Турккă чĕлхи
Турккă чĕлхи | |
---|---|
Тăван ячĕ: | Türkçe, Türk dili |
Патшалăхсем: | Македони, Румыни, Греци, Ирак, Сири, Азербайджан, Албани, Германи, Раççей, Казахстан, Узбекистан, Абхази |
Официаллă статус: | Кипр Шаблон:Ялавлани/Çурçĕр Кипрăн Турккă Республики Регионри е вырăнти официаллă чĕлхе:
|
Рейтинг: | 21 |
Классификаци | |
Категори: | Еврази чĕлхисем |
Алтай чĕлхисем (гипотезăлла çемье)
| |
Çырулăх: | латиница (турккă алфавичĕ) |
Чĕлхе кочĕсем | |
ISO 639-1: | tr |
ISO 639-2: | tur |
ISO 639-3: | tur |
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика |
Турк чĕлхи (Türk dili (кĕскен: Türkçe)), — тĕрĕк чĕлхи, тĕрĕк чĕлхисен огуз чĕлхисем патне кĕреть, Турцин чĕлхи. Турк чĕлхи патне чи çывăх чĕлхесем: гагауз чĕлхи, азербайджан чĕлхи, туркмен чĕлхи. Çавăн пекех турккă чĕлхи патне Молдавири балкан-тĕрĕк гагаузсен диалекчĕ çывăх.
Алфавит
Турккă чĕлхи 29 саспаллинчен тăрать.
a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z
хыттисем: a/ı, o/u
çемçисем: e/i, ö/ü
Глаголĕ
Хальхи вăхăчĕ (Şimdiki zaman)
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -(ı)yorum/-(i)yorum, -(u)yorum/-(ü)yorum | -(ı)yoruz/-(i)yoruz, -(u)yoruz/-(ü)yoruz |
2 | -(ı)yorsun/-(i)yorsun, -(u)yorsun/-(ü)yorsun | -(ı)yorsunuz/-(i)yorsunuz, -(u)yorsunuz/-(ü)yorsunuz |
3 | -(ı)yor/-(i)yor, -(u)yor/-(ü)yor | -(ı)yorlar/-(i)yorlar, -(u)yorlar/-(ü)yorlar |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mıyorum/-miyorum, -muyorum/-müyorum | -mıyoruz/-miyoruz, -muyoruz/-müyoruz |
2 | -mıyorsun/-miyorsun, -muyorsun/-müyorsun | -mıyorsunuz/-miyorsunuz, -muyorsunuz/-müyorsunuz |
3 | -mıyor/-miyor, -muyor/-müyor | -mıyorlar/-miyorlar, -muyorlar/-müyorlar |
Иртнĕ вăхăчĕ
Bilinen geçmiş zaman
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -dım/-dim, -dum/-düm, -tım/-tim, -tum/-tüm | -dık/-dik, -duk/-dük, -tık/-tik, -tuk/-tük |
2 | -dın/-din, -dun/-dün, -tın/-tin, -tun/-tün | -dınız/-diniz, -dunuz/-dünüz, -tınız/-tiniz, -tunuz/-tünüz |
3 | -dı/-di, -du/-dü, -tı/-ti, -tu/-tü | -dılar/-diler, -dular/-düler, -tılar/-tiler, -tular/-tüler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -madım/-medim | -madık/-medik |
2 | -madın/-medin | -madınız/-mediniz |
3 | -madı/-medi | -madılar/-mediler |
Öğrenilen geçmiş zaman
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mışım/-mişim, -muşum/-müşüm | -mışız/-mişiz, -muşuz/-müşüz |
2 | -mışsın/-mişsin, -muşsun/-müşsün | -mışsınız/-mişsiniz, -muşsunuz/-müşsünüz |
3 | -mış/-miş, -muş/-müş | -mışlar/-mişler, -muşlar/-müşler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mamışım/-memişim | -mamışız/-memişiz |
2 | -mamışsın/-memişsin | -mamışsınız/-memişsiniz |
3 | -mamış/-memiş | -mamışlar/-memişler |
Пулас вăхăчĕ
Geniş zaman
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -(a)rım/-(e)rim, -(ı)rım/-(i)rim, -(u)rum/-(ü)rüm | -(a)rız/-(e)riz, -(ı)rız/-(i)riz, -(u)ruz/-(ü)rüz |
2 | -(a)rsın/-(e)rsin, -(ı)rsın/-(i)rsin, -(u)rsun/-(ü)rsün | -(a)rsınız/-(e)rsiniz, -(ı)rsınız/-(i)rsiniz, -(u)rsunuz/-(ü)rsünüz |
3 | -(a)r/-(e)r, -(ı)r/-(i)r, -(u)r/-(ü)r | -(a)rlar/-(e)rler, -(ı)rlar/-(i)rler, -(u)rlar/-(ü)rler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mam/-mem | -mayız/-meyiz |
2 | -mazsın/-mezsin | -mazsınız/-mezsiniz |
3 | -maz/-mez | -mazlar/-mezler |
Gelecek zaman
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -acağım/-eceğim, -yacağım/-yeceğim | -acağız/-eceğiz, -yacağız/-yeceğiz |
2 | -acaksın/-eceksin, -yacaksın/-yeceksin | -acaksınız/-eceksiniz, -yacaksınız/-yeceksiniz |
3 | -acak/-ecek, -yacak/-yecek | -acaklar/-ecekler, -yacaklar/-yecekler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mayacağım/-meyeceğim | -mayacağız/-meyeceğiz |
2 | -mayacaksın/-meyeceksin | -mayacaksınız/-meyeceksiniz |
3 | -mayacak/-meyecek | -mayacaklar/-meyecekler |
Şart kipi
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -sam/-sem | -sak/-sek |
2 | -san/-sen | -sanız/-seniz |
3 | -sa/-se | -salar/-seler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -masam/-mesem | -masak/-mesek |
2 | -masan/-mesen | -masanız/-meseniz |
3 | -masa/-mese | -masalar/-meseler |
Gereklilik kipi
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -malıyım/-meliyim | -malıyız/-meliyiz |
2 | -malısın/-melisin | -malısınız/-melisiniz |
3 | -malı/-meli | -malılar/-meliler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mamalıyım/-memeliyim | -mamalıyız/-memeliyiz |
2 | -mamalısın/-memelisin | -mamalısınız/-memelisiniz |
3 | -mamalı/-memeli | -mamalılar/-memeliler |
İstek kipi
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -ayım/-eyim | -alım/-elim, -yalım/-yelim |
2 | ||
3 |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -mayayım/-meyeyim | -mayalım/-meyelim |
2 | ||
3 |
Хушнă глаголĕ (Emir kipi)
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | ||
2 | - | -ın(ız)/-in(iz), -un(uz)/-ün(üz), -yın(ız)/-yin(iz), -yun(uz)/-yün(üz) |
3 | -sın/-sin, -sun/-sün | -sınlar/-sinler, -sunlar/-sünler |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | ||
2 | -ma/-me | -mayın(ız)/-meyin(iz) |
3 | -masın/-mesin | -masınlar/-mesinler |
İyelik eki (Камăнни)
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | -m, -ım/-im, -um/-üm | -mız/-miz, -muz/-müz, -ımız/-imiz, -umuz/-ümüz |
2 | -n, -ın/-in, -un/-ün | -nız/-niz, -nuz/-nüz, -ınız/-iniz, -unuz/-ünüz |
3 | -sı/-si, -su/-sü, -ı/-i, -u/-ü | -lar/-ler, -ları/-leri |
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | Benim | Bizim |
2 | Senin | Sizin |
3 | Onun | Onların |
- 1п. пĕр. уçă сасă хыççăн - m, хупă сасă хыççăн - ım, - im, - um, - üm
- 2п. пĕр. уçă сасă хыççăн - n, хупă сасă хыççăн - ın, - in, - un, - ün
- 3п. пĕр. уçă сасă хыççăн - sı, - si, - su, - sü, хупă сасă хыççăн - ı, - i, - u, - ü
- 1п. нум. уçă сасă хыççăн - mız, - miz, - muz, - müz, хупă сасă хыççăн - ımız, - imiz, - umuz, - ümüz
- 2п. нум. уçă сасă хыççăн - nız, - niz, - nuz, - nüz, хупă сасă хыççăн - ınız, - iniz, - unuz, - ünüz
- 3п. нум. уçă сасă хыççăн - lar, -ler, хупă сасă хыççăн - ları, - leri
Прототипĕ
Пит | Пĕррели | Нумайли |
---|---|---|
1 | ben (эпĕ) | biz (эпир) |
2 | sen (эсĕ) | siz (эсир) |
3 | o (вăл) | onlar (вĕсем) |
Чăваш чĕлхипе танлаштарăвĕ
Чăваш чĕлхи пек турккă чĕлхи тĕрĕк чĕлхе ушкăнĕ кĕнипе вĕсем çывăх. Сăмахсен нумайăшĕ пĕр тымарлă. Ӗлĕк тĕрĕк чĕлхи мĕнле пулни пирки тĕпчевçĕсем паян кун та тавлашаççĕ пулин те хăш пĕрисем чăваш чĕлхи ĕлĕк тĕрĕк чĕлхине чи çывăх иккене пĕлтереççĕ.Çăлкуç кирлĕ.
Тăтăшах тĕл пулакан сыпаксен улшăнăвĕсем (чăвашла - турккăлла)
- çу - ya: çун - yan,
- ю (йу) - ka: юр - кар, юл - кал, юн - кан...
- вă - o: вăл - ol, вăкăр - öküz
- ви - ö: вил - öl
- м - b: ме! - be!, мана - bana
- ку - gö: кур - gör, куç - göz, кул - göl
- р - z: эпир - biz, эсир - siz, вăкăр - oguz
- ç - y: çăлтăр - yıldız, çĕнĕ - yeni
- у - a: урапа - araba, юл - kal, юн - yan
- х - k: хура - kara, хĕрĕх - kırk
Вуламалли
- Кабардин О.Ф. . — Высшая школа. — 184 с. — ISBN 5-06-004001-1.
Каçăсем
- Нумайчĕлхеллĕ турккă чĕлхин сăмахсарĕ 2007 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. (Акăлчанла, нимĕçле, вырăсла, французла, испанла, италиле, яппунла, корейла, арабла, китайла)
- чӑвашла-турккӑлла пӗрпеклӗ сӑмахсен пуххи, Виктор Бычковӑн блогӗ.