Ĕпхӳ

Ĕпхӳ пушк. Өфө

Хула гербĕ
Патшалăх:	Раççей
Регион:	Пушкӑрт Республики
Никĕсленĕ:	1574
Хула, çултан:	1586
Халăх йышĕ, пин çын:	1 144 809 (2023)
Хула лаптăкĕ:	753,7 км²
Геогр. анлăхĕ:	54° 49'
Геогр. вăрăмлăхĕ:	56° 4'

Ӗпхӳ (Дема юханшывсем Шурӑ юханшыва юхса кӗнӗ тӗлте вырнаҫнă.

Хулана 1574 çулта ку ҫӗрсем Раççей патшалăхне кӗнӗ хыççӑн Раҫҫей чикисене хураллама туса хунӑ. Хула ӗлӗк-авал Ӗпхӳ уесӗн, Ӗпхӳ провинцийӗн, Ӗпхӳ намечествин, Ӗпхӳпе Ҫӗпӗр генерал-кӗпӗрнатӑрлӑхӑн, Раҫҫей империйӗн Ӗпхӳ облаҫӗн, Ӗренпур кӗпӗрнин, Ӗпхӳ кӗпӗрнин тӗп вырӑнӗ пулнӑ.

2024 ҫулта хула 450 ҫул тултарнине паллӑ тунӑ.

Хулара 1,1 млн çын пурӑнать.

Административлӑ-территори пайланӑвӗ

Административлӑ-территори тытӑмӗн шайӗнче Ӗпхӳ хули 7 районтан тӑрать:

Дема районӗ
Калинин районӗ
Киров районӗ
Ленин районӗ
Октябрь районӗ
Ордженикидзе районӗ
Советски районӗ

Районсене ял ҫӗрӗнчи 2 — мӗш пункта (Кнеҫе Калинински районӗпе Ветотниково-Ленински районӗнчи д. Князе), ҫавӑн пекех 5 ял советне (унта 22 ял пунктне кӗрекенскерсене) пӑхӑнтарнӑ: Федоровский ял советне Калинински районне, Искински ял советне — Киров районне, Нагаевски ял советне — Октябрь районне, Новочеркасскипе Турбас Ял советне — Орджоник Районне пӑхӑнтарнӑ.Районсемпе ял совечӗсен йышне кӗрекен районсем Уф хули округӗн территорийӗнче пурӑнаҫҫӗ, анчах хӑйсем вӗсем муниципалитет пӗрлӗхӗсем мар. Ҫавна пула хула таврашӗнчи ялсенчи вырӑнсене, Киров тата Октябрь районӗсене пӗрлештернине пула компактлӑ мар, икӗ уйрӑм пайран, территорирен мӑшӑрланнисен пур. Ҫав хушӑрах Октябрь районӗн икӗ пайне ытти хула районӗсен территорийӗсемпе пайланӑ, Киров районӗн икӗ пайне хула округӗн йышне кӗмен территорисемпе пайланӑ.

Хула архитектури тата паллӑ вырӑнсем

Уфри чи кивӗ ҫурт: Октябрь Революцийӗн урамӗнчи пӗр хутлӑ ҫурт, 57/1 ҫурт, паллӑ Горнозаводчик Демидов аллинче. Ҫурта XVIII ӗмӗр варринче туса лартнӑ. Ку ҫурт 1774 ҫулхи ноябрь уйӑхӗнче (ытти пӗлтернӗ тӑрӑх, 1775 ҫул пуҫламӑшӗнче) унта вырӑс ҫарпуҫӗ Александр Васильевич Суворов, Пугачев восстанине путармашкӑн Императрица Екатерина II ҫулхи ноябрьте чарӑнса тӑнипе палӑрать.

1803 ҫулта оренбург граждансен губернаторӗ Алексей Александрович Врасский (Тӑшманла, Хирӗҫле) 1803 ҫулта Уфа ҫӗнӗ планламалли I проекта Александр Александр император туса хатӗрленӗ тата ӑна туса хатӗрленӗ. Кӗпӗрне архитекторӗ Д. М. Дельмедико планланӑ. Уфӑн ҫӗнӗ планӗ тӑрӑх тӳремрех те типӗ вырӑна куҫарма сӗннӗ. Хуласене анлӑлатнисӗр пуҫне тахҫанах пулнӑ урамсене урлӑ ҫӗнӗ урамсем хывма палӑртнӑ. Малалли шӑпи паллӑ мар.

1816 ҫулхи пушар хыҫҫӑн раҫҫей службинчи Шотланди архитекторӗ Вильям Пугачев 667,5 га территорири хулан пӗрремӗш планне тунӑ.

1817 ҫулхи декабрь уйӑхӗнче Вӑл Уфӑна пынӑ та кӗпӗрне мишавайӗпе Пӗрле плана тӳрлетме пынӑ. Правительство ҫакна май 1819 ҫулхи мартӑн 3-мӗш проектне ҫирӗплетнӗ. Ҫак тӗп плана XIX ӗмӗр хушшинче хула строительствин ҫул-йӗрне палӑртса хунӑ. План тӑрӑх, хула чиккисене Телеграф урамӗнчен Пуҫласа Никольски урамне ҫити, шурӑ ҫырмаран Пуҫласа Богородски урамне ҫитиччен сарӑлса пынӑ. Архитектор хальхи ҫурт-йӗрпе тата рельефпа ӑнӑҫлӑ усӑ курнӑ. Вӑл Хусанти Пысӑк урама (хула тӗп урамне) илсе тухрӗ, ӑна кивӗ центр — Троицкая тата Анатри Суту — илӳ площадьне-хулари ҫӗнӗ суту-илӳ центрне-Ҫӳлти Суту-илӳ площадӗнче Гостинӑй картишне пӗрлештерчӗ. Ҫав хушӑрах Уф — Собор площадӗн административлӑ ҫӗнӗ центрӗ-Тури Суту-илӳ площадӗпе Театр урамӗпе ҫыхӑннӑ. Уф административлӑ суту-илӳ центрӗ хулан истори наркӑмӑшӗн территорийӗнче нумай вӑхӑт хушши сыхланса пурӑннӑ.

Хулари чи ҫӳллӗ ҫурт: 31-мӗш этаж небоскреб Иель-тауэр (102,3 метр ҫӳллӗшӗ), 2018 ҫулхи декабрь уйӑхӗнче туса лартнӑ. Октябрь проспекчӗ хулан ҫурҫӗр пайӗнче вырнаҫнӑ.

Иккӗмӗш ҫурт ҫӳллӗшӗнче — "Урсиб"финанс корпорацийӗн тӗп офисӗ. Ку 26-мӗш этаж ҫурчӗ 100,5 метр ҫӳллӗш. Ҫул урлӑ вӑл 1962 ҫулта тунӑ 9-мӗш этажлӑ ҫурт Вырнаҫнӑ.

2014 ҫулта Пушкӑртстан Республикинчи Уф хулин лаптӑкӗ 71,6 пин гектар шутланнӑ; вӗсенчен туса лартнӑ территори-20 пин г. Пурӑнмалли ҫурт-йӗр фончӗ 23 миллион та 800 пин тӑваткал метр шутланать. Пурӑнмалли ҫурт-йӗр тивӗҫтерӗвӗ: ҫын пуҫне 21,6 тӑваткал метр. Уфим ҫурутравӗн строительствин коэффициенчӗ 0,55 шутланать. Хулан вӑтам ҫӳлӗшӗ: пилӗк этаж.

РФ регион аталанӑвӗн, Раҫҫей инженерӗсен союзӗн, Федераци строительство тата пурӑнмалли ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх агентствин, потребительсен прависемпе ырлӑхне хӳтӗлес сферӑри Федераци службин потребительсен тата Вӗсен Мускав университечӗ палӑртнӑ хула хутлӑхӗн пахалӑхӗн рейтингӗпе килӗшӳллӗн. М. В. Ломоносова 2012 ҫулта Уф 10-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Раҫҫейри ҫӗр пысӑк хуласен интегр рейтингӗпе килӗшӳллӗн урбанистика Санкт-Петербург институчӗ йӗркеленӗ 2013 ҫулта Уф пурӑнмалли хӑтлӑх енӗпе иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ.

Паллă çыннисем

Тӗнче шайӗнчи хутшӑнусем

Дипломати тата консул элчелӗхӗсем

Раҫҫей ФедерацийӗРаҫҫей МИДӗн представительстви;
Беларуç Беларуç — элчелӗх уйрӑмӗ;
Таджикистан Таджикистан — тӗп консульство;

Тӑванла хулисем

Анкара, Турци^[1] — 1997 ҫулхи пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнчен
Галле, Германи^[1] — с 1977 года, повторно с марта 1997 года^[2]
Шэньян, Китай^[1] — 2011 ҫулхи авӑнӑн 21-мӗшӗнчен
Хэфэй, Китай^[1] — 2016 ҫултан
Цицикар, Китай^[1] — 2016 ҫултан
Наньчан, Китай^[1] — 2016 ҫултан
Астана, Казахстан^[1] — 2017 ҫулхи нарӑсӑн 3-мӗшӗнчен^[3]
Бишкек, Киргизи^[1] — 2017 ҫулхи утӑн 13-мӗшӗнчен^[4]
Минск, Беларуҫ^[5] — 2017 ҫулхи раштавӑн 18-мӗшӗнчен^[4]
ДХР),^[6] — 2022 ҫулхи пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнчен

Партнёр-хуласем

Ӑнлантарусем

^ ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^,⁶^,⁷^,⁸^,⁹^,¹⁰^,¹¹^,¹²^,¹³^,¹⁴^,¹⁵^,¹⁶^,¹⁷^,¹⁸^,¹⁹^тата²⁰ Города - побратимы и партнёры. уфа.рф. Тĕрĕсленĕ 9 Ҫурла уйӑхӗн 2018.
^ "УФА" :: Ежемесячный столичный журнал. Тĕрĕсленĕ 11 Чӳк уйӑхӗн 2020.
^ В 2017 году Уфа обрела три побратима (ru-RU). Тĕрĕсленĕ 11 Чӳк уйӑхӗн 2020.
^ ¹^тата² Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — 1890—1907.
^ Минск стал городом-побратимом Уфы.
^ Донецк стал городом-побратимом Уфы.
^ ¹^,²^,³^,⁴^тата⁵ Уфа узнаваема и востребована на международной арене.

Вуламалли

Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — 1890—1907.
. — Ĕпхӳ: Пушкăрт кĕнеке издательстви.
Синенко С. Г. . — Ĕпхӳ: Государственное республиканское издательство «Башкортостан». — 5000 экз.
Нигматуллина И. В. . — Ĕпхӳ: Белая река. — 3000 экз. — ISBN 978-5-87691-036-3.
. — Ĕпхӳ: Панорама Башкортостана. — 6000 экз.