Вепс чĕлхи

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
Вепс букварĕ

Вепс чĕлхи (вепсле: vepsän kel' ), — Балтика-финн ушкăнне кĕрекен финн-угор чĕлхи.

перепись тăрăх вепс чĕлхипе калаçма пĕлекенсен шучĕ 5800. 3 дилекчĕ пур: çурçĕрри, вăррăммипе кăнтăрри.

Тĕпчени

Вепс чĕлхине тĕпчеме Эллиас Лённрот пуçланă. Вăл 1853 çулта пĕрремĕш вепс чĕлхи çинчен кăтартса паракан статьине çырнă. Август Альквист 1850 çулсенче вепс пурăнакан çĕрĕ тăрăх çӳренĕ, фольклор материалне пухса шведле-вепсле сăмахсарне хатĕрленĕ. 1913 çулта пĕрремĕш вепсле-вырăсла сăмахсар тухнă. 1930 çулсенче вепс çырулăхне аталантарма пуçласан, латиница çинчен никĕслекен алфавитне усă курнă. Лениннград облаçĕнчи Видла, Ошта, Капша, Шола тата Оята хулисенче 49 пуçламăш тата 5 вăтам вепс шкулĕ уçнă. 1937 çулччен 19 шкул кĕнеки, вепсле-вырăсла сăмахсар, вуламалли кĕнекесем пичетлесе кăларнă.

Вăрçă хыççăн вепс шкулĕсем хупалнă, телленмелле мар вепс чĕлхи пĕтсе кая пуçланă. Вепс чĕлхи çĕмьере калаçни валли çĕç пулса тăнă.

1990 çулсен пуçламăшĕнче лару-тăрăвĕ кăштах лайăхланнă: Карелире вепс чĕлхине аталантаракан программа ĕçлесе пырать. Вепс чĕлхипе «Kodima» ("Тăван çĕршыв") хаçат тухать.

Алфавичĕ

1930 çулсенче латиница усă курса çырнă:

A a Ä ä B b C c Ç ç D d E e F f
G g H h I i J j K k L l M m N n
O o Ö ö P p R r S s Ş ş T t U u
V v Y y Z z Ƶ ƶ ı

1937 кирилица çине куçтарма тăрăшнă пулин те, вăл сарăлма кайман. Паян кун диакритика паллисене усă курса латиницăпа çыраççĕ.:

A a B b C c Č č D d E e F f G g
H h I i J j K k L l M m N n O o
P p R r S s Š š Z z Ž ž T t U u
V v Ü ü Ä ä Ö ö

Пĕтĕм историнче вепс чĕлхипе 70 кĕнеке пичетленĕ. Чылайăшĕ - вĕренӳ вуламалли. Вепс чĕлхи хальхи чи паллă литература ĕçченĕ Николай Абрамов сăвăçă. Вепс чĕлхине Петразаводскри Лённрот ячĕллĕ гимназире вĕрентеççĕ, тата факультатив майĕпе Ленинград облаçĕнчи хăш-пĕр шкулсенче вĕренме май параççĕ. Çавăн пекех ăна виçĕ институтра вĕрентеççĕ: Петразоводскри университетре, Карели педагогика институтĕнче, Санкт-Петербургри патшалăх университетĕнчи Çурçĕр халăхĕсен институтĕнче.

Чĕлхе тĕслĕхĕсем

  • Minä pagižen vepsän kelel. (Эпĕ вепс чĕлхипе калаçатăп)
  • Minä armastan sindai. (Эпĕ сана юрататăп)
  • Kuna sinä mäned? (Ăçта эсĕ каятăн?)
  • Тоšta völ kerdan, en el'genda. (Тата кала, ăнланмастăп)

Каçăсем