Мускав

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
Мускав
Хула гербĕ
Coat of Arms of Moscow.svg
Патшалăх: Раççей
Регион: Федеративлă хула
Никĕсленĕ: 1147
Хула, çултан:
Халăх йышĕ, пин çын: 12 380 664 (2017)
Хула лаптăкĕ: 1 097,12 км2
Геогр. анлăхĕ: 55° 44′ ç. ш.
Геогр. вăрăмлăхĕ: 37° 33′ х.т.д.


Мускавăн Хĕрлĕ лапамĕ

Мускав (выр. Москва) — Раççей патшалăхĕн тĕп хули, Раççей Федерацин субъекчĕ, Мускав облаçĕн тĕп хули. Мускав юхан шывĕ çинче вырнаçнă. 1147 çулта Юрий Долгорукий никĕсленĕ, 1918 çултанпа Раççейĕн тĕп хули.[1]

Мускав, Вырӑс патшалӑхӗн, Раҫҫей империйӗн историллӗ тӗп хули (1728-1730 ҫулсенче), СССР историллӗ тӗп хули. Хула-герой. Мускавра Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх влаҫӗн федераци органӗсем (Конституциллӗ судсемсӗр пуҫне), ют ҫӗршыв патшалӑхӗсен элчелĕхĕсем, раҫҫей коммерци организацийӗсемпе пĕрлĕхӗсен нумайӑшӗн штаб-хваттерӗ пур.

Раҫҫейӗн хӗвеланӑҫ енче, Мускав юханшывӗ хӗрринче, Тухӑҫпа Европӑри тӳремлӗхĕ варринче, Окапа Атӑл шывӗ хушшинче вырнаҫнӑ. Федераци субъекчӗ пекех, Мускав Мускавпа Калуга облаҫӗсемпе чикӗленет.

Мускав — Раҫҫейри халӑх юратакан туризм центрӗ шутланать. Кремль, Хӗрлӗ лапам, Новодевичье мӑнастăрӗпе Вознесени Чиркӗвӗ Коломенскинче ЮНЕСКО пӗтӗм тӗнчери еткерӗн объекчӗсен йышне кӗреҫҫӗ. Çаплах вăл транспорт ҫыххи шутланать: хулара 6 аэропорт, 9 чугун ҫул вокзалĕ, 3 юханшыв порчĕ (Атлантика тата Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океансен бассейнӗсем ҫинчен ҫырмалли ҫыру пур). 1935 ҫултанпа Мускавра метрополитен ӗҫлет. Мускав — ҫӗршывӑн спорт центрӗ. 1980 ҫулта Мускавра XXII ҫуллахи Олимп вӑййисем иртнӗ, 2018 ҫулта вара футбол чемпионачӗн хуҫисенчен пӗри пулса тӑнӑ.

Мускав пуçлăхĕ — Сергей Собянин.

Этимологи

Анклăш чĕлхинчен Moscow вăл хăйне кура тутарпа-мăнхул карти вăхăтĕнче "Mosque" ятлă пулнă "мечете" палăртнă, тутарсен ставки пулнă унта ĕлĕк авал, унтан хула пулса каят.

Администрациллĕ пайлану

Moscow all districts.svg

Мускав 10 тăрăхран тытăнса тăрать:

  • Хĕвелтухăç тăрăхĕ
  • Хĕвеланăç тăрăхĕ
  • Зеленоград
  • Çурçĕр тăрăхĕ
  • Çурçĕр-Анăç тăрăхĕ
  • Çурçĕр-Тухăç тăрăхĕ
  • Вар тăрăхĕ
  • Кăнтăр-Анăç тăрăхĕ
  • Кăнтăр-Тухăç тăрăхĕ
  • Кăнтăр тăрăхĕ

1992 çулччен Мускав районсене пайланнă. Халь тăрăхсемпемпе управăсенчен тытăнса тăрать.

Мускаври вĕренӳ аслă шкулĕсем

  • М. В. Ломоносов ячĕллĕ Мускав патшалăх университечĕ
  • Мускаври физикăпа техника институчĕ
  • Н.Е. Бауман ячĕллĕ Мускав патшалăх техника университечĕ
  • Мускаври энергетика институчĕ
  • Мускаври авиаци институчĕ
  • Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
  • Мускаври инженерли-физика институчĕ
  • Раççейри патшалăхăн нефтьпе газ университечĕ
  • Мускаври патшалăхăн техника университечĕ ("МАМИ")
  • Мускаври патшалăхăн ту ĕçĕсен университечĕ
  • Раççейри патшалăхăн технологи университечĕ "МАТИ"
  • Мускаври патшалăхăн индустри университечĕ
  • Мускаври патшалăхăн технологи университечĕ «Станкин»
  • Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
  • П. И. Чайковский ячĕллĕ Мускаври патшалăх консерваторийĕ
  • РФ Ертӳçĕлĕх çумĕнчи Финанс Академийĕ
  • Патрис Лумумба ячĕллĕ Раççейĕн халăх туслăхĕн университечĕ
  • Çар университечĕ (РФ Хӳтĕлев министерствин)
  • А. М. Горький ячĕллĕ Литература институчĕ
  • Мускаври патшалăхăн лингвистика университечĕ
  • Мускаври ял хуçалăх академийĕ
  • Мускаври патшалăхăн вăрман университечĕ
  • Мускаври патшалăхăн текстиль университечĕ
  • Мускаври патшалăхăн геодезипе картографи университечĕ
  • Мускаври патшалăхăн пичет университечĕ

Истори

Пурăнан халăх

Хăш халăхне палăртнисем Халăх йышĕ, çын (2010 çул)[2][3] Процент
Вырăс 9 930 410 86,33%
Украин 154 104 1,34%
Тутар 149 043 1,30%
Эрмен 106 466 0,93%
Азербайджан 57 123 0,50%
Еврей 53 145 0,46%
Белорус 39 225 0,34%
Грузин 38 934 0,34%
...
Чăваш 14 313 0,12%
Халăхне кăтартман 668 409 5,81%

Мускаври коммуникаци

Шаблон:Мускаври аэропортсем

Мускаври чăваш наци-культура автономийĕ[4]

2000 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнче йĕркеленĕ.

Адрес: 109017, Мускав, Большая Ордынка ур., 46 çурт , 1 пӳрт.

Ертӳçи: Григорьев Анатолий Иванович.

Автономи Акатуй уявне ирттерет.

Мускаври чăваш культура пĕрлĕхĕ

  • Мускаври чăваш хорĕ «Туслăх» (халĕ «Атăл»)
  • ачасен ташă ушкăнĕ «Шăнкăрав»
  • вырсарникун чăваш шкулĕ

Ертӳçи: Смирнова Лира Петровна

Тетĕшĕсем

Паллă çынсем

Ӳкерчĕк:850 лет Москве. Мар лист 1997 10 марок.jpg
Мускава 850 çул. Раççей марккă листи. 1997

Çав. пекех

Вуламалли

  • Владимир Гиляровский. Москва и москвичи (Wikisourceре)
  • Москва в журнале Наука и жизнь
  • Окликни улицы Москвы… 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ. — история Москвы и русской речи, места в Москве.
  • Старая Москва и Москва, которой нет — ватă мускав кварталĕсемпе урамĕсен фотографисем, кунçулĕсем, халапĕсем.
  • Селиванов А. Ф., Забелин И. Е. Москва // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — 1890—1907.
  • Москва : Энциклопедия / гл. ред. А. Л. Нарочницкий. — М. : Советская Энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
  • Колодный Л. Е. Москва у нас одна. — М. : Политиздат, 1991.
  • Москва : Энциклопедия / Гл. ред. С. О. Шмидт ; Сост. : М. И. Андреев, В. М. Карев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1997. — 976 с. : ил.
  • Москва — Петербург : Pro et contra. Диалог культур в истории национального самосознания. Антология. — Северо-Западное отделение Российской академии образования, Русский христианский гуманитарный институт; (Составитель К. Г. Исупов. Отв. ред. Д. К. Бурлака). — СПб. : Изд-во РХГИ, 2000. — 711 с. ISBN 5-88812-067-7
  • Самойлов Б. Л., Морозова Г. В. . — М. — 930 с.
  • Гиляровский В. А. Москва и москвичи. — М. : АСТ Астрель, 2005. — 511 с.
  • Гиляровский В. А. Мои скитания / Москва газетная — М. : АСТ, 2007. — 508 с.
  • Пыляев М. И. Старая Москва: Рассказы из былой жизни первопрестольной столицы; (сост., предисл. и коммент. Ю. Н. Александрова). — Москва: АСТ Хранитель, 2007. — 762 c.
  • Вахитов, Р. Р. Москвичи как сословие. // Отечественные записки. — 2012. — № 3.
  • . — М.: Феория. — 999 с. — ISBN 978-5-91796-032-6.

Асăрхавсем

Каçăсем