Етӗрне

Хула
Етĕрне
улăхри мари Ядырна ту çинчи мари Йӓдӹрнӓ
Герб
55°57′00″ с. ш. 46°12′00″ в. д.
Патшалӑх	Раҫҫей Федерацийӗ Раҫҫей Федерацийӗ
Федераци субъекчӗ	Чăваш Ен
Муниципаллӑ район	Етĕрне районĕ
Етӗрне муниципаллӑ округӗн пуҫлӑхӗ	Трофимов Станислав Олегович
Историпе географи
Никӗсленӗ	1590
Хула пулса тӑнӑ	1781
Лаптӑк	55 км²
Ҫӳллӗш	70 м
Сехет тӑрӑхӗ	UTC+3:00
Халӑх йышӗ
Халӑх йышӗ	8451 ҫын
Национальноҫсем	чăвашсем — 66,7%; вырăссем — 31,1%; марисем — 0,4%; украинсем — 0,4%; ирҫесем — 0,3%; тутарсем — 0,3%; нимĕçсем — 0,1%
Катойконим	е́тĕрнесем
Официаллӑ чӗлхе	чӑвашла тата Вырăс чĕлхи
Цифра идентификаторӗсем
Телефон кочӗ	+7 83547
Почта индексӗ	429060
ОКТМО кочӗ	97653101001
Код ОКАТО (2014 ҫулччен)	97253501
ядрин.рф
Етĕрне
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

1590

Етĕрне (выр. Ядрин, ту çинчи мари Йӓдӹрнӓ, улăхри мари Ядырна) — Чăваш Енри хула, Етĕрне районĕн администрацийĕ вырнаçнă. 2002 çулта пурĕпе 11,1 пин çын пурăннă. Хула Сăр юханшыв çинче ларать.

Хула пуçлăхĕ — Фоланин Викентий Иванович.

Тавралӑхӗ

Историйӗ

Етĕрне турцинчи Эдирне хула ячĕпе пĕр пек илтĕнет. Унта Эдирне малтанах тĕп хула пулнă, çавăнтах янычарсен (çĕнĕ çар) шкулĕсем пулнă. Васильсурска Хусан çĕрĕсĕн çывăхăнче никĕсленĕ хыççăнах ăна хирĕç хан форпост хывать. Ячĕ Эдирне, хальхи чăвашла Етĕрне пулать. Çав вăхăтрах тăрăха чăваш ятлă çар çыннисем килсе тухаççĕ. Чăваш тени вăл вăхăтра "ертсе пыракан çар çынни" пĕлтерĕшлĕ пулнă. Хусан ханлăхĕн чиккине çирĕплетме хан татăшах çарсем ярса тăнă. Çармăс ялĕсем хушшинче çĕнĕрен форпостсем çĕкленме тытăнаççĕ — Етĕрне (Эдирне), Чорбай, Ачак,Чотай, Майдан, Крымсарайкасси тата ыттисем. 1551 çулта Курбский çырнă тăрăх "чăвашсем пурăнмалли вырăнсем, çирĕплетнĕ кармансем çумĕнче вырнаçна". (Етĕрне вырăнĕнче ĕмĕртен-авалтан чăвашсем пурăннă, кунта вĕсен çирĕплетнĕ пысăк мар карман-хула пулнă.

В.Якимов 1927 çулта çырса илнĕ чăнлавра Етĕрне ятлă-сумлă чăваш çыннин ячĕ иккенни паллă. Унта çапла каланă:

Патша чăваш çĕрĕ çине уес хули тума шутланă. Чăвашсен ятлă-сумлă çыннисем çакна пĕлеççĕ те уес хулине хăйсен ялĕ вырăнĕнче пултарас тесе тавлашма тытăнаççĕ. Вĕсенчен пĕри Тукач, тепри Сарплат, виççĕмĕшĕ — Асамат. Вĕсен кашнийĕн хăйсеп пуçласа янă ялсем пулнă. Вĕсене çак ятлă-сумлă ячĕпе чĕннĕ... Юлашкинчен уес хулине илмелли хута Тукач илнĕ. Анчах Асаматпа Сарплат çакăнпа килĕшмен, Тукача хирĕç кĕрешме тытăннă. Çав вăхăтра Тукач çуртне çĕрле Етĕрне паттăр чăваш çĕмĕрсе кĕнĕ те уес тумалли хута илсе кайнă. Етĕрнен хăй ячĕллĕ ялĕ пулнă, çавăнта вара уес хули туса никĕсленĕ.

Етĕрне хули Иван Болотников, Степан Разин тата Емельян Пугачев пăлхавĕсем вăхăтĕнче те питĕ палăрнă.

В.Димитриев çырнă тăрăх:

И Цивильск, и Ядрин были поставлен русскими властями для укрепления своего положения после подавления восстания чувашских и марийских крестьян 80-х годах XVI века...

Кунти çынсем Етĕрне çынни Ахман утаман паттăр çинчен хайлавсене паянкуна упраса çитернĕ.

Халӑх йышӗ

Халӑх йышӗ

1856	1897	1913	1931	1939	1959	1970	1979	1989	1992	1993
2400	↗2500	↗5500	↘3100	↗5400	↗6273	↗6821	↗7304	↗10 149	↗10 700	→10 700
1996	1997	2001	2002	2003	2005	2006	2007	2009	2010	2011
↗11 000	→11 000	→11 000	↘10 573	↗10 600	↘10 200	↘10 100	→10 100	↘9767	↘9614	↘9600
2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
↘9220	↘8983	↘8766	↘8691	↘8585	↘8451	↘8387	↘8252	↘8170	↘7918

2500

5000

7500

10 000

12 500

15 000

1897

1970

1996

2005

2011

2016

2021

Наци халӑхӗсем тӗлӗшӗпе: чӑвашсем — 66,7 %, вырӑссем — 31,1 %, марисем — 0,4 %, украинсем — 0,4 %, мордвасем — 0,3 %, тутарсем — 0,3 %, нимӗҫсем — 0,1 %.

Паллă çынсем

• Абакумов Глеб Арсентьевич — совет тата раççей химикĕ, РĂА академикĕ.
• Ашмарин Николай Иванович (1870—1933) — раççейри паллă тухăç тĕпчевçи, тĕрĕкçĕ.
• Мордвинов Николай Дмитриевич (1901—1966) — совет артисчĕ.

Паллă вырăнсем

• Михал архангел чиркĕвĕ (XVII ĕмĕрĕн вĕçĕ — XVIII ĕмĕрĕн пуçламăшĕ);
• Виçпĕрлев чиркĕвĕ (1829);
• XIX ĕмĕрти çуртсем
• А. В. Асламас ячĕллĕ ача-пăча ӳнер шкулĕ

Ӑнлантарусем

Вуламалли

• В.Д.Димитриев, "История Чувашской АССР", Шупашкар.
• Юхма Мишши, "Авалхи чăвашсем", Шупашкар,1996.
• Неволин П. И.,. Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — 1890—1907.

Каçăсем

• Етĕрне хулин сайчĕ (вырăсла)