Оранжистсен кунӗ
| Уяв | |
 | |
 РУВИКИ.Медиа ҫинчи материалсем |
Оранжистсен кунӗ (11) Утӑ уйӑхӗн 1690 пулса иртнӗ ҫапӑҫӑва асӑнса Ҫурҫӗр Ирландири оранжистсем ҫулсерен утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗнче ирттерекен уяв.
Чи малтанах утӑн 12-мӗшӗнче (юлиан календарӗпе) тепӗр ҫапӑҫӑва — 12 (22) Утӑ уйӑхӗн 1691 пулса иртнӗ Охрим патӗнчи ҫапӑҫӑва — халалланӑ пулнӑ. Бойн юханшывӗ ҫинчи ҫапӑҫӑва утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗнче (юлиан календарӗпе) самай пӗчӗк парад ирттерсе паллӑ тунӑ. Аслӑ Британипе Ирланди григориан календарӗ ҫине куҫсан (1752 ҫулла) икӗ ҫапӑҫу та пӗр кунта, ҫӗнӗ стильпе утӑн 12-мӗшӗнче (XVIII ӗмӗрте кивӗ стильпе утӑн 1-мӗшӗ) паллӑ тума пуҫланӑ. 1795 ҫулта Оранжистсен Орденне никӗслесен уява чи малтан Бойн юханшывӗ ҫинчи ҫапӑҫупа ҫыхӑнтарма пуҫланӑ[1].
Ҫак ҫапӑҫура протестантсем католиксене ҫӗнтернине палӑртнӑ май утӑн 12-мӗшӗнче Ҫурҫӗр Ирландири хуласенче йӑлана кӗнӗ чаплӑ мероприятисем ирттереҫҫӗ, вӗсен шутӗнче тӗп вырӑна «оранжлӑ марш» ятлисем йышӑнаҫҫӗ. Тӗрӗссипе вӗсем утӑн 12-мӗшӗччен пӗр эрне маларах пуҫланаҫҫӗ. Оранжистсен пӗрремӗш маршӗ 1807 ҫулта иртнӗ.
Бойн юханшывӗ ҫинчи ҫапӑҫура ҫӗнтернине протестантсем XVIII ӗмӗрте те палӑртнӑ, анчах XIX ӗмӗрте кӑна ҫак уява тӑтӑш ирттерме тытӑннӑ, вӑл пӗлтерӗшлӗ, политика тӗлӗшӗнчен пысӑк шайра хисепленекенскер пулса тӑнӑ. Ҫурҫӗр Ирландири протестантсем вырӑнти католиксенчен чаплӑрах пулнине кӑтартасшӑн пулнӑ, иккӗмӗшсене вӗсем протестантсене пӗтерме хатӗр тискер хурахсем вырӑнӗнче шутланӑ.
1830-мӗш ҫулсем тӗлне оранжистсен парачӗсем протестантсенчен чаплӑрах пулнине палӑртма усӑ куракан провокациллӗ демонстрацисем пулса тӑнӑ. 1832 ҫулта оранжистсем шествийӗсене ирттерме чарнӑ парти шествийӗсем ҫинчен калакан Акт вӑхӑчӗ тухсан, 1840-мӗш ҫулсен вӗҫӗнче протестантсемпе католиксем хушшинчи хутшӑнусем япӑхланса кайнӑ. 1849 ҫулхи утӑн 12-мӗшӗнче Даун графлӑхра протестантсемпе католиксем хушшинче хӗҫпӑшаллӑ тытӑҫу сиксе тухнине пула оранжистсен маршӗ вӑхӑтӗнче вӑтӑр ҫын (тӗпрен илсен, католиксен) пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Католиксен нумай ҫуртне тата темиҫе обществӑлла ҫурта ҫунтарса янӑ е пӗтӗмпех аркатса тӑкнӑ пулнӑ.
Оранжистсен маршӗсен вӑхӑтӗнче параппансемпе флейтӑсемпе вылякан оркестрсем (хӑш чухне вӗсене «юнпа аслати» е «Аҫуна кутран тап» ушкӑнсем те теҫҫӗ) маршсене тата ытларах драматизмлӑрах тӑваҫҫӗ, агресси шайне хӑпартаҫҫӗ, ҫакӑ уйрӑмах Ламбег параппанӗсене (1890-мӗш ҫулсенчен пуҫласа маршсенче усӑ куракан икӗ енлӗ пысӑк параппансем) ҫапнӑ чухне тата «Атте ҫыхса пурӑннӑ шарф», «Ҫӳҫ кастарнисем, кӳкленӗр» тата «Бойн шывӗсем» юрӑсен кӗввисене каланӑ май палӑрать. Католиксем ҫакна провокаци вырӑнне хураҫҫӗ, час-часах маршра утакансен енне мӗн килнӗ ҫавӑнпа ывӑта-ывӑта хуравлаҫҫӗ.
Кашни ҫулах вырӑнти влаҫсен оранжистсен уттине ирттерме ирӗк памалла-и е ҫук-и, ирӗк парсан демонстрантсене хӑш ҫулпа иртме ирӗк памалла-ши текен ыйтусене татса пама тивет.
Оранжистсен маршӗ вӑхӑтӗнче час-часах протенстантсемпе католиксем хушшинче тата полиципе хирӗҫӳ сиксе тухать. Тӗслӗхрен, 2005 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗнче пӗр Белфастра кӑна католиксемпе протестантсене уйӑрма хӑтланнӑ 80 полицейски аманнӑ, ун чухне оранжистсем хуларан ҫӳрҫӗрте вырнаҫнӑ Ardoyne Road католиксен тӑрӑхне ҫитнӗ[2].
2013 ҫулхи утӑ уйӑхӗнче вырӑнти влаҫ оранжистсене Белфаст урамӗпе иртме чарнӑ — унти халӑхӑн ытларах пайӗ католиксем шутланаҫҫӗ. Полици протестантсемпе католиксен компактлӑ пурӑнакан вырӑнсене уйӑракан район урлӑ иртессине чӑрмантарма хӑтланнӑ, ҫавна пула хулара тытӑҫусем пуҫланнӑ, 150 яхӑн полицейски шар курнӑ[3].
Ҫавӑн пекех пӑхӑр
- Дерри ремесленникӗсен вӗренекенӗсем
Ӑнлантарусем
- ^ Lenihan, Padraig. 1690 Battle of the Boyne(паллӑ мар). — Tempus, 2003. — С. 258—259. — ISBN 9780752425979.
- ^ Питер Берк. Совместные поминания. Инсценируя прошлое.
- ^ В Белфасте полиция перекрыла дорогу участникам ежегодного марша Оранжевого ордена протестантов.