Валли чĕлхи

Валли чĕлхи
Патшалăхсем:	Аслӑ Британи, Аргентина
Регионсем:	Аргентинăра — Патагони
Официаллă статус:	Уэльс
Классификаци
Категори:	Европа чĕлхисем
Инди-европа çемьи Кельт турачĕ Бритт ушкăнĕ
Çырулăх:	латиница
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:	cy
ISO 639-2:	cym
ISO 639-3:	cym
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Валли́ чĕлхи (валл. Cymraeg е y Gymraeg, çăплах уэльс е кимр чĕлхи) — акăлчан уэльс чĕлхинчен (Уэльсре пулса кайнă акăлчан варианчĕ) уйрăм, кельт чĕлхисен бритт ушкăнне кĕрекен чĕлхе, Британин  кăнтăр пайĕнче — Уэльсре (валл. Cymru), çаплах Аргентинăри валлив-иммигранчĕсен Патагони регионĕнчи Чубут çĕрĕнче саралнă.

Статус

2001 çулхи халăх çыравĕпе, 611 000 çын, е Уэльс халăхĕн 20,5 % валли чĕлхине пĕлеççĕ (1991 çулхипе танлаштарсан 18,5 %); çакăн чухнехи çырав Уэльсре пурăнакансен 25 % çĕрĕн тулашĕнче çуралнă. Аслă Британин урăх çĕрĕсенче пурăнакан валли чĕлхине пĕлекеннисен йышне тĕплĕн калама çук, анчах та вĕсен шучĕ Англипе Уэльс чикки тăрăхĕнчи хуласенче чылай шутланать. S4C телеканал хаклавĕпе, 1993 çулта Англире валли чĕлхине пĕлекен 133 000 яхăн çын пурăннă; весен виççĕмĕш пайĕ Мăн Лондонра пурăнать. Унсăр пуçне, валли чĕлхипе калаçакансем Канадăра (3 160 Ethnologue хыпарĕпе) тата АПШ-ра (2 655).

Уэльс çĕрĕсенчи валли чĕлхине пĕлекенсен проценчĕ.

Валли чĕлхи — чĕрĕ чĕлхе, ăна Уэльсре пур çĕрте те илтме пулать. Уэльс чĕлхе акчĕпе (1993) валли чĕлхип акăлчан челхи пĕр шайла шутланаççĕ. Этем пĕрлĕх органĕсем валли чĕлхин программине кĕртнĕ. Çавăнпа та Уэльс Наци Ассамблейĕн вырăнти канашĕсем валли чĕлхипе официаллă усă кураççĕ, официаллă пичет материалĕсемпе пĕлтерӳсене кăлараççĕ, çул çинчи паллăсене валли чĕлхиллĕ лартаççĕ.

Валли чĕлхи чылай куравçă аудиторине 1982 çулхи чӳк уйăхĕнче прайм-тайм-ра валли чĕлхипе çеç калаçакан S4C (Sianel Pedwar Cymru, «4-мĕш канал, Уэльс») телеканала ĕçе кĕртсен туянать.

Аслă Британин 1981 çулхи Гражданлăх саккунĕпе килĕшӳллĕ валли чĕлхине пĕлни, акăлчан е шотланд чĕлхине пĕлнĕ пекех, натурализаци чĕлхе пĕлĕлӳхĕн çителĕклĕ критерийĕ шутланать.

Кун-çулĕ

Вăтам валли кун-çулĕнчи «Гододин» поэма алçырав страници

Ытти чĕлхесенчи пекех, валли чĕлхи кун-çулне темиçе тапхăра уйăраççĕ.

Лингвистика пахалăхĕ

Фонологипе орфографи

Орфографи

.....

Сасă паллисем	IPA	Ячĕ
a	[a]	a
b	[b]	bi
c	[k]	ec
ch	[x]	èch
d	[d]	di
dd	[ð]	èdd
e	[ɛ]	e
f	[v]	èf
ff	[f]	èff
g	[g]	èg
ng	[ŋ]	èng
h	[h]	aets
i	[ɪ]	i
l	[l]	èl
ll	[ɬ]	èll
m	[m]	em
n	[n]	èn
o	[ɔ]	o
p	[p]	pi
ph	[f]	ffi
r	[r]	èr
rh	[r̥]	rhi
s	[s]	ès
t	[t]	ti
th	[θ]	èth
u	[ɨ], [i]	u bedol
w	[ʊ]	ŵ
y	[ɨ], [i], [ə]	y [əː]

---

Сасă палли	IPA
â	/aː/
ê	/eː/
î	/iː/
ô	/oː/
û	/ɨː/, /iː/
ŵ	/uː/
ŷ	/ɨː/, /iː/

Дифтонгсене çапла палăртаççĕ:

Сасă палли	IPA
ae	[aɨ]
ai	[aɪ]
au	[aɪ] нум. хис. вĕçĕ евĕр [a], [e]
aw	[aʊ]
ei	[əɪ]
eu	[əɨ], [əɪ]
ew	[ɛʊ]
ey	[əɨ], [əɪ]
oe	[ɔɨ/]
oi	[ɔɪ]
ou	[ɔɨ], [ɔɪ]
ow	[ɔʊ]
uw	[ɨʊ], [ɪʊ]
wy	[ʊɪ]
yw	[ɨʊ], [ɪʊ]

• Сулахайра кăтартнă пуплев Çурçĕр Уэльсре, сылтăмри — Кăнтăр Уэльсре саралнă.

Çак сасă паллисемпе урăх чĕлхерен кĕнĕ сăмахсенче çеç усă кураççĕ.

Сасă палли	IPA
j	/dʒ/
ts	/tʃ/

Синтаксис

Ят ушкăнĕ

Бетус-и-Койдри (Çурçĕр Уэльс) çул çинчи паллă

Кăткăс сĕнӳ

Лексика

Диалектсем

Кардиффри икĕ чĕлхеллĕ çул палли

Кирек епле чĕрĕ чĕлхери пекех, валли чĕлхин те диалектсем пур.

Валли чĕлхи вĕренӳре

Ӑнлантарусем

Вуламалли

Грамматика пирки

1. Arwyn Watkins T. Welsh // Ball, MJ, Fife, J (ed.) The Celtic Languages. London, N. Y., 1993
2. King G. A Comprehensive Grammar of Modern Welsh. London, N.Y., 1994
3. Morris-Jones J. An Elementary Welsh Grammar. Oxford, 1931.
4. Morris-Jones J. A Welsh Grammar. Historical and Comparative. Oxford, 1977 [1913].
5. Thomas, P. W. Gramadeg y Gymraeg. Caerdydd, 1996
6. Thorne, D. A Comprehensive Welsh Grammar. Oxford, 1993
7. Королёв, А. А. Валлийский язык // Языки мира. Германские языки. Кельтские языки. М., 2000

Диалектсем пирки

1. Arwyn Watkins T. Some phonological features of the Welsh dialect of Llansamlet (West Glamorgan) // Festschrift J. Pokorny. Innsbruck, 1967, pp. 315–324.
2. Fynes-Clynton O. H. The Welsh Vocabulary of the Bangor District. Oxford, 1913.
3. Ruddock G. E. Rhai enghreifftiau o golli seiniau yn nhafodiaith Hirwaun / Bulletin of the Board of Celtic Studies, 1970, v. 23, pt. 4, pp. 295–308.
4. Sommerfelt A. Studies in Cyfeiliog Welsh. Oslo, 1925.
5. Sweet H. Spoken North Welsh // Transactions of the Philological Society. London, 1882—1884, pp. 409–485.
6. Thomas B. Cyweiriau iaith siaradwaig o Ddyffryn Afan /Bulletin of the Board of Celtic Studies, 1980, v. 28, pt. 4, pp. 579–592.
7. Thomas A. R. The linguistic geography of Wales. Cardiff, 1973.
8. Oftedal M. A new approach to North Welsh vowels // Lochlann. Oslo, 1969, v. 4, pp. 243–269.

Тĕпчев ĕçĕсем пирки

1. Awbery, G. The Syntax of Welsh: A Transformational Study of the Passive. Cambridge, 1976
2. Ball, M. J., Müller, N. Mutation in Welsh. London, N. Y., 1992
3. Ball, M. J., Jones, G. E. (ed.). Welsh Phonology: Selected readings. Cardiff, 1984
4. Borsley, R., Tallerman, M., Willis D. The syntac of Welsh. Oxford: OUP, 2007
5. Jones R. M. Tympau’r modd mynegol a ffurfiau cwmpasog y ferf / Bulletin of the Board of Celtic Studies, 1966, v. 22, pt. 1, pp. 1–15.
6. Lewis H. The sentence in Welsh. London, 1942.
7. Roberts, I. Principles and Parameters in a VSO Language: A Case Study in Welsh. Oxford, 2005
8. Rowlands E. I. Yr ymadrodd berfol / Bulletin of the Board of Celtic Studies, 1976, v. 27, pt. 1, pp. 1–22.

Сăмахсарсем

Википедин [[:{{{code}}}:|cy уйрăмĕ]].

1. Evans H. M, Thomas W. O. Geiriadur Newydd — The New Welsh Dictionary. Llandebie, 1953.
2. Geiriadur Prifysgol Cymru: The Welsh University Dictionary. Caerdydd, 1950 (пĕрремĕш палăксен тапхăрĕнчен тулли сăмахсар).
3. Geiriadur yr Academi (чи пысăк акăлчан-валли сăмахсарĕ). Caerdydd
4. King, G. Pocket Modern Welsh Dictionary. Oxford, 2000

Чĕлхе кун-çулĕ

1. Jackson, K. H. Language and History in Early Britain. Edinburgh, 1954
2. Lewis, H. Datblygiad yr iaith Gymraeg. Caerdydd, 1931
3. Simon Evans, D. A Grammar of Middle Welsh. Dublin, 1961

Каçăсем