Ашмарин Николай Иванович

	Ҫын пирки
	Ашмарин Николай Иванович
Çуралнă вăхăт	1870 ҫулхи авӑнӑн 22-мӗшӗ (юпан 4-мӗшӗ)
Çуралнă вырăн	Етĕрне, Етӗрне уесӗ, Хусан кӗпӗрни, Раҫҫей империйӗ;
Вилнĕ вăхăт	1933 ҫулхи ҫурлан 26-мӗшӗ (62 ҫул)
Вилнĕ вырăн	Хусан, Тутар Автономиллĕ Социализмла Совет Республики, Раççей Федерациллĕ Социализмлă Совет Республики, СССР;
Гражданлăх	СССР; Раҫҫей империйӗ;
Альма-матер	Лазаревский институт восточных языков[d];

РАН экспертизи

Раҫҫей Ӑслӑлӑхӗсен Академийӗ
тӗрӗслесе тухнӑ

Тӗплӗнрех

Ашмарин Николай Иванович (1870 ҫулхи юпан 4-мӗшӗ(18701004), Етӗрне, Хусан кӗпӗрни, Раҫҫей империйӗ — 1933 ҫулхи ҫурлан 26-мӗшӗ(19330826), Хусан, СССР) — Раҫҫей тата совет саманин чӗлхеҫи, тюрколог, чӑваш культурипе чӗлхе ӑсти. 40 пин сӑмахлӑ питӗ калӑпӑшлӑ «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекине» хатӗрленипе паллӑ.

Пурнӑҫӗ

Ҫурални

1870 ҫулхи юпан 4-мӗшӗнче Етӗрне хулинче пуянах мар Владимир кӗпӗрнинчи крепостной хресчен пулнӑ ывӑлӗн, 2-мӗш гильдири купсан Иван Филиппович Ашмаринӑн тата Чӗмпӗр кӗпӗрнинчи Кӑрмӑш уесӗнчи Казачья слободари патшалӑх хресченӗн Александра Васильевӑн ҫемьинче ҫуралнӑ^[2].

Оригиналлӑ текст (выр.)

По словам Виктора Николаевича, сына Н. И. Ашмарина, дед отца — Фёдор — был крепостным крестьянином. Но, как рассказывал отец, был сноровист, и барин, очень богатый, послал его заниматься «красным товаром». По соседству было имение почти разорившегося помещика. К нему прадед Фёдор и обратился с просьбой покупки его семьи, но с условием, что барин даст ему вольную. Для бедного барина это была находка. Купчая состоялась, а также и вольная. После этого прадед Фёдор оставил Ярославскую губернию и перекочевал в Казанскую, в уездный город Ядрин.

Н. И. Ашмаринӑн ывӑлӗ Виктор Николаевич каланӑ тӑрӑх, ашшӗн аслашшӗ — Фёдор — крепостла хресчен пулнӑ. Апла пулин те, ашшӗ каласа кӑтартнӑ тӑрӑх, йӑраскер пулнӑ, ҫавна пула улпут, питӗ пуянскер, ӑна «хӗрлӗ таварпа» аппаланма янӑ. Кӳршӗре ҫука юлнӑ помещик именийӗ пулнӑ. Мӑн аслашшӗ Фёдор унӑн ҫемйине сутма ыйтнӑ, анчах туянас пулсан улпут ӑна ирӗк парасси пирки калаҫса татӑлнӑ. Чухӑн улпутшӑн ҫакӑ ҫӑлӑнӑҫ пулнӑ. Пӗри сутнӑ, тепри туяннӑ, ҫавӑн пекех ирӗклӗ хута та илнӗ. Ҫакӑн хыҫҫӑн мӑн аслашшӗ Фёдор Ярославль кӗпӗрнинче Хусан кӗпӗрнине куҫса кайнӑ та Етӗрне уесӗнчи хулара тӗпленнӗ.Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности. — Чебоксары, 1995. — С. 3.

Часах, Николай Ашмарин ҫуралнӑ хыҫҫӑн, унӑн ашшӗпе амӑшӗ Кӑрмӑш хулинчи кукамӑшӗн килне яланлӑха пурӑнма куҫнӑ. Каярахпа шӑпах ҫак хулана Н. И. Ашмарин хӑйӗн тӑван кӗтесе теса каланӑ та. Кукамӑшӗ чӑваш пулнӑ пулмалла, унӑн ырӑ витӗмӗ Николай Ашмаринӑн пулас кун-ҫулне палӑртнӑ та^[3]. Ӑсчахӑн ҫапларах шухӑшне палӑртни пур:

Оригиналлӑ текст (выр.)

первые чувашские слова и фразы я узнал от моей бабушки (по матери), которая относилась очень сочувственно к чувашам. Некоторыми чертами своей личности она оставила на моем нравственном облике неизгладимые следы

пӗрремӗш чӑваш сӑмахсемпе сӑмах ҫаврӑнӑшӗсене эпӗ хамӑн кукамайран илтрӗм, вӑл чӑвашсемшӗн питӗ пӑшӑрханатчӗ. Хӑйӗн хӑш-пӗр сӑн-сӑпачӗпе вӑл манӑн кӑмӑл-туйӑмра нихӑҫан манӑҫми йӗрсем хӑварнӑХузангай А. П. Столп и утверждение чувашской филологии // Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Чебоксары: ЧГИГН, 2000. — С. 5—8.

Ӑсчахӑн чӑваш тымарӗсем пулни пирк В. А. Гордлевский академик та, СССР педагогика ӑслӑлӑхӗсен академийӗн член-корреспонденчӗ М. Я. Сироткин профессор та иккӗленмен^[4].

Н. И. Ашмаринӑн чӑваш тымарӗсем пулма пултарасси пирки пушкӑрт наци юхӑмӗн лидерӗ Заки Валиди ӑсчах-историк (1890—1970) каланисем те шухӑшлаттараҫҫӗ^[5]:

Оригиналлӑ текст (выр.)

Емельянов…. познакомил меня с востоковедами Николаем Ашмариным и профессором Н.Ф. Катановым… Сам Николай Ашмарин был из чувашских тюрков…

Емельянов… мана тухӑҫа тӗпчекен Николай Ашмаринпа тата Н.Ф. Катанов профессорпа паллаштарчӗ… Никоалй Ашмарин хӑй чӑваш тӗрӗкӗсенче тухнӑскер пулнӑ…

Оригиналлӑ текст (выр.)

Самую большую помощь в издании моей книги оказали проф. Катанов и Ашмарин, что можно объяснить их научным пристрастием и тюркским происхождением

Манӑн кӗнекене кӑларма самай пулӑшакансем хушшинче Катанов профессор тата Ашмарин пулчӗҫ, вӗсем чун-чӗрепе ӑслӑлӑха парӑннӑскерсем тата тӗрӗс халӑхӗнчен тухнӑскерсем...

Н. И. Ашмаринӑн мӑн аслашшӗсем, пӗр шутласан, суту-илӳ енӗпе ӑнӑҫлах ӗҫлеймен.

Оригиналлӑ текст (выр.)

'

Пирӗн асатте Иван Фёдорович, — ҫырать Виктор Николаевич, — Етӗрнере пысӑках мар суту-илӳ уҫнӑ, анчах сутӑ-илӳ ӑнӑҫман. Пӗтӗмпех мӑлатук урлӑ йӳннӗн сутса янӑ, ҫавна пула ӑна хӑйсен килӗнчен те кӑларса янӑ (ку вӑл Етӗрнерен куҫса килнӗ хуҫҫӑн Кӑрмӑшра пулнӑ ӗнтӗ).Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности. — Чебоксары, 1995. — С. 3.

Хулари училищӗрен вӗренсе тухсан Николай Ашмарин Чулхулари классикӑллӑ гимназине вӗренме кӗнӗ. 1891-мӗш ҫулта гимназие вӗҫлесен вӑл Мускаври Лазарев тухӑҫ чӗлхисен институтне вӗренме кӗнӗ те 1894-мӗш ҫулта 1-мӗш степеньлӗ дипломпа вӗренсе пӗтернӗ. Николай Ашмарин институтра вӗреннӗ чухне унӑн ашшӗ пурнӑҫран уйрӑлнӑ.

Н. И. Ашмарин ывӑлӗ Виктор Николаевич Н. И. Ашмарин институтра вӗреннӗ ҫулсем ҫинчен ҫапла ҫырнӑ:

Оригиналлӑ текст (выр.)

После смерти деда осталось десять детей: семь сыновей и три дочери. Наш отец был старшим, и он помогал братьям и сестрам, а ещё и мачехе. Только гигантское трудолюбие позволило отцу выходить из сложных житейских коллизий и создавать полезное и нужное для чувашского, татарского и других народов в области языковой культуры.

Асатте вилнӗ хыҫҫӑн вунӑ ача юлнӑ: ҫичӗ ывӑл та виҫӗ хӗр. Пирӗн атте асли пулнӑ, вӑл вара пиччӗшӗсемпе йӑмӑкӗсене пулӑшнӑ, унсӑр пуҫне тата тата амаҫури те пулнӑ. Улӑп пек ӗҫчен пулни кӑна аттене пурнӑҫӑн кӑткӑс саманчӗсенчен ҫӑрӑлса тухса чӗлхе культури енӗпе чӑваш, тутар тата ытти халӑхшӑн усӑллӑ та кирлӗ ӗҫ тума май панӑ.Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности. — Чебоксары, 1995. — С. 3.

Чӑвашсен тата ытти ют халӑхсен этнографийӗпе унӑн шӑллӗ Василий те кӑсӑкланнӑ, вӑл Мускав университечӗн студенчӗ пулнӑ.

Профессиллӗ ӗҫӗ-хӗлӗ

1895—1899 ҫулсенче Хусан хулинче Кӗрешӗн тутар шкулӗнче тутар чӗлхи вӗрентнӗ, 1919 ҫулччен Ют халӑх учителӗсен семинарийӗнче — географине, 1917-мӗш ҫултан пуҫласа Ҫурҫӗр-тухӑҫ археологи тата этнографи институтӗнче чӑваш тата тутар чӗлхисен профессорӗ пулса ӗҫленӗ. Вӗренӳ округӗ ҫумӗнчи Куҫару комиссине пулӑшнӑ, 1901—1917 ҫулсенче мӑсӑльман тата чӑваш кӑларӑмӗсен цензорӗ пулнӑ. 1920—1923 ҫулсенче Чӑваш халӑх вӗрентӗвӗн институтӗнче (Чӗмпӗр хули) чӑваш чӗлхин теори курсне ертсе пынӑ.

1923—1926 ҫулсенче Азербайджан патшалӑх университечӗн тухӑҫ факультетӗнче тюркологи кафедрине ертсе пынӑ. 1925 ҫултанпа тюркологи докторӗ. 1926—1931 ҫулсенче Тухӑҫ педагогика институчӗн (Хусан хули) чӑваш уйрӑмӗн профессорӗ пулса ӗҫленӗ, чӑваш чӗлхин, тӗрӗк чӗлхин танлаштаруллӑ грамматикин курсне ертсе пынӑ, мимологи теорине хатӗрлесе кӑларнӑ («О морфологических категориях подражаний в чувашском языке», Хусан, 1928), «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекине» пичете хатӗрленӗ.

Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекине хатӗрелме шут тытсан 1901 ҫулта Николай Иванович чӑвашсем пурӑнакан пӗтӗм вырӑна материал пухмалли программӑна салатнӑ. Чӗлхе материалӗсене пухма ыйтсан наци шкулӗсен вун-вун вӗрентекенӗ тата хут пӗлекен ытти чӑвашсем пулӑшма килӗшнӗ.

Ашмаринӑн тӗп ӗҫӗ — 17 кӗнекерен тӑракан «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки» шутланать, ӑсчах ӑна 30 ҫул ытла пухнӑ, хатӗрленӗ. Малтанхи икӗ томӗ 1910 тата 1912 ҫулсенче кун ҫути курнӑ. Юлашки 17-мӗш томне 1950 ҫулта Шупашкарта пичетленӗ. Чӑваш халӑх пултарулӑхне пуҫтарнӑ, майлаштарнӑ, пичетленӗ.

Пултаруллӑ тюрколог-ӑсчаха нумай ҫӗршывра пӗлнӗ. Диссертаци хӳтӗлемесӗр ӑна тюркологи докторӗн ӑсчах степенӗпе тивӗҫтернӗ, 1929 ҫулта ӑна СССР ӐА пайташ-корреспондентне суйланӑ^[6].

Д. С. Элмен ӗҫленӗ вӑхӑтра Н. И. Ашмарина Чӑваш АССРӗн Тӗп ӗҫ тӑвакан комитечӗ ҫумӗнче йӗркеленӗ Чӑваш чӗлхине пурнӑҫа кӗртес енӗпе ӗҫлекен комисси йышне кӗртнӗ^[7].

Н. И. Ашмарин 1933 ҫулхи ҫурлан 26-мӗшӗнче вилнӗ.

Критиклени тата хаклани

Республикӑн парти ертӳлӗхӗнче лартнӑ С. П. Петров енчен Н. И. Ашмарин ӗҫӗсене питӗ тиркенӗ, вӗсенче «чӗлхе пӗлӗвӗн чӑваш ӑслӑлӑхӗнче националла идеологи миссийӗ пур» тесе хак панӑ. Ӑсчах вилнӗ хыҫҫӑн 1935 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 15–17-мӗшӗсенче иртнӗ чӑваш чӗлхин терминологипе орфографине лайӑхлатасси тавар иртнӗ ӑслӑлӑх конференцийӗнче С. П. Петров ҫапла тухса каланӑ: Ашмарин словарӗнче «порнографи кӑна мар, унта контрреволюциллӗ япала та чылай».

Ҫемйи

Н. И. Ашмарин нумай ача ашшӗ шутланнӑ, 1921 ҫул тӗлне вӗсен ҫемйинче 9 ача пулнӑ^[8]. Н. И. Ашмарин ывӑлӗ Виктор Николаевич каласа панӑ тӑрӑх, революцичченхи Раҫҫей вӑхӑтӗнче ашшӗне амӑшӗпе, хутла пӗлмен «хресчен хӗрупраҫӗ» шутланнӑ Ксения Логиновна Гришинӑпа, мӑшӑрланма ирӗк паман; 1917 ҫулчченех ҫапла ашшӗ-амӑшӗ уйрӑм пурӑннӑ, вӗсене гражданла мӑшӑр теме пулать^[8]. Анчах пур ачи те «Ашмарин» хушаматпа ҫӳренӗ. Ксения Логиновна пилӗк ҫултах тӑлӑха юлнӑ пулнӑ, ӑна ыттисем ӳстернӗ, вунӑ ҫулта вара ӑна Хусанти пысӑках мар хапрӑка ӗҫлеме янӑ^[9].

Н. И. Ашмаринӑн пӗр хӗрӗ — Надежда Николаевна — XX ӗмӗрӗн аллӑмӗш ҫулӗсенче Чӑваш АССР Ҫутӗҫ министерствинче машинистка пулса ӗҫленӗ. Тата икӗ хӗрӗ паллӑ: 1919 ҫулта ҫуралнӑ Вера, вӑл 1954 ҫулхи ака уйӑхӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ; 1927 ҫулта ҫуралнӑ Людмила, вӑл ачаранпах эпилепсипе аптранӑ^[10].

Ӗҫӗсем

Тӗп ӑслӑлӑх ӗҫӗсем

Материалы для исследования чувашского языка. (1897 —1898);
Опыт исследования чувашского синтаксиса. I пай. — Симбирск: Типогр. Полиграфсекции С. Н.Х, 1923. — 273 с.;
Опыт исследования чувашского синтаксиса. II пай. (1923);
О морфологических категориях подражаний в чувашском языке. (1928);
Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Хусан, 1902.
Чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки. 17 томпа (1928 —1958).
Общий обзор народных тюркских говоров гор. Нухи. — Баку, 1926.

Чӑваш залӑх пултарулӑхӗпе ҫыхӑннисем

Очерк народной поэзии у чуваш: [«Этнографическое обозрение», 1982, 2-мӗш номер, 42—64 с. журналтан]. — Мускав, 1892. — 24 с.
Сборник чувашских песен, записанных в губерниях Казанской, Симбирской и Уфимской. — Казань: Типо-литография Император. ун-та, 1900. — 91 с.
Сборник чувашских пословиц. (1925).

Вилнӗ хыҫҫӑн кун ҫути курнисем

Ашмарин Н. И. Незаконченные рукописи // Сăмах — Слово: 1993. — Шупашкар, 1994. — С. 85—97.
Ашмарин Н. И. Чувашская народная словесность. — Шупашкар, 2003.

Ӑнлантарусем

^ ¹^,² Ашмарин Николай Иванович // Большая советская энциклопедия (выр.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
^ Мое жизнеописание// Ашмарин Н. И. Чувашская народная словесность. — Чебоксары, 2003. — С. 373. (паллӑ мар) Пӑхнӑ кун: 27 Ҫурла уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 14 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
^ Хузангай А. П. Столп и утверждение чувашской филологии , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнчи копийӗ / предисл. к репринт. изд. // Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Чебоксары: ЧГИГН, 2000. — С. 5—8.
^ Гордлевский В.А. Памяти Н.И. Ашмарина , Wayback Machine çинчи 2017 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 8-мӗшӗнчи копийӗ / В.А. Гордлевский // Ученые записки / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. Чебоксары, 1956. Вып. 14. C. 268-276.
^ З а к и В а л и д и Тоган. Воспоминания. Кн. 1. – Уфа: Китап, 1994. с. 400. — С.82, С.128. (Цитаты можно проверить и по следующему изданию: Гафаров И.А., Шихранов А.Н Городище (Исследования по истории Юго-Западного региона РТ и села Городище). , Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 28-мӗшӗнчи копийӗ – Казань: «Идел-Пресс», 2012. – 168 с. + ил. — С.3-4. ISBN 978-5-85247-554-2)
^ Николая Ивановича Ашмаринӑн РАН официаллӑ сайтӗнчи профилӗ
^ Иванов М. И. Даниил Эльмень: острые грани судьбы. — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2009. — С. 215.
^ ¹^,² <Письмо В. Н. Ашмарина Председателю Совета Министров СССР Н. И. Рыжкову от 1988 года>. «Тӑван Атӑл» журнал (2004. № 6, 63-66 с. Подготовлено к печати Г. Желтухиным. — См. также: Леонид Атлай: Раҫҫей ӑслайӗнчи ҫут(ӑ) сӑнар , Wayback Machine çинчи 2020 ҫулхи Ака уйӑхӗн 6-мӗшӗнчи копийӗ // Чăваш халăх канашлавĕ сайт, 16.03.2020 20:43
^ Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнчи копийӗ. — Чебоксары, 1995. — С. 4.
^ НА ЧИГН, отд. IV, ед. хр. 707, № 1637.

Вуламалли

Вырӑсла

Алексин В. Совершивший научный подвиг. // Советская Чувашия. — 2000. — 24 окт.
Алексин В. Учёный шагает по «своей» улице. // Советская Чувашия. — 2000. — 7 дек.
Андреев И. А. Н. И. Ашмарин и современное чувашское языкознание. // Вестн. Чуваш. ун-та. — 1996. — № 2. — С. 26—32.
Егоров В. Г., Н. И. Ашмарин как исследователь чувашского языка. К 75-летию со дня рождения. — Чебоксары: Чувашгосиздат, 1948. — 43 с.
Иванская Т. Юные творят с оглядкой на Ашмарина. // Советская Чувашия. — 2000. — 25 нояб.
Малов С. Е., Памяти Н. И. Ашмарина. // Записки чувашского Научно-исследовательского института языка, литературы и истории. — 1941. — Вып. 1.
Марфин Ю. Создатель уникального словаря. // Чебоксарские новости. — 2000. — 15 нояб.
Сорокин В. Перед Ашмариным в долгу. // Советская Чувашия. — 2000. — 22 нояб.
Федотов М. Р. Познавший душу языка. // Советская Чувашия. — 1990. — 4 окт.
Федотов М. Р. В юношеском труде сказался весь Ашмарин. // Советская Чувашия. — 1998. — 20 мая.
Федотов М. Р. Великий тюрколог. // Советская Чувашия. — 1995. — 7 окт.
Федотов М. Р. Краткий очерк о жизни и деятельности Н. И. Ашмарина. // Лик Чувашии. — 1995. — № 1. — С. 147—164.
Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности. — Чебоксары: Б.и., 1995. — 51 с.
Федотов М. Р. Тернистый путь Ашмарина к многотомному словарю чувашского языка. // Советская Чувашия. — 1995. — 24, 25, 26 мая.
Хузангай А. П. Столп и утверждение чувашской филологии // Советская Чувашия. — 2000. — 14 апр.
Хузангай А. П. Ашмарин как поэт… // Республика. — 2000. — 7 окт.
Хузангай А. П. Столп и утверждение чувашской филологии // Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Чебоксары: ЧГИГН, 2000. — С. 5—8.
Хузангай А. П. Ашмарин/Айги: диалог через столетия // Новый Лик. — 2001. — Вып. 1.
Хузангай А. П. Плод честного усердья
Чернов М. Ф. «Словарь чувашского языка» Н. И. Ашмарина — выдающийся памятник чувашской письменности. // Изв. Инженерно—технолог. акад. Чуваш. Респ. — 1996. — № 1 (2). — С. 245—249.

Чӑвашла

Адюкова И. Чӑваш ӑслӑлӑхӗн ашшӗ. // Eлчӗк ен. — 2000. — 30 авӑн.
Алексеев А. «Хам вырӑс пулин те, чӑваш халӑхӗн шӑпи манӑн чӗреме тӑван вырӑс халӑхӗн шӑпи пек ҫывӑх». // Тантӑш. — 1995. — 20 юпа. — С. 9.
Алексеев А. Чӑваш филологийӗн классикӗ. // Сувар. — 1995. — 3 чӳк.
Андреев И. А. Аслӑ тӗпчевҫӗ. // Тӑван Атӑл. — 1970. — № 9. — С. 67—70.
Андреев И. А. Чӑваш ӑслӑлӑхӗн аслашшӗ. // Хыпар. — 1995. — 4 юпа.
Васильева E. Н. И. Ашмарин тата халӑха вӗрентес ӗҫ / E. Васильева, А. Горшков // Хыпар. — 1996. — 26 пуш.
Виноградов Ю. Чӗлхе хӑватне ӗненсе. // Ялав. — 1980. — № 10. — С. 32.
Димитриев В. Д. Н. И. Ашмарин пӑлхарсемпе чӑвашсен чӗлхе тата этнос пӗрлӗхӗ ҫинчен вӗрентни. // Хыпар. — 1996. — 24 авӑн.
Илле Элли Ашмарин профессор хӑш халӑх ҫынни? // Хыпар. — 2000. — 2 ҫурла.
Ильин Г. Н. И. Ашмарин — чӑваш чӗлхин наукине пуҫараканӗ. // Ял ӗҫченӗ (Тӑвай р-нӗ). — 2000. — 27 юпа.
Ларионов Н. Ашмарин — чӑваш халӑхӗ пулса кайни ҫинчен. // Канаш (Ульяновск обл.).— 2003.— 4 авӑн (№ 36).— С. 5.
Ларионов Н. Ашмарин — чӑваш чӗлхе пӗлӗвне хываканни. // Канаш (Ульяновск обл.).— 2004.— 1 ака (№ 14). — С. 4.
Николай Ашмарин: Чаплӑ чӑваш тӗпчевҫи Николай Иванович Ашмарин ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнӗ ятпа / М. И. Скворцов пухса хатӗрленӗ // Хыпар. — 1995. — 27 юпа. — («Хыпар» кӗнеки, № 17).
Николай Иванович Ашмарин: Хыпарҫӑсем // Хыпар. — 1996. — 8 нарӑс.
Сергеев В. Унӑн ячӗ ӗмӗр хисепре. // Тӑван Атӑл. — 1980. — № 10. — С. 76—78.
Скворцов М. И. Чӑваш чӗлхин пуянлӑхӗ Н. И. Ашмарин словарӗнче. // Халӑх шкулӗ — Народная школа. — 1995. — № 5. — С. 66-70.
Скворцова Р. «Ашмарин ҫӗкленӗ ялав вӗлкӗшсех тӑрӗ…» // Хыпар. — 1995. — 28 юпа.
Смолин А. Чӑваш-и вӑл е чӑваш мар-и…: Сӑвӑ. // Тӑван Атӑл. — 1988. — № 11. — С. 54.
Федотов М. Р. Паллӑ тӗпчевҫӗ ҫыравӗ. // Ялав. — 1982. — № 8. — С. 30.
Хусанкай А. П. Чӑвашлӑхӗпе тӗнчере палӑрнӑ. // Хыпар. — 2000. — 19 юпа.

Каҫӑсем

Ашмарин Николай Иванович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Ашмарин Николай Иванович — Чӑваш энциклопединчи статья
Исследователи чувашского языка: Ашмарин Николай Иванович — «Культурное наследие Чувашии» сайтри статья
Н.И. Ашмарин ӗҫӗсем Тверь епархийӗн сайтӗнче

[_f28fcbd7c137eb0a-1] ¹^,² Ашмарин Николай Иванович // Большая советская энциклопедия (выр.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[2] Мое жизнеописание// Ашмарин Н. И. Чувашская народная словесность. — Чебоксары, 2003. — С. 373. (паллӑ мар) Пӑхнӑ кун: 27 Ҫурла уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 14 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.

[3] Хузангай А. П. Столп и утверждение чувашской филологии , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнчи копийӗ / предисл. к репринт. изд. // Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Чебоксары: ЧГИГН, 2000. — С. 5—8.

[4] Гордлевский В.А. Памяти Н.И. Ашмарина , Wayback Machine çинчи 2017 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 8-мӗшӗнчи копийӗ / В.А. Гордлевский // Ученые записки / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. Чебоксары, 1956. Вып. 14. C. 268-276.

[5] З а к и В а л и д и Тоган. Воспоминания. Кн. 1. – Уфа: Китап, 1994. с. 400. — С.82, С.128. (Цитаты можно проверить и по следующему изданию: Гафаров И.А., Шихранов А.Н Городище (Исследования по истории Юго-Западного региона РТ и села Городище). , Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 28-мӗшӗнчи копийӗ – Казань: «Идел-Пресс», 2012. – 168 с. + ил. — С.3-4. ISBN 978-5-85247-554-2)

[6] Николая Ивановича Ашмаринӑн РАН официаллӑ сайтӗнчи профилӗ

[7] Иванов М. И. Даниил Эльмень: острые грани судьбы. — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2009. — С. 215.

[ВНА-8] ¹^,² <Письмо В. Н. Ашмарина Председателю Совета Министров СССР Н. И. Рыжкову от 1988 года>. «Тӑван Атӑл» журнал (2004. № 6, 63-66 с. Подготовлено к печати Г. Желтухиным. — См. также: Леонид Атлай: Раҫҫей ӑслайӗнчи ҫут(ӑ) сӑнар , Wayback Machine çинчи 2020 ҫулхи Ака уйӑхӗн 6-мӗшӗнчи копийӗ // Чăваш халăх канашлавĕ сайт, 16.03.2020 20:43

[9] Федотов М. Р. Н. И. Ашмарин: Краткий очерк жизни и деятельности , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнчи копийӗ. — Чебоксары, 1995. — С. 4.

[10] НА ЧИГН, отд. IV, ед. хр. 707, № 1637.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]