Аслӑ Британи
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Аслă Британи короллĕхĕ | |||||
| |||||
Патшалăх чĕлхисем | Акăлчан чĕлхи | ||||
---|---|---|---|---|---|
Тĕп хула | Лондон | ||||
Чи пысăк хула | Лондон | ||||
Король | Карл III | ||||
премьер-министр | Лиз Трасс | ||||
Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе |
76 вырăнта 244 820 км2 | ||||
Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе(2007) - Йышлăхĕ |
21 вырăнта 60 776 238 247/км² | ||||
Валюта ячĕ | Стерлинг фунчĕ (GBP) | ||||
Вăхăт тăрăхĕ | ГВ +0 пуçласа таран | ||||
Патшалăх гимнĕ | Аслă Британи гимнĕ | ||||
Тетел доменĕ | .uk | ||||
Тел. префиксĕ | 44 |
Аслă Британи е Мăн Британи (парламентлă монархи. Тĕп хула — брит йăх этнонимĕ.
Тавралăхĕ
Патшалăх çурçĕр-анăç Европăра, Британи утравĕсем ( Аслă британи утравĕ тата Ирланди утравĕн çурçĕр-тухăç пайĕ, Норманди утравĕсем) çинче вырнаçнă, Атлантика океанĕн тата унăн тинĕсĕсен шыв хумĕпе çăвăнать. Çĕр лаптăкĕ 241 пин çм².
Çурçĕр-Анăç Британ утравĕсем çинче (Ирланди утравĕн çурçĕр-тухăç пайĕнче, Норманди утравĕсем), Бен-Невис хулара (1343 м) — Шотланди çурçĕрĕнче (Грампиан тăвĕсем) вырнаçнă, чи лутри — Фенланд (-4 м).
Çурçĕрте тата анăçра ту çĕр пичĕф — Çурçĕр-Шотланди туçи (1343 м таран), Пеннин тата Кембри тăвĕсем; кăнтăрта тата кăнтăр-тухăçра — сăртлă тӳремсем. Климат вăтам океан çумлă, нӳрĕк. Кăрлачри вăтам температура 3 — 7 °C, утăра 11—17 °C; çулти нӳрĕк 3000 мм анăçра тата 600—750 мм кăнтăр-тухăçра. Паллă юханшывсем: Северн — 310 км, бук, юман, хурăн) Аслă Британин 9 % яхăн территорине йышăнаççĕ.
Патшалăх пайланăвĕ
Аслă Британи административлă-политикăллă енĕпе 4 историллĕ провинцине пайланать:
- Англи (39 графство, 6 метрополи графстви тата Пысăк Лондон),
- Уэльс (9 графство, 3 хула, тата 10 хула-графство),
- Шотланди (32 облаç)
- Ҫурҫӗр Ирланди (26 район).
Халăхĕ
Аслă Британин 4 администрациллĕ политика пайран (историллĕ провинци) тытăнса тăрать:
- Англи (39 графлăх, 6 метрополитен графлăхĕпе Мăн Лондон) — адм. тĕпĕ Лондон
- Кардифф
- Шотланди (12 облаç: 9 округ тата 3 тĕп территори) — адм. тĕпĕ Эдинбург
- Ҫурҫӗр Ирланди (26 округ) — адм. тĕпĕ Белфаст
Аслă Британи пăхăнăвĕнче Британи утравĕсен 3 çĕр тата 14 тинĕсри территори.
Пăхăнуллă территорисем, тĕп хулисемпе:
- Британи утравĕсем
- Мэн утрав (Дуглас)
- Норманди утравĕсем
- Гернси (Сент-Питер-Порт)
- Джерси (Сент-Хельер)
- Европа
- Гибралтар (Гибралтар)
- Америка
- Ангилья (Валли)
- Бермудсем (Гамильтон)
- Британин Вирджини утравĕсем (Род-Таун)
- Кайман утравĕсем (Джорджтаун)
- Монтсеррат утравĕ (Плимут)
- Тёркс тата Кайкос утравĕсем (Кукбурнтаун)
- Фолкленд утравĕсем (Порт-Стэнли)
- Кăнтăр Джорджия тата [[Кăнтăр Джорджи тата Кăнтăр Сандвич утравĕсем|Кăнтăр Сандвич утравĕсем
- Атлантика океанĕ
- Сăваплă Елена утравĕ (Джеймстаун) тата унăн пăхăнуллă çĕрĕсем — Вознесени тата Тристан-да-Кунья утравĕсем
- Питкэрн утравĕ (Адамстаун)
- Инди океанĕ
- Инди океанĕнчи Британи территорийĕ (çак территорие —Чагос архипелага — Тĕп Ассамблейĕн йышăнăвне вырăна хумасăр йĕркеленĕ)
Халăх йышĕ
1900—2007 çулсенчи халăх йыш улшăнăвĕ
Çул | Йышĕ (çын) |
---|---|
1900 | 35 405 900 |
1949 | 50 300 000 |
1959 | 51 900 000 |
1976 | 55 900 000 |
1998 | 59 100 000 |
2004 | 59 834 900 |
2005 | 60 441 457 |
2007 | 60 776 238 |
Халăх йышĕ, ытларах, иммигрантсенчен тытăнса тăрать. Вĕсене британи халăх йышне хăпартать.[1]
Этнос йышĕ
Çĕршывăн вырăнти халăхĕ 92 % пулать. (2001, халăх çыравĕ), вĕсенчен:
- акăлчансем — 83,6 %,
- шотландсем (чылайăшĕпе Шотландире) — 8,5 %,
- валлисем (чылайăшĕпе Уэльсре) — 4,9 %,
- ольстерсем) — 2,9 %.
Иммигрантсем тата вĕсен ачисем ытларах Мăн Лондонăн Анăç Мидлендра тата Мерсейсайдра пурăнаççĕ. Вĕсен шайĕ çĕршывра 8 % яхăн, çав шутра[2]:
- Инди, Пакистан тата Бангладеш патшалăхĕсенчен тухнисем — 3,6 %,
- Китайран тухнисем — 0,4 %,
- Африка çĕршывĕсенчен тухнисем — 0,8 %,
- Кариб тинĕс утравĕсенчен тухнă хура ӳтлисем — 1 %
Британи нацийĕ
1. Британи нацийĕ аталанăвĕ уйрăм çулпа пынă, ăна франци моделĕпе (Аслă Франци револицинче «аялтисемпе» «çӳлтисен» хирĕçĕвĕ) çывăх теме пулмасть, çаплах нимĕç моделĕпе те пĕр пек мар, мĕншĕн тесен Аслă Британи нихăçан та Германи 1871 çулченхи евĕр, сапаланчăк патшалăх пулман.
2. XIV—XV ĕмĕрсенче, аслă географи уçăвĕсен тапхăрĕнче, Аслă Британире наци экономики аталанма тытăнать, вăл çĕршыв халăхне чăмăрлать.
3. Аслă Британи урăх европа патшалăхĕсенчен яланах, хăйĕн географии енĕпе, уйрăм аталанса пынă.
4. Британи нацине тĕнĕ хытă пĕрлĕ тăвать (католиксемпе протестантсен хирĕç тăни) .
5. Çаплах британи нацин йĕркеленĕвĕнче çĕр ĕçтĕш халăхĕ хуласенче чăмăртанни те, Аслă Британин аякри çĕрĕсенче хуçалăха тĕрĕклетни.
6. В Англире Библие акӑлчан чӗлхине урăх европа патшалăхĕсенчен маларах куçарнă, çапла вара пур британсемшĕн пĕрлĕ хăй евĕрлĕ акăлчан чĕлхи аталанса тăрать.
7. Британсем тăтăшах хăйсене урăх этноссенчен уйăраççĕ:
а) Британи тĕнчере чи хăватлă та анлă саралнă колони империйĕ пулнă. Çакăн чухне те британсем хăйсене тĕнчери урăх халăхсенчен уйрăм тытнă.
б) Британин колони политики те, францисен е испансен пек хăйсен колонинчи вырăнти халăха хутăштаракан политикинчен уйрăлса тăнă, вĕсем «Эпир — акăлчансем! Эпир — вырăнти çынсем!» приципа çӳле хунă. [3] [4]
Политика тытăмĕ
Аслă Британи — парламент монархийĕ, пуçлăхĕ — арăм патша.
Саккун тăвакан органĕ — икĕ палатăллă парламент (Общинăсен палатипе Лордсен палати). Парламент пĕтĕм территорире влаçăн аслă органĕ пулать, Шотландире, Уэльсре тата Çурçĕр Ирландире харпăр ертсе пыракан администраци тытăмĕсем пулсан та. Правительство ертӳçи — Аслă Британи премьер-министрĕ.
Çĕршывăн епле те пулин пĕрлĕ тĕп саккун вырăнĕнчи документ çук, Конституцине те çырса йышăнман. Халăхпа правительство хушшинчи ĕçсене саккун тăвакан актсем, çырман саккунсем тата конвенцисем йĕркелесе тăраççĕ.
Кун-çулĕ
Британи утравĕсене —VI ĕмĕрсенче англосакссем çĕнтерсе илнĕ. парламенчĕ йĕркеленет, сослови монархийĕ пулса тăрать. Тавар-укçа хутшăнăвĕсен аталанăвĕпе çĕр ĕçтĕшĕсен кĕрешĕвĕ (Реформаци тапхăрĕнче, акăлчан чиркĕвне туса хунă. XVII ĕмĕрти Англи революцине пула капитализм тĕрĕкленет. тори тата виги (Консервативлă тата Либераллă партисене куçаççĕ) йĕркеленеççĕ. Ирландие пăхантарсан) çирĕпленсен пĕрлешĕннĕ патшалăх Аслă Британи ята тивĕçет. Ост-Инди компанийĕ пуян Бенгалие çĕнтерсе илнĕренпе британи колони империне тума пуçлаççĕ. Çак вăхăтри акăлчан инвестицисен виççемĕшĕ индирен тухнă пулнăскерсем. 1830-мĕш çулсенчефабрика ĕç-пуç системи пурнăçа кĕрет. 1830 — 1840-мĕш çулсенче пролетариатăн пĕрремĕш йышлă юхăмĕ — чартизм — тапранать. 1840-мĕш çулсенче Ирландие выçлăх пырса çапать, миллиона ытла çын инкеке лекет. тред-юнионсен Британи конгресне никĕслеççĕ. Аслă Британин лейбористсен партине туса хураççĕ. XIX ӗмӗрте Аслă Британи тĕнчери чи пысăк колони патшалăхĕ (Британи империйĕ) пулса тăрать.
консерваторсем (1951—1964, 1970—1974, 1979—1997) ертсе пынă.
Гражданлăх
гражданлăхне тивĕçес тесен Аслă Британин «Life in the UK» ятарлă тĕрĕслеве тытмалла.
45 минут пыракан 24 ыйтуран тăракан (варианчĕсем пур) тĕрĕслев гражданлăха илме кирли шутланать. Маларах иммигрантсемшĕн акӑлчан чӗлхине пĕлмелли тĕрĕслеве кĕртнĕ, çаплах квалификаципе ĕç хăнăхăвĕсен кирлĕлĕх хаклавне çирĕплетнĕ.
Çак экзамена ăнăçлă тытма пулас граждансем валли ятарлă курссем йĕркеленĕ. Саккун тăвакансен шухăшĕпе, çак пĕлӳсем иммигрантсене британи этем пĕрлĕхне хăвăртрах хушăнма, çăв шутра хăйсен прависемпе тивĕçне ăнланма пулăшĕç.
2004 çулта Аслă Британи гражданлăхне илме 140870 çын ыйтса çырнă, ку вара 2003 çулхипе танлаштарсан, 12 процент нумайрах.
Экономика
Этеплĕх
Пĕрлешĕннĕ Патшалăхăн этеплĕхĕ тем тĕрлĕ пуян. Вăл тĕнче этеплĕхĕн сумлă пайĕ пулать. Аслă Британи хăйĕн малтанхи колонисемпе тачă этеплĕ çыхăну тытать, акăлчан чĕлхи весенче патшалăх челхи шутланать. Юлашки çур ĕмĕрте Британи культурине чылай ӳсĕм Инди субконтиненчĕпе Кариб бассейн патшалăхĕсенчен килнĕ иммигрантсем кӳнĕ. Пĕрлешĕннĕ Патшалăх йĕркеленнĕ тапхăрта унăн шутне кашни хăйĕн уйрăм этеплĕ малтан ирĕклĕ патшалăхсем кĕнĕ. Наци хаçачĕсем: The Times, The Guardian, The Independent, The Daily Telegraph, The Observer, The Financial Times, The Daily Express, The Sun, The Mirror, The People.
Тĕн
Англи территоринче патшалăх статусĕллĕ чиркӳ— Англи чиркĕвĕ ĕçлет, унăн пуçлăхĕ — британи монархĕ. Англи чиркĕвĕ — англикан этем пĕрлĕхне кĕрекен вырăнти чиркĕвĕсенчен пĕри, унăн чун-чĕм ертӳçи Кентербери архиепископĕ шутланать.
Тĕпчев ĕçĕсемпе, Пĕрлешĕннĕ Патшалăхра ытларах секулярлă çын пурăнать: халăхăн 38 % çеç Турра ĕненетпĕр тесе хуравлвççĕ («a God»)[5], хотя, по данным Церкви Англии на 2005 год, «72 % населения Англии указали свою религиозную принадлежность как христианскую»[6]. 2008 çулхи ака уйăхĕнчи пичетленĕ христиан ыр кăмăл Joseph Rowntree Foundationфондĕ тĕпчевсемпе килĕшӳллĕ, тĕн «социаллă сехмет» «шухăш анлă саралнă» [7].
Аслă Британи хĕçпăшаллă вăйĕсем
Аслă Британи Хĕçпăшаллă Вăйĕсем (акăл. British Armed Forces)
Британи хĕçпăшаллă вăйĕсен Тĕп çарпуçĕ британи монархĕ, арăм патша Елизавета II шутланать. Аслă Британи ХВ Хӳтĕлев министерствин Хӳтĕлевтытамĕ куллен ертсе пырать. Британи хĕçпăшаллă вăйĕсен тĕп ĕçĕ Пĕрлешĕннĕ Патшалăха тата унăн тинĕс çĕрĕсене хӳтĕлесси, Аслă Британи хăрушсăрлăх интересĕсене малалла тăсасси тата тĕнчери мир тăвас ĕç-пуçа пулăшасси. Çаплах Аслă Британи ХВ Çурçĕр Атлантика Патшалахĕсен Ушкăнĕн тата Иракпа Афганистанри опреацийĕсене хастар та пĕрмай хутшăнаççĕ.
Раççей Федерацийĕпе хутшăнни
Çавăн пекех пăхăр
«Аслă Британи» порталĕ |
- Аслă Британи телекоммуникацийĕ
- Аслă Британи транспорчĕ
- Аслă Британи тĕнче хутшăнăвĕсем
- Аслă Британи çутĕç системи
- Британи утравĕсем (пĕлтерĕшсем)
- Аслă Британи налук йĕрки
Тăтăрхаллă сăмах майлашавĕсем
- Тĕтреллĕ Альбион
- Британи арăсланĕ
- Британи флочĕ (Гранд Флит)
- Британи чăтăмлăхĕ
- Британи мифĕ
- Британи футболĕ
- Акăлчан арăм патши
- Британи тĕпчевçисем
- Акăлчан паркĕ
- Акăлчан сасси
- Акăлчан кулăшĕ
- Акăлчан мăйраки
- Акăлчан карманĕ
- Акăлчан бульдогĕ
- Акăлчан мастифĕ
- Акăлчан сеттерĕ
- Акăлчанла тухса кайни
- Акăлчан пациенчĕ
- Лондон кэбĕ
- Лондон тĕтри
- Британи джентльменĕ
- Джон Булль
Асăрхавсем
- ^ http://www.demographia.ru/articles_N/index.html?idR=24&idArt=504
- Большая российская энциклопедия. Т. 5. 2006.
- ^ Руднев В. В. Великобритания накануне XXI века. Европейский Союз и процесс деволюции в Шотландии // Европа на рубеже третьего тысячелетия: народы и государства. Сб. статей. Под ред. М. Ю. Мартыновой, Н. Н. Грацианской. М., 2000
- ^ Козлов В. И. Иммигранты и этнорасовые проблемы в Британии. М.: Наука, 1987
- 2005 годуPDF (1.64 MiB) стр. 9.
- ^ Church Statistics 2005/6
- The Sunday Times 20 апреля 2008 г.
Вуламалли
Каçăсем
- Аслӑ Британи DMOZ-ра
- Британия Аслă Британи çĕнĕ хыпарĕсем тата Би-би-си хатĕрленĕ çулçӳрев кăтартăвĕ.
Статьяна капăрлатмалла. Эсир проекта пулăшма пултаратăр. Ӳкерчӗксене тата капăрлатусене РУВИКИ йĕркисемпе татăçуллă хайласа кĕртме пултаратăр.
Капăрлатусене шырас тесен:
|
Ку — ҫырса пӗтермен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе е хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |
Шаблон:Пĕрлешĕннĕ Патшалăх Шаблон:Нацисен Пĕрлешӳлĕхĕ Шаблон:Европĕрлĕх Шаблон:G8
Европа Канашĕ |
|
---|---|
Пайташсем: Австри • Азербайджан • Албани • Андорра • Эрмени • Бельги • Болгари • Босни тата Герцеговина • Аслӑ Британи • Венгри • Германи • Греци • Грузи • Дани • Ирланди • Исланди • Кипр • Испани • Итали • Латви • Литва • Лихтенштейн • Люксембург • Мальта • Молдави • Монако • Нидерландсем • Норвеги • Польша • Португали • Раççей Федерацийĕ • Румыни • Сан-Марино • Серби • Словаки • Словени • Çурçĕр Македони • Турци • Украина • Финлянди • Франци • Хорвати • Чехи • Швейцари • Швеци • Черногори • Эстони |
Шаблон:Çурçĕр тинĕс патшалăхĕсем
Европăри патшалăхсем |
|
---|---|
Австри • Азербайджан1 • Албани • Андорра • Армени² • Беларуҫ • Бельги • Болгари • Босни тата Герцеговина • Ватикан • Аслӑ Британи • Венгри • Германи • Греци • Грузи1 • Дани • Ирланди • Исланди • Испани • Итали • Казахстан1 • Кипр² • Латви • Литва • Лихтенштейн • Люксембург • Мальта • Молдави • Монако • Нидерландсем • Норвеги • Польша • Португали • Раҫҫей Федерацийӗ1 • Румыни • Сан-Марино • Серби • Словаки • Словени • Çурçĕр Македони • Турци1 • Украина • Финлянди • Франци • Хорвати • Черногори • Чехи • Швейцари • Швеци • Эстони Пăхăнуллă территорисем: Акротири тата Декели • Аланд утравĕсем • Гернси • Джерси • Фарер утравĕсем • Ян-Майен Йышăнман патшалăхсем: Туçи-Карабах Республики • Днестрçум Молдави Республики • Çурçĕр Кипр Турккă Республики5 • Кăнтăр Осети³ 1Çаплах Азире. ² Культурăри уйрăмлăхсене пула, Европăна кĕрет, географийĕпе Азире вырнаçнă пулсан та. ³ ПНО шутĕнчи 4 патшалăх йышăннă. 4 ПНО шутĕнчи 70 патшалăх йышăннă. 5 Турци йышăннă. |
Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи |
|
---|---|
Хутшăннисем | республика • Франци • Британ империйĕ (Аслӑ Британи • Ĕнчĕ • Нью-Зеланд • Ньюфаундленд • Южно-Африканский Союз) • Итали • Румыни • Китай • Япония • Бельгия • Азербайджан • Армения • Бразили Центральные державы Германи империйĕ • Австро-Венгри • Виççĕмĕш Пăлхар патшалăхĕ |
Темăсем | Военные соглашения • Война на море • Авиация • Артиллерия • Пехотное оружие • Тайнопись • Технологисем • Отравляющие газы • Железные дороги • Позицири вăрçă • Индо-германская антибританская деятельность • Австро-Венгри арканни • Осман империйĕ арканни • Раççей империйĕ арканни
|
Çыхăннă хирĕçӳсем | Вторая Балканская война • Бурское восстание • Мексиканская революция • Пасхальное восстание • Февральская революция • Октябрьская революция • Раççейри гаждан вăрçи • Иностранная военная интервенция в России (1918—1919) • Финляндири граждан вăрçи • Совет-поляк вăрçи (1919—1921) • Ирландири ирĕклĕх вăрçи • Грек-турккă вăрçи (1919—1922) • Война за независимость Турции • Эрмен-азербайджан вăрçи (1918—1920) |
Урăххи |
Категори:Пĕрремĕш тĕнче вăрçи • Тотальная война • Испан гриппĕ • Ветерансем |