Тутарсем

	Тутарсем
	; Ӳкерчĕк:Salih Saydashev.jpg; Ӳкерчĕк:Ruslan Nigmatullin.jpg ; Хади Такташ • Галиаскар Камал • Гаяз Исхаки; Садретдин Максудов • Юсуф Акчурин • Салих Сайдашев; Сара Садыкова • Рашид Вагапов • Габдулхай Ахатов • Руслан Нигматуллин • Алсу
Тăван ячĕ	Татарлар
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
	Пурĕпе: 7 млн. яхăн; {{ {{{1}}} \| alias = Раҫҫей Федерацийӗ \| flag alias = Flag of Russia.svg \| flag alias-1858 = Romanov Flag.svg \| flag alias-1918 = Flag RSFSR 1918.svg \| flag alias-1925 = Flag of the Russian SFSR 1925-1937.svg \| flag alias-1937 = Flag of the Russian SFSR 1937-1954.svg \| flag alias-1954 = Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg \| flag alias-1991 = Flag of Russia 1991-1993.svg \| flag alias-ВМС-1918 = Naval Ensign of RSFSR (1920-1923).svg \| flag alias-ВМС = Naval Ensign of Russia.svg \| flag alias-ВВС = Flag of the Air Force of the Russian Federation.svg \| variant = \| пысăкăш = }} Раҫҫей Федерацийӗ: ; 5 310 649 (2010 çыр.) Тутарстан: 2 012 571 (2010); Пушкăртстан: 1 009 295 (2010); Челепи облаçĕ: 180 913 (2010); Ӗренпур облаҫӗ: 151 492 (2010); : 149 873 (2010); : 149 043 (2010); Шаблон:Свердловск облаçĕн ялавĕ: 143 803 (2010); Самар облаçĕ: 126 124 (2010); Перĕм Ен: 115 544 (2010); Ханты-Манси автономи округӗ — Югра: 108 899 (2010); Тĕмен облаçĕ (кăнтăр енĕ): 102 587 (2010); Шаблон:Чулхула облаçĕн ялавĕ Чулхула облаçĕ: 44 103 (2010); Узбекистан: 324 080 (2002) - 665,000 (2002) ; Казахстан: 204 229 (перепись 2009); Караганда облаçĕ: 34 215 (2010); Алма-Ата: 25 619 (2010); Тухăç Казахстан облаçĕ: 21 780 (2010); Кăнтăр Казахстан облаçĕ: 21 429 (2010); Кустанай облаçĕ: 16 706 (2010); Павлодар облаçĕ: 15 532 (2010); Украина: 73 304 (перепись 2001); Донецк облаçĕ: 19 161 (2001 çыр.); Шаблон:Крым ялавĕ Крым АР: 11 090 (2001 çыр.); Туркменистан: 62 000 Кăркăсстан: 31 491 (2009 çыр.); Бишкек: 12 712 (2009 çыр.); Чуй облаçĕ: 6 482 (перепись 2009); Азербайджан: 25 900 (2009 çыр.) ; Баку: 25 171 (2009 çыр.); Турци: 25 000; Таджикистан: 19 300 (2000 çыр.); Израиль:15 000; АПШ: 11 000; Китай: 7400; Беларуҫ: 7316 (2009 çыр.); Грузи: 3300; Литва: 3235 (2001 çыр.); Молдави: 2800; Латви: 2739 (2010); Эстони: 2445 (2010); Афганистан: 500 (2005) ; Польша: 495 (2002 çыр.);
Чĕлхе	тутар, вырăс тата ур.
Тĕн	суннизм), православи, атеизм тата ур.
Расă тĕсĕ	ытларахăшĕ европеоидсем, сахалрахăшĕ монголоидсем
Кĕрет	Тĕрĕк турачĕ; Атăлçи кĕçĕн ушкăнĕ
Этнос ушкăнĕсем	аçтăрхан тутарĕсем, касимов тутарĕсем, поляк-литва тутарĕсем
Пулса кайни	пăртассем, финн-укăрсем

Тутарсем (тăван ячĕ — Раççейĕн европа пайĕн вăта облаçĕсенче, Уралçумĕнче, Синьцзянра тата Инçет Тухăçра пурăнакан тĕрĕк халăхĕ.

Раççейри тутар халăх йышĕ 5554,6 пин çын (алтай çемьинчи тĕрĕк ушкăнĕн кăпчак кĕçĕн ушкăнне кĕрекен чĕлхе, унăн виççĕ диалект: анăç (мишер), вăта (хусан-тутар) тата тухăç (çĕпĕр-тутар). Тутарсен ытларах пайĕ мăсăльман сунит тĕнне ӗненет, пӗчӗк пайĕ — кряшенсем — Православине ӗненеҫҫӗ.

Йăла

Тутар йăлине кĕнĕ кил-çурт — пураллă, урамран картишпе уйăрнă пӳрт. Пӳртĕн мал енне тĕрлĕ тĕслĕ ӳкерчĕксемпе илемлетнĕ. Аçтăрхан енчи тутарсен, ытларах енĕпе хирте пурăннă йăла юлнипе, çулла пурăнмашкăн юртăна усă курнă.

Çавăн пекех пăхăр

Çĕпĕр тутарĕсем

Вуламалли

Энциклопеди словарĕсем тата хыпар кĕнекисем

. — М.: Совет энциклопедийĕ. — С. 433-434. — 624, [12] с. — 100 000 экз. (куçар.)
. — М.: Большая Российская энциклопедия. — 50 000 экз. — ISBN 5-85270-082-7. (куçар.)
Хайруллин Г. История татар 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
Баяр А. Тайная история татар 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.
Имамов В. Запрятанная история татар 2012 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
Ишболдин Б. Очерки из истории татар 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
Исхаков Д. Татарская нация: история и современное развитие 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
Римзиль Валеев. Татары у себя дома 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
Фәхретдинов Р. Татар халкы һәм Татарстан тарихы 2019 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ. (Татарский народ и история Татарстана, на татарском языке)
Ибятов Ф. М. Тохтамыш и Тимур
Проблемы консолидации татарской нации 2019 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
Фотографии татарского народа в фондах Кунсткамеры. Вся информация защищена, использование в сторонних ресурсах недопустимо, только ссылки на сайт МЭА 2012 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.

Ӑнлантарусем

^ ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^,⁶^,⁷^,⁸^,⁹^,¹⁰^,¹¹^,¹²^тата¹³ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
^ Этнический атлас Узбекистана. Ташкент — 2002 г.
^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
^ Итоги переписи населения Казахстана 2009 г.
^ ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^тата⁶ Численность населения по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1 января 2010 года
^ ¹^,²^тата³ Всеукраїнський перепис населення 2001 (русская версия)
^ ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^тата⁶ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
^ Численность постоянного населения Кыргызской Республики по национальностям
^ Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек
^ Перепись населения Киргизии 2009. Чуй облаçĕ
^ ¹^тата² Ethnic composition of Azerbaijan 2009
^ Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы
^ Белстат. Предварительные итоги переписи 2009
^ Национальный состав населения Литвы. 2001 çыр.
^ Распределение населения ЛР по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010. (латыш.)
^ Национальный состав населения Эстонии. 2010
^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
^ Национальный состав населения Польши. Перепись 2002
^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
^ Каариайнен Киммо, Д.Е.Фурман. Татары и русские - верующие и неверующие, старые и молодые. // Вопросы философии. - 1999. - №11. - С. 68-80.
^ Результаты всероссийской переписи населения 2002 года. Национальный состав. (2003). Тĕрĕсленĕ çĕртме, 5 2008.[1] 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.
^ Пĕтĕм Раççейри халăх çыравĕ, 4-мĕш том 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.; Национальный состав населения Республики Татарстан: Статистический сборник по итогам Всероссийской переписи населения 2002 г, том 4/Комгосстат РТ — Казань: Издательский центр Комгостстата РТ, 2004, С.13.

[2010_çыр.-1] ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^,⁶^,⁷^,⁸^,⁹^,¹⁰^,¹¹^,¹²^тата¹³ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

[2] Этнический атлас Узбекистана. Ташкент — 2002 г.

[3] Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries

[4] Итоги переписи населения Казахстана 2009 г.

[ЭтноКаз2010-5] ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^тата⁶ Численность населения по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1 января 2010 года

[укр2001-6] ¹^,²^тата³ Всеукраїнський перепис населення 2001 (русская версия)

[joshuaproject.net-7] ¹^,²^,³^,⁴^,⁵^тата⁶ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries

[8] Численность постоянного населения Кыргызской Республики по национальностям

[Этно2009.Бишкек-9] Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек

[Этно2009.Чуй-10] Перепись населения Киргизии 2009. Чуй облаçĕ

[ЭР2009-11] ¹^тата² Ethnic composition of Azerbaijan 2009

[12] Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы

[13] Белстат. Предварительные итоги переписи 2009

[14] Национальный состав населения Литвы. 2001 çыр.

[LV.01,07,11-15] Распределение населения ЛР по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010. (латыш.)

[16] Национальный состав населения Эстонии. 2010

[17] Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries

[18] Национальный состав населения Польши. Перепись 2002

[19] Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries

[ReferenceB-20] Каариайнен Киммо, Д.Е.Фурман. Татары и русские - верующие и неверующие, старые и молодые. // Вопросы философии. - 1999. - №11. - С. 68-80.

[sost-21] Результаты всероссийской переписи населения 2002 года. Национальный состав. (2003). Тĕрĕсленĕ çĕртме, 5 2008.[1] 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.

[tat-22] Пĕтĕм Раççейри халăх çыравĕ, 4-мĕш том 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.; Национальный состав населения Республики Татарстан: Статистический сборник по итогам Всероссийской переписи населения 2002 г, том 4/Комгосстат РТ — Казань: Издательский центр Комгостстата РТ, 2004, С.13.

[19]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[20]

с • т Раççей халăхĕсем
10 млн ытла çын	Вырăссем

1 — 10 млн	Тутарсем • Украинсем • Эрменсем

500 пин — 1 млн	Аварцы • Казахсем • Азербайджансем • Беларуссем • Кабардинсем • Кумăксем

200 пин — 500 пин	Нимĕçсем • Узбексем • Коми • Чикансем • Таджиксем

100 пин — 200 пин	Еврейсем • Молдавансем • Корейсем • Адыгсем • Кăркăссем

30 пин — 100 пин	Коми-пермяксем • Грексем • Черкессем • Поляксем • Ненецсем • Абазинсем • Езиды • Эвенксем • Рутульсем • Литвасем • Хантăсем

10 пин — 30 пин	Китайсем • Полхарсем • Курдсем • Эвенсем • Финнсем • Латышсем • Чукчăсем • Вьетнамсем • Гагаузсем • Цахурсем • Мансисем • Нанайсем • Ассирисем
Çав. пекех: Раççейри кăк-вак халăхсен ят-йышĕ