Уйӑх-16

Уйӑх-16
Уйӑх-16
Дата посадки	20.9.1970
Ракета-носитель	Протон-К[d]
Начало пути	стартовый комплекс № 23[d]
Следующее по порядку	Луна-17[d]
Дата запуска космического аппарата	12.9.1970
	Ӳкерчĕк:Luna 16 Space Probe 01.jpg
Место посадки	Море Изобилия[d]
Предыдущее по порядку	Луна-15[d]
	РУВИКИ.Медиа ҫинчи материалсем

«Уйӑх-16» — автоматлӑ планетӑсем хушшинчи станцийӗ. Ҫӗр ҫинчи тулашри япаласене Ҫӗр ҫине илсе ҫитерекен пӗрремӗш автоматлӑ аппарат пулса тӑнӑ (ун умӗн ӑна пилотлӑ экспедицисем ҫеҫ илсе пынӑ).

Йышӗ тата уйрӑмлӑхсем

LRO.

«Уйӑх-16» станцие халалланӑ почта марки

Уйӑх ҫинчен тӑпра кӳрсе килекен автоматлӑ космос комплексӗ ҫапла пулнӑ:

Лартмалли тӗп двигательлӗ тата лартмалли пӗчӗк туртӑм икӗ двигателлӗ картлашка, ҫавӑн пекех грунтозабор хатӗрӗпе тата тӗрлӗ приборсемпе лартнӑ картлашка ҫавӑн пекех «[[ Уйӑх — Ҫӗрпи ]» ракета стартне тивӗҫтернӗ;
«Уйӑх — Ҫӗр» ракетисене борт радиокомплексӗпе тата цилиндр евӗр прибор отсекӗпе, ун ҫине каялла тавӑрса паракан аппарат вырнаҫтарнӑ;
Таврӑнакан аппарата ҫӗр ҫине аннӑ чухне тупмалли радиопередатчиксем, аккумуляторсем, парашют управленийӗн механизмӗ; парашют, радиопередатчиксен антеннисем, анса ларнӑ хыҫҫӑн ориентацилемелли газлӑ баллонсем; уйӑх грунчӗ валли контейнер.

Лартмалли картлашкана Е-8 серинчи пур станцисем валли те унифициленӗ, вӗсен шутне виҫӗ тӗс кӗнӗ: Е-8-5, Е-8М тата Е-8С. Станцисем Е-8С («Уйӑх-19» тата «Уйӑх-22») спутниксем пулнӑ, посадкӑсем те туман. Е-8-5, вӗсен шутне «… Уйӑх-16» те кӗнӗ, Ҫӗр ҫине уйӑх тӑприне илсе килме, Е-8М — Уйӑх ҫине «Луноходнӑй» самоходнӑй аппарата илсе килме палӑртнӑ.

Таврӑнакан масса хытӑ лимита пула управленин тулли системипе «Уйӑх — Ҫӗр» ракетӑна пуянлатма май ҫук, ҫавӑнпа та район вырӑнне Уйӑх ҫине лармалли Е-8-5 станцисем Уйӑх пек вырӑнта вырӑнсем суйланӑ, унта таврӑнмалли траекторин пуҫламӑш пайӗ вырӑнти уйӑх вертикальпе пӗр килнӗ. Ҫакӑ управлени системине ансатлатма тата Ҫӗр вӗҫевӗн трасси ҫинче траектори коррекцийӗсенчен те сыхланма май парать.

Лартмалли картлашка ҫине «Союз Советских Социалистических Республик» тесе ҫырнӑ металл вымпелне, СССР Патшалӑх гербне тата ««Луна-16«сентябрь 1970» тесе ҫырнӑ. Таврӑнакан аппарат ҫине «СССР», СССР Патшалӑх гербӗ тата ««Уйӑх-16» авӑн, 1970 Ҫӗр — Уйӑх — Ҫӗр» тесе ҫырнӑ паллӑ вырнаҫтарнӑ.

Вӗҫев тапхӑрӗсем

Протон-К/Д» ҫӗклекен ракета ӗҫе кӗртнӗ, вӑл Уйӑх патне вӗҫмелли траектори ҫине «Уйӑх-16» кӑларать, ҫав траектори шутне каялла тавӑракан аппарат кӗрет.
1970 ҫулхи авӑнӑн 13-мӗшӗнче 6,4 ҫеккунтлӑха двигатель лартмалли картлашкана кӗртнипе станци вӗҫевӗн траекторине коррекциленӗ, ӑна станци уйӑх талккӑшӗн шутлав пӑнчине тухма тивӗҫтернӗ.
1970 ҫулхи авӑнӑн 17-мӗшӗнче 2: 38-мӗшӗнче «Уйӑх-16» станцине Уйӑх тавра орбитӑна кӑларнӑ. Селеноцентрика орбитин параметрӗсем: уйӑх экваторӗн лаптакӗ тӗлӗшпе орбита тайлӑмӗ — 70°; ҫаврӑну тапхӑрӗ — 119 минут; Уйӑх ҫийӗн ҫӳллӗшӗ (периселенипе апоселенире) — 110 километр. Ҫак орбитӑра станци виҫӗ кун пулнӑ, ҫак хушӑра унӑн орбитине икӗ хутчен улӑштарнӑ: малтан периялсене 15 ҫм тан тунӑ, апоселенисене 110 ҫм тан тунӑ, кайран орбита лаптаклӑхне уҫлӑхра ҫавӑрнӑ.
1970 ҫулхи авӑнӑн 20-мӗшӗнче 8: 18 сехетре «Уйӑх-16» станци Изобилин тинӗсӗнчи Уйӑх ҫине пӑнчӑра ҫемҫен анса ларнӑ. Ҫав вӑхӑтрах 20 м ҫӳллӗшне тата хӑвӑртлӑха ҫити анмалли тӗп двигателе темиҫе тапхӑрпа тивӗҫтернӗ, ун хыҫҫӑнхи юхӑма Уйӑх ҫийӗ таран анса лармалли картлашкан пӗчӗк туртӑмӗн икӗ двигателӗ пурнӑҫланӑ. Лартмалли шутлав пӑнчинчен пӑрӑнни 1,5 километрпа танлашнӑ. Уйӑх ҫине анса ларнӑ станцин масси 1880 кг пулнӑ.
Кайран Ҫӗр ҫинчен контрольпе управленипе тата контрольпе анса лармалли картлашкари тӑпра хатӗрӗпе уйӑхлӑ тӑпра хӳмине тунӑ, ӑна ятарлӑ герметика капсулӑпа каялла тавӑрса паракан аппарата вырнаҫтарнӑ.
1970 ҫулхи авӑнӑн 21-мӗшӗнче 10: 43 вӑхӑтра Уйӑх ҫинчен ««Уйӑх — Ҫӗр» планетӑсем хушшинчи автоматлӑ станцин каялла тавӑрса паракан аппарачӗпе ««Уйӑх-16» ракета двигателӗ аппарат хӑвӑртлӑхӗ 2,708 км2 танлашичченех ӗҫленӗ. Стартланӑ картлашкан масси 512 кг пулнӑ.
1970 ҫулхи Ҫӗр атмосферине кӗнӗ, 14,5 ҫухрӑм ҫӳллӗшӗнче тормоз парашючӗ уҫӑлнӑ, вӑл 11 ҫухрӑм ҫӳллӗшӗнче уйрӑлнӑ, ҫакӑн чухне тӗп парашют уҫӑлнӑ, 26: 8: каялла тавӑрса паракан аппарат Джезказган хулинчен 80 километр кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫнерех ҫемҫе посадка тунӑ. Каялла тавӑракан аппарата радиосигналсем тӑрӑх 12 мина лартса тухиччен тупнӑ, унӑн малалли пускӑчне вертолёт ҫинчен асӑрханӑ. Ҫӗр ҫине Тулӑх Тинӗс районӗнче илнӗ уйӑх тӑприне илсе ҫитернӗ. Ҫӗр ҫине илсе ҫитернӗ тӑпра колонкин пӗтӗмӗшле масси 101 грампа танлашнӑ. ««Уйӑх-16» Ҫӗр ҫине (маларах ӑна пилотлӑ экспедицисем ҫеҫ илсе ҫитернӗ: «Аполлон-12» — 34 кг». Ҫак ҫитӗнӗве КПСС XXIV съездне йӗркелекенсем халалланӑ.

Рекордсем

Пӗтӗм тӗнчери авиаци федерацийӗ (FAI) «Уйӑх-16» станци вӗҫевӗн кӑтартӑвӗсемпе станцин ӑслӑлӑхпа техника ҫитӗнӗвӗсене регистрациленӗ:

Уйӑх ҫине лартнӑ хыҫҫӑн Ҫӗр ҫине таврӑнни;
тавӑракан аппаратпа ««Уйӑх — Ҫӗр» космос ракетине Уйӑх ҫине ҫитерни;
автоматлӑ старт Уйӑх ҫинчен тата Уйӑх тӑприне Ҫӗр ҫине ҫитерни.

«Уйӑх-16» станципе FAI дипломӗсемпе регистрациленӗ тата ҫирӗплетнӗ рекордсем вырнаҫтарнӑ:

«С» класӗнчи уйӑх ҫине илсе ҫитернӗ чи пысӑк массӑллӑ тӗнче рекорчӗ;
«С» класра Уйӑх ҫийӗнчен Ҫӗр ҫине тавӑрнӑ чи пысӑк массӑллӑ тӗнче рекорчӗ;
«С» класра Ҫӗр ҫине автоматика станцийӗ илсе ҫитернӗ Уйӑх ӑрачӗсен чи пысӑк массин тӗнче рекорчӗ // Сайт НПО им. С. А. Лавочкина: Хыпар, 12. 09. 2014^[2].

Фактсем

«Уйӑх-16» илсе килнӗ темиҫе кӗрпеклӗ уйӑхлӑ тӑпрана Нина Ивановна Королёвӑна (1920-1999) Сотбис^[3]^[4].

Ӑнлантарусем

^ ¹^,²^тата³ Макдауэлл Д. Jonathan's Space Report — Международный космический университет.
^ 44 года автоматической станции «Луна-16». çăлкуçран архивланă 19 Юпа уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 24 Авӑн уйӑхӗн 2014. // Сайт НПО им. С. А. Лавочкина: Новости, 12.09.2014.
Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнчи копийӗ. F.B.I. Revisits Earthly Theft of Moon Rock. The New York Times. 1995-12-02. «Three seed-sized pieces of lunar rock collected by the Luna 16 mission were sold at auction by Sotheby’s in 1993 for $442,500».

Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 30-мӗшӗнчи копийӗ. ТАСС. 2018-10-30

Литература

Новое выдающееся достижение советской космонавтики // Вестник Академии наук СССР. — 1970. — № 10. — С. 3—11.

В. Алексеев, Л. Лебедев. За лунным камнем / под редакцией д.ф.-м.н. Г. С. Нариманова. — М. : Машиностроение, 1972. — 120 с. — 30 000 экз.

Анфимов Н. А., Губайдуллин В. Ш., Евич А. Ф. К 40-летию доставки с Луны на Землю образцов грунта и начала работы мобильной лунной исследовательской лаборатории «Луноход-1» // Вестник НПО им. С. А. Лавочкина : журнал. — 2010. — № 4. — С. 22—26.

Шаблон:Серия КА Шаблон:АМС Уйӑх тишкерӗвӗ Шаблон:Уйӑх (космос программи) Шаблон:1970 ҫулхи космос вӗҫевӗсем Уйӑх-16

[_cf454bccd7c60d8e-1] ¹^,²^тата³ Макдауэлл Д. Jonathan's Space Report — Международный космический университет.

[2] 44 года автоматической станции «Луна-16». çăлкуçран архивланă 19 Юпа уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 24 Авӑн уйӑхӗн 2014. // Сайт НПО им. С. А. Лавочкина: Новости, 12.09.2014.

[3] Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнчи копийӗ. F.B.I. Revisits Earthly Theft of Moon Rock. The New York Times. 1995-12-02. «Three seed-sized pieces of lunar rock collected by the Luna 16 mission were sold at auction by Sotheby’s in 1993 for $442,500».

[4] Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 30-мӗшӗнчи копийӗ. ТАСС. 2018-10-30

[1]

[2]

[3]

[4]