Чĕлхе

Чĕлхесен йывăçĕ (А.Ю. Милитарев)

Чĕлхе — халăхсем калаçакан этем ăс-тăнĕнче упранакан виçесем (сасă, морфема, сăмах, синтаксема) тата вĕсемпе усă курмалли йĕрке. Пуплев - чĕлхепе усă курни. Чĕлхепе пуплев - уйрăлми пĕтĕçсе ларнă иккĕ пĕрлĕх.

Чĕлхепе пуплеве пĕр-пĕринчен XX ӗмӗрĕн пуçламăшĕнче кăна уйăрма пуçланă.

Ытти тĕрĕк чĕлхисенче "чĕлхе" - тел [тĕл]. Ку ĕлкĕ чăваш сăмахĕпе пĕр тымарлă.

Чĕлхе тĕсĕсем: этем чĕлхи (тĕслĕхрен, чăваш чĕлхи, вырӑс чӗлхи), ятарласа шутласа кăларнă чĕлхе (тĕслĕхрен, эсперанто), компьютер чĕлхи (тĕслĕхрен, Паскаль) т. ыт.

Тӗнчери чĕлхесем

Тĕп статья: Тӗнчери чĕлхесем

Тĕнчери чĕлхесем улшăнни (динамики)

Сăнаса пăхнă май, паянкуна тĕнчере пиллĕк — улттă пине яхăн чĕлхе. 40 чи анлă сарăлнă чĕлхесемпе Çĕр çинче пурăнакан иккĕ виççĕмĕш çын калаçать. Нумайрах китай, испани, хинди, акăлчан, вырăс, португал тата арап чĕлхисемпе усă кураççĕ. Франц чĕлхипе те чылай çын калаçать, анчах та ăна тăван чĕлхе вырăнне хуракансен шучĕ сахал.

Тĕпчевçĕсем кăтартнипе, хальхи чĕлхесен çур шучĕ XXI çĕрçуллăх варрине çитиччен çухалать. Çухалса пыракан чĕлхесен нумайăшĕ юнашар хăватлă чĕлхе хутшăнăвĕ пулнипе çĕтсе пырать, çавăнпа ĕнтĕ, пĕчĕк халăхсен тата патшалăхсăр халăх чĕлхисемшĕн паянхи коммуникаци лару-тăрăвĕ хăрушлă пулать. Чĕлхене ачасен 70 % пайĕ çеç вĕренет пулсан, вăл пĕтсе пыракан шутне кĕрет. ЮНЕСКО кăларнă «Тĕнчери пĕтсе пыракан чĕлхесен атласĕ» тĕпчев ĕçĕнче çакна палăртнă: паян Европăра 50 яхăн чĕлхене сӳнесси кĕтет.

Алă чĕлхи

Алăсен чĕлхи — хăлхасăр, чĕлхесĕр çынсем усă куран чĕлхи. Алăсене хуçкаласа тата мимикăпа палăртса калаçаççĕ.

Хăшпĕр çĕр-шывсенче (АПШ-па Канадăра) алă чĕлхисемпе (американ ASL алăсен чĕлхи) итлеме пултаракансем те усă кураççĕ. 1998 çулта çак курссенче 61 000 яхăн студент вĕреннĕ. Юлашки çулсенче алă чĕлхисене çырмалли системăсем аталанса пыраççĕ.

Программа чӗлхи

Программӑн малтанхи чӗлхисем хальхи электронлӑ шутлав машинисем киличченех тухса тӑнӑ теме пулать: XIX ӗмӗрте программӑлакан хатӗрсем шухӑшласа кӑларнӑ, вӗсене программӑлакан машинӑсем теме май пур.

Çав. пекех

• Шутласа кăларнă чĕлхе
• Компьютер чĕлхи
• Метачĕлхе
• Литература чĕлхи
• Диалект
• Ансат пуплев
• Калаçу чĕлхи

Ӑнлантарусем

Литература

• Джон Уилкинс, «Очерк о подлинном знаке» (Essay on Real Character), 1968
• А. Соломоник, «Язык как знаковая система», Мускав, «Наука», 1992.
• Борхес, «Вавилонская библиотека»
• Бурлак С. А., Старостин С. А.  . — М.: Издат. центр «Академия». — 432 с. — ISBN 5-7695-1445-0.
• Кибрик А. Е.  . — М.: Сов. энциклопедия. — 685 с. — ISBN 5-85270-031-2. — С. 604—606.
• Кузнецов С. Н.  . — М.: Наука. — 263 с. — ISBN 5-02-016810-6. — С. 171—228.
• Норман Б. Ю.  . — М.: Флинта; Наука. — 296 с. — ISBN 978-5-89349-498-3.
• Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — 1890—1907.
• Ulbaek, Ib.  . — Cambridge: Cambridge University Press. — 456 p. — ISBN 0-521-63964-6. — P. 30—43.
• Chomsky, Noam.  . — New Delhi, Oxford & New York: Oxford University Press. — xv + 89 p. — ISBN 0-19-564834-X.
• Fitch, W. Tecumseh.  . — New York: Cambridge University Press. — xii + 611 p. — ISBN 978-0-521-85993-6.
• Foley, William A.  . — Malden, MA: Blackwell Publishers. — xvii + 495 p. — ISBN 978-0-631-15122-2.

Каçăсем

• Филолог Светлана Бурлак о происхождении и развитии языков в программе Наука 2.0( ӗҫлемен каҫӑ)
• Эмиль Бенвенист. Категории мысли и категории языка 2017 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.