Хусан
| Хусан | |
| |
Хула гербĕ_(2004).png)
| |
| Патшалăх: | Раççей |
|---|---|
| Регион: | Тутарстан |
| Никĕсленĕ: | 1005 |
| Хула, çултан: | 1708 |
| Халăх йышĕ, пин çын: | 1099,4 (2001) |
| Хула лаптăкĕ: | км2 |
| Геогр. анлăхĕ: | 54° 52' |
| Геогр. вăрăмлăхĕ: | 49° 14' |
Хусан (выр. Казань, тут. Qazan, Казан) — Атӑл тăрăхĕнче вырнаçнă хула, Тутарстанăн тĕп хули. Археологсем тĕпчесе пĕлнĕ тăрăх хулана 1005 çулта хывнă, вырăссен летописĕсем тăрăх 1177 çултан асăрханаççĕ.
Мэр - Ильсур Метшин (тут. Илсур Рәис улы Метшин). Мускавран 750 çухрăмра вырнаçнă. Халăх йышĕ 1,1 млн. çынпа (2002) танлашать.
2024 ҫулта Хусана хула хуҫалӑхӗн пахалӑхне хакланӑ май Раҫҫейӗн чи лайӑх хули тесе йышӑннӑ[1]. РФ Правительстви ҫумӗнчи Финанс университечӗ тунӑ рейтинг тӑрӑх, пурнӑҫ шайӗн виҫипе Раҫҫейри хуласен списокӗнче вуннӑмӗш вырӑна лекнӗ[2].
Истори
Тĕплĕнрех Хусан историйĕ статьяра вулăр.
- 1805, нарӑс, 14 — Хусан университетне уçнă.
- 1888, чӳк, 27 — Хусанта хула телефон станцине уçнă.
- 1917, чӳк, 8 — Хусанта Совет влаçне йĕркеленĕ.
- 1926, кĕркунне — Хулара пĕрремĕш автобус маршучĕ уçăлнă. Вăл кивĕ дамбăпа Восстани слободине пĕрлаштернĕ.
- 1948 — Хусанта троллейбуссем çӳреме тытăннă.
Хула районĕсем
- Совет районĕ
- Вахитов районĕ
- Атăлçи районĕ
- Киров районĕ
- Çĕнĕ Савинов районĕ
- Мускав районĕ
- Авиатăвакансен районĕ
Халӑх йышӗ
| 1557 | 1800 | 1811 | 1840 | 1856 | 1858 |
|---|---|---|---|---|---|
| 7000 | ↗40 000 | ↗53 900 | ↘41 300 | ↗56 300 | ↗61 000 |
| 1863 | 1897 | 1907 | 1914 | 1917 | 1920 |
| ↗63 100 | ↗130 000 | ↗161 000 | ↗194 200 | ↗206 562 | ↘146 495 |
| 1923 | 1926 | 1931[3] | 1933[4] | 1934 | 1937[5] |
| ↗157 600 | ↗179 000 | ↗200 900 | ↗258 700 | ↘200 900 | ↗358 592 |
| 1939 | 1956 | 1959 | 1962 | 1964 | 1966 |
| ↗398 014 | ↗565 000 | ↗646 806 | ↗711 000 | ↗742 000 | ↗804 000 |
| 1967 | 1970 | 1973 | 1975 | 1976 | 1979 |
| ↗821 000 | ↗868 537 | ↗919 000 | ↗959 000 | →959 000 | ↗992 675 |
| 1982 | 1985 | 1986 | 1987 | 1989 | 1990 |
| ↗1 023 000 | ↗1 051 000 | ↗1 060 000 | ↗1 068 000 | ↗1 094 378 | ↘1 094 000 |
| 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 |
| ↗1 105 000 | ↘1 104 000 | ↘1 098 000 | ↘1 092 000 | ↘1 076 000 | →1 076 000 |
| 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 |
| ↗1 085 000 | ↘1 078 000 | ↗1 100 800 | ↗1 101 000 | ↘1 090 200 | ↗1 105 289 |
| 2003 | 2004[6] | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| ↗1 105 300 | ↗1 106 900 | ↗1 110 000 | ↗1 112 700 | ↗1 116 000 | ↗1 120 238 |
| 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
| ↗1 130 717 | ↗1 143 535 | ↗1 145 424 | ↗1 161 308 | ↗1 176 187 | ↗1 190 850 |
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018[7] | 2018[8] | 2019[9] |
| ↗1 205 651 | ↗1 216 965 | ↗1 231 878 | ↗1 243 500 | →1 243 500 | ↗1 251 969 |
| 2020[10] | 2021[11] | 2022 | 2023[12] | 2024[13] | |
| ↗1 257 391 | ↗1 308 660 | ↘1 259 173 | ↗1 314 685 | ↗1 318 604 |
Хулапа çыхăннă паллă çынсем
- Шаляпин Фёдор Иванович, — паллă вырăс опера юрăçи.
- Дряблов Иван Фёдорович, — 1728 çулхи авăн уйăхĕн 15-мĕшĕнче çуралнă.
Транспорт
Хулара халĕ 118 автобус маршучĕ. Вĕсен пĕтĕмĕшле тăршшĕ 1600 çухрăнпа танлашать. Троллейбуссен пĕтĕмĕшле тăрршĕ — 322,3 çухрăм. Хула Атăл юханшыв хĕрринче ларать. Порт пур.
Ӑнлантарусем
- ^ Казань признали лучшим городом России по качеству городского хозяйства (2024-11-26). Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2024.
- ^ Казань вошла в топ-10 городов по качеству жизни. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2024.
- ^ http://istmat.info/files/uploads/17630/sssr_ad-ter_delenie_1931_rsfsr.pdf.
- ^ http://istmat.info/files/uploads/53487/adm._delenie_sssr_1934.pdf.
- ^ http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/47581-vsesoyuznaya-perepis-naseleniya-1937-goda-obschie-itogi#mode/inspect/page/64/zoom/4.
- ^ http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc.
- ^ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
- ^ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
- ^ http://tatstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/tatstat/resources/64ec280049620f14a900ff3fbd401489/МОчисл2019.pdf.
- ^ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
- ^ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx.
- ^ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx.
- ^ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx.
Каçăсем
- «Сувар» 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ. — чăвашла хыпарсем, Хусантан тата ытти Тутарстанăн хулисенчен.
| Раççейри миллионлă хула агломерацисем | |||
|---|---|---|---|
 | Мускав • Санкт-Петербург • Самар—Тольятти • Екатеринбург • Чулхула • Ростов-Тан-çинчи • Çĕн Çĕпĕр • Волгоград • Хусан • Челепи • Омск • Сарӑту • Пермь • Ĕпхӳ • Красноярск • Новокузнецк • Краснодар • Иркутск• Чаллă • Тулă • Владивосток • Воронеж • (Ижевск) • (Ярославль) • (Брянск) |  | |
| Раççейри миллионлă хуласем | |||
|---|---|---|---|
| Мускав • Санкт-Петербург • Çĕн Çĕпĕр • Екатеринбург • Чулхула • Хусан • Самар • Омск • Челепи • Ростов-Тан-çинчи • Ĕпхӳ • Волгоград | | |
Раççейĕн пысăк хулисем |
|
|---|---|
1. Мускав • 2. Санкт-Петербург • 3. Çĕн Çĕпĕр • 4. Екатеринбург • 5. Чулхула • 6. Хусан • 7. Самар • 8. Омск • 9. Челепи • 10. Ростов-Тан-çинчи • 11. Ĕпхӳ • 12. Пермь • 13. Волгоград • 14. Красноярск • 15. Воронеж • 16. Сарӑту • 17. Тольятти • 18. Краснодар • 19. Ижевск • 20. Ярославль • 21. Чĕмпĕр • 22. Барнаул • 23. Иркутск • 24. Хабаровск • 25. Тĕмен • 26. Владивосток • 27. Новокузнецк • 28. Ӗренпур • 29. Кемӗр • 30. Чаллă • 31. Киан • 32. Томск • 33. Пенза • 34. Аçтăрхан • 35. Липецк • 36. Тулă • 37. Махачкала • 38. Киров • 39. Шупашкар • 40. Калининград • 41. Курск • 42. Магнитогорск • 43. Тĕвер • 44. Брянск • 45. Иваново • 46. Улан-Удэ • 47. Анат Тагил • 48. Ставропăль • 49. Белгород • 50. Архангельск |
|
Ку Тутарстан географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. |