СССР арканăвĕ
СССР арканăвĕ - иртнĕ ĕмĕрĕн 80-мĕш çулсем вĕçĕнче - влаçăн тĕп органĕсем пăланнипе тата территорин интеграци саланса кайнипе 90-мĕш çулсем пуçламăшĕнче Совет Социаллă Республикăсен Союзĕ пĕтсе ларни.
Умĕнхи кун-çулĕ
РХХÇ поляк харçи (1939), СССР çумне Балтиçумне хушни, Тува Халăх Республики пăхăр).
Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи вĕçленсен СССР-ăн тинĕссемпе океансем патне тухмалли Европăпа Азире пысăк территори, çутçанталăк чылай янтă-пурлăхĕ, социаллă тĕслĕ аталаннă экономика пулнă. Унсăр пуçне, «соцлагерь ертӳçисене» СССР влаçĕсем тĕрĕслесех тăнă.
70—80-мĕш çулсенче нацисем хушшинчи хирĕçӳсем (Каунасри 1972 çулхи пăтăрмахсем, Минскри 1980 çулхи пулăмсем, Казахстанри 1986 çулхи раштав ĕç-пуçĕ)К. У. Черненко, Горбачёв Л. И. Брежнев, В. И. Ленин). Вырăссем, чи йышлă этнос, РСФСР территоринче çеç мар, пур республикăра та пурăннă. Совет Союзри кашни республикăн хăйĕн гимнĕ тата хăйĕн парти ертӳçи (РСФСР-сăр пуçне) — пĕрремĕш секретарь — пулнă.
Ӗç-пуçсен утăмĕ
ССКП ТК Тĕп секретарĕ перестройка политикине пуçласан, халăхăн политика хастарлăхĕ хĕрсе каять, йышлă, çав шутра радикаллă тата националлă, юхăмĕсемпе йĕркелĕвĕсем пулса каяççĕ. Совет системине çĕнетсе чĕрĕлтерес хăтланусем çĕршывра кризис ахăртса яма çеç пултарнă. Политика аренинче çак кризиса пула Ельцин РСФСР суверенитетне çĕнтерсе илесшĕн тăрăшать.
Пĕтĕмĕшле кризис
СССР арканăвĕ пĕтĕмĕшле экономика, тулаш политика тата демографи кризисĕ хĕрсе пынипе пуçланать. 1989 çулта пĕрремĕш хут официаллă СССР-та экономика кризисĕ (экономика ӳсĕмрен ӳкĕме куçать) пуçланнине пĕлтереççĕ.
талон йĕркипе япалана виçепе тивĕçтерессине пурнăçа кĕртеççĕ.
1991 çултанпа пĕрремĕш демографи кризисне (вилекенсем çуралакансенчен чылайланни) палăртаççĕ.
СССР ют патшалăхсен шалти ĕçĕсене хутшăнмасăр тăнипе 1989 çулта Тухăç Европăра совет майлă коммунист режимĕсем арканса каяççĕ. Польшăра влаçа «Солидарность» профпĕрлĕхĕн малтанхи ертӳçи Вацлав Гавел (Чаушескуна арăмĕпе пĕпрле трибунал йышăнăвĕпе персе пăрахнă. Çакăн пек, совет сĕм уçлăхĕн коллапсĕ пулса тухать.
СССР территоринче тĕрлĕ наци хушшинчи хирĕçӳ тапранать.
Республикăсенчи СССР йышĕнчен тухас юхăмсем тата «суверенитет парачĕсем»
- Тĕп статья: Суверенитет парачĕсем
Балтиçум уйрăлăвĕ
Литва
Эстони
Латви
Грузи уйрăлăвĕ
Азербайджан уйрăлăвĕ
Молдави уйрăлăвĕ
Украина уйрăлăвĕ
РСФСР суверенитет декларацийĕ
Тутарстанпа Чечнян уйрăлас тăрăшăвĕ
СССР сыхласа хăварас 1991 çулхи референдум
СССР республикисем хăйсен ирĕклĕхне пĕлтерни
Союз республикисем
| Республика | Суверенитета пĕлтерни | Ирĕклĕхе пĕлтерни | Ирĕклĕх de jure |
|---|---|---|---|
| Эстони ССРĕ | чӳк, 16 1988 | ҫурла, 20 1991 | аван, 6 1991[3] |
| Латви ССРĕ | утӑ, 28 1989 | ҫурла, 21 1991 | авӑн, 6 1991[4] |
| Литва ССРĕ | ака, 18 1989 | пуш, 11 1991 | авӑн, 6 1991[5] |
| Грузи ССРĕ | ҫу, 26 1990 | ака, 9 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Раççей СФСРĕ | ҫӗртме, 12 1990 | — | раштав, 26 1991[6] |
| Молдави ССРĕ | ҫӗртме, 23 1990 | ҫурла, 27 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Украина ССРĕ | утӑ, 16 1990 | ҫурла, 24 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Белоруси ССРĕ | утӑ, 27 1990[7] | — | раштав, 26 1991[6] |
| Туркмен ССРĕ | ҫурла, 22 1990 | юпа, 27 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Армян ССРĕ | ҫурла, 24 1990 | авӑн, 23 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Таджик ССРĕ | ҫурла, 24 1990 | авӑн, 9 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Киргиз ССРĕ | ҫурла, 15 1990 | ҫурла, 31 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Казах ССРĕ | юпа, 25 1990 | раштав, 16 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Узбек ССРĕ | ҫӗртме, 20 1990 | ҫурла, 31 1991 | раштав, 26 1991[6] |
| Азербайджан ССРĕ | юпа, 18 1991 | ҫурла, 30 1991 | раштав, 26 1991[6] |
Кĕске вăхăтри ĕç-пуçсем
Раççейри улшăнусем
Наци хушшинчи хирĕçӳсем
Тенкĕ тăрăхĕ пĕтсе ларни
- Тĕп статья: Совет тенки
Пĕрлĕ Хĕçпăшаллă Вăйсен арканăвĕ
Раççей Федерацийĕ
Вуламалли
- А. С. Черняев, А. Б. Вебер, П. Р. Палажченко, Б. Ф. Славин, В. Т. Логинов, Л. Н. Пучкова, Н. Ф. Королева, Т. А. Александрова. Союз можно было сохранить. Белая книга: Документы и факты о политике М. С. Горбачева по реформированию и сохранению многонационального государства. — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: АСТ, 2007.
- Стивен Коэн. «Вопрос вопросов»: почему не стало Советского Союза? — М., 2007. — 200 с.
- К. Г. Мяло Россия и последние войны XX века (1989—2000). К истории падения сверхдержавы . Издательство: Вече, 2002 г. Твердый переплет, 480 стр. ISBN 5-7838-0994-2
Ӑнлантарусем
- ^ Паин Э. А., Попов А. А. Межнациональные конфликты в СССР//Советская этнография, 1990, N1
- ^ вырăссен патшалăхĕ шутланнă
- Государственного Совета СССР от 6 сентября 1991 № 1-ГС «О признании независимости Литовской Республики»
- Государственного Совета СССР от 6 сентября 1991 № 2-ГС «О признании независимости Латвийской Республики»
- Государственного Совета СССР от 6 сентября 1991 № 3-ГС «О признании независимости Эстонской Республики»
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 тата 12 Последняя сессия Верховного Совета СССР
- ^ ҫурла, 25 1991 Декларации о суверенитете Белорусской ССР придан статус конституционного закона.
Каçăсем
- Распад СССР. История Казахстана 2010 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- VIDEO-Распад СССР
- Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика
- Столицы России
- Сергей Чешко Роль этнонационализма в распаде СССР
- Доминик Ливен РОССИЙСКАЯ ИМПЕРИЯ И ЕЁ ВРАГИ Глава 9 «Советский Союз»
- Историческое исследование Джузеппе Боффа «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»
- Онлайн-опрос «Как вы относитесь к распаду СССР?» 2011 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ.
- Онлайн-опрос «Кто из лидеров СССР России XX века кажется Вам наиболее достойным?» 2011 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ.
- Последние дни СССР
- Черниченко С. В.Является ли Россия продолжателем или правопреемником СССР?
Шаблон:СССР арканăвĕ хыççăнхи патшалăхсем