао Дай отречение вуласа панӑ — Дайнам империйӗ хӑйӗн John Dumbrell пулма пӑрахнӑ. «Rethinking the Vietnam War», (2012), p. 195. Авӑнӑн 2-мӗшӗнче Хо Ши Мин, Бадинь Ханое тӳремӗнче ҫур миллионлӑ митингра тухса, Вӑхӑтлӑх правительство ятӗнчен Вьетнам (ДРВ) William Warbey Демократиллӗ республикӑна ҫуратнине пӗлтерекен Вьетнамӑн пӑхӑнманлӑх Декларацине чаплӑн пӗлтернӗ. «Ho Chi Minh and the Struggle for an Independent Vietnam», Merlin Press, (1972), p. 1.

Революци хыҫҫӑнхи тапхӑр

Август революцийӗ Вьетнама яппун захватчикӗсенчен тата ҫармӑс режимӗнчен Бао Дайран хӑтарнӑ, коммунистсене ҫӗршывра хӑйсен влаҫне йӗркелеме ҫул уҫса панӑ; юнашар Лаоспа Камбоджӑра наципе ирӗклӗх юхӑмне аталантарма витӗм кӳнӗ. Ҫав вӑхӑтрах революци Вьетнама пӗтӗмпех ют ҫӗршыв хуҫаланӑвӗнчен хӑтарман. Франци, Франци Индокитайне ҫухатнипе килӗшме шутламанскер, 1945 ҫул вӗҫӗнче ҫӗршыва ҫарсем кӗртнӗ, ҫакӑ вара Вьетнамра «Хирӗҫлев вӑрҫи» ятпа паллӑ Пӗрремӗш Индокитай вӑрҫине пуҫарса янӑ.

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

Вьетнам революцийӗн музейӗ

Ӑнлантарусем

^ Translations on North Vietnam, Volume 1, (1971), p. 39.
^ Geoffrey C. Gunn. «Political Struggles in Laos, 1930—1954: Vietnamese Communist Power and the Lao Struggle for National Independence», Editions Duang Kamol, (1988), p. 108.

Вуламалли

William, J.Duiker. Vietnam： Nation in Revolution(акăлч.). — Frederick A.Praeger, 1983. — ISBN 978-0-86531-336-1.
K., W.Taylor. A History of the Vietnamese(акăлч.). — Cambridge university press, 2013. — ISBN 978-0-521-87586-8.
Peter, Worthing. Occupation and Revolution; China and the Vietnamese August Revolution of 1945(акăлч.). — Institution of East Asian Studies University of California Berkeley, 2001. — ISBN 978-1-55729-072-4.
Stein, Tonnesson. Vietnam 1946：How the War Began(акăлч.). — University of California Press, 2010. — ISBN 9780520944602.
Jessica, M.Chapman. Cauldron of Resistance: Ngo Dinh Diem, the United States, and 1950s Southern Vietnam(акăлч.). — Cornell University Press, 2013. — ISBN 978-0-8014-5061-7.
Craig, A.Lockard. Southeast Asia World History(акăлч.). — Oxford University Press, 2009. — ISBN 978-0-19-516075-8.
Robert, Shaplen. The Lost Revolution:Vietnam 1945-1965(акăлч.). — The Trinity Press, 1966.
William, J.Duiker. The Communist road to power in Vietnam(акăлч.). — Westview Press, 1981. — ISBN 978-0-89158-794-1.
David, G.Marr. Vietnam 1945: The quest for power(акăлч.). — University of California Press, 1995. — ISBN 978-0-520-07833-8.
Huynh, Kim Khanh. Vietnamese August Revolution Reinterpreted(ним.). — Journal of Asian Studies 30,4, August 1971. — S. 761—782.
Peter, Zinoman. Colonial Prisons and Anti-Colonial Resistance in French Indochina: The Thai Nguyen Rebellion, 1917(акăлч.) // Modern Asian Studies : journal. — Modern Asian Studies, Vol. 34, No. 1, Feb 2000. — Vol. 34, no. 1. — P. 57—98. — DOI:10.1017/S0026749X00003590. — Шаблон:JSTOR.

Каҫӑсем

Вьетнамри 145 ҫулхи август революцийӗ // Большая советская энциклопедия:
Труонг Шин. Август революцийӗ Вьетнамра. М.: Издательство иностранной литературы, 1954
Truong, Chinh. The AugustRevolution(паллӑ мар).
Mark, Bradley. Making Revolutionary Nationalism: Vietnam, America and the August Revolution of 1945(акăлч.) : journal.

[1] Translations on North Vietnam, Volume 1, (1971), p. 39.

[2] Geoffrey C. Gunn. «Political Struggles in Laos, 1930—1954: Vietnamese Communist Power and the Lao Struggle for National Independence», Editions Duang Kamol, (1988), p. 108.

[1]

[2]