Болгари

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
Република България

Болгари

Flag of Bulgaria.svg Coat of arms of Bulgaria.svg
Пăлхари ялавĕ Пăлхари гербĕ
Bulgaria (orthographic projection).svg
Патшалăх чĕлхисем пăлхар чĕлхи
Тĕп хула София
Чи пысăк хула София
Президент Румен Радев
Премьер-министр Гылыб Донев
Лаптăкĕ
 - Пĕтĕмпе 		102 вырăнта
110 910 км2
Халăх йышĕ
 - Пĕтĕмпе(2000)
 - Йышлăхĕ 		88 вырăнта
7 707 495
69,5/км²
Валюта ячĕ Лев
Вăхăт тăрăхĕ ГВ +02 пуçласа +02 таран
Патшалăх гимнĕ Пăлхари Республикин гимнĕ
Тетел доменĕ .bg
Тел. префиксĕ 359

Болгари, Пăлхари е Тăнайçи Болгари (пăлх. Република България) — Европăн Балкан çурутравĕнче вырнаçнă патшалăх.

Тăнайçи Пăлхарĕпе юнашар Греци, Турци, Серби, Черногори, Македони тата Румыни вырнаçнă. Хĕвелтухăç енче çыранĕсем Хура тинĕс еннелле тухаççĕ. Чикĕ тăршшĕ — 2 245 çухрăм. Вĕсенчен 1 181 çухрăмĕ çĕр тăрăх, 686 çухрăмĕ юханшывсем тăрăх, 378 çухрăмĕ тинĕс урлă иртет.

Истори

Тĕп статья: Болгари историйĕ
Панагю́риште вырăнĕнчи ылтăн пурлăх
Рим театрĕ, Пловдив

Клокотница çывăхĕнче пăлхарсемпе эпирсем çапăçнă, ун хыççăн Балкан çурутравĕнче Пăлхари патшалăхĕ чи вăйлисен шутне кĕме пуçланă.

Пăлхари Сербипе вăрçăнса кайнă. Ку вăрçă хыççăн Пăлхари пĕрлешме май тупнине ытти патшалăхсем ĕнене пуçланă.

Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи умĕн Пăлхарин икĕ Балкан вăрçине хутшăнма тивнĕ. Çак икĕ вăрçă Балкан çурутравĕнчи турккăсен вăйĕ чакнипе, вĕсен витĕмĕ пĕчĕкленнипе вĕçленнĕ.

Чи авалхи истори

Тĕп статьясем: Славян Пăлхарĕ, Аслă Пăлхар, Атăлçи Пăлхар
Рим империнче пулнă фраки çĕрĕсем.

Европăри пĕрмаях этем пурăннă чи авалхи хула — пăлхарсен 6-пинçулти Пловдив хули[1].

Хальхи Пăлхари территоринче чи авал вăхăтра пурăннă халăх (чăнлă хыпарсем пуррипе) индоевропа йăхĕсем йышĕнчи Мёзи хушшинче пайланă.

Темиçе ĕмĕр маларах тинĕс хĕрринче грексем колонисене никĕсленĕ, вĕсенчен фракисем Анăç тата Тухăç империсене пайланнă, икĕ провинцине те Тухăç Рим империне кĕртнĕ.

VII ĕмĕртенпе, кăнтăр славянсем вырнаçма тытăннă, майĕпен вĕсем юлашки фракисене ассимиляциленĕ.

протопăлхарсене тата урăх йăхсене пĕрлештернĕ. Тĕп хули — Хăнакур, ăна Купрат хан никĕсленĕ.

Пĕрремĕш Болгари патшалăхĕ

Тĕп статья: Пĕрремĕш Болгари патшалăхĕ
Никифор I императорăн пуç купташкинчен пиала тунă.

Кĕçĕн Скифи (Дунай вăрри) урлă Балкана çитнĕ те кунта Пăлхар ханлăхне туса хунă.

Халапа ĕненсен, вилес умĕн Купрат хан хăйĕн ывăлĕсене, çĕмренсен çыххи пек пĕрле пулма халалланă, анчах та хасарсем Аса Пăлхара Хасар хаканлăхне кĕртме пултарнă. Пăлхарсем Балкана VI ĕм. — VII ĕм. пуçламăшĕнче темиçе хутчен харçăпа çӳренĕ, çавăнпа унти çĕрсене 491—498 çулсенче лайăх пĕлнĕ (Марцеллин Комит, пĕрремĕш рейда Заберган 558 çулта тунă). Висанти территоринче, Балкан тăвĕсенчен çурçĕрелле славян йăхĕсем чылай йышлă пурăннă, анчах та сапаланса вырнаçнине пула аван йĕркеленнĕ висанти çарĕсене хирĕç тăма пултарайман.

Славянсен юланут çарĕ пулман, халăх çарĕ пехотăран тытăнса тăнă, çавăнпа вĕсем юланутлă халăхпа тăмарлăх кирлĕ пулнă. Пăлхарсен вара çав вăхăтра чи лайăх юланут çарĕ шутланнă — арçын ачасем 3-4 çултах «джигитовка» тума вĕреннĕ. Хальхи Пăлхарин çурçĕр çĕрĕсенче (анăçра Тимок юханшывĕ, кăнтăрта Балкан тăвĕсем, тухăçра Хура тинĕс, çурçĕрте Дунай) Çичĕ славян йăхĕсен пĕрлешĕвĕ пулнă. Çак йăхсемпе ĕнтĕ пăлхарсен ханă Аспарух вăрçă килĕшĕвне тунă.

Пĕрлешӳ икъенлĕ тупашлă пулнă, 863 çулта Пăлхарие Христос тĕнне кĕртичченех пăлхарсем аристократи шутланнă, çара ертсе пынă. Официаллă Пĕрремĕш Пăлхар ханлăхĕ Плиска хула пулать. Патшалăха тĕрĕкчĕлхиллĕ протопăлхарсем, славянсем, çаплах вырăнти нумаях мар фракисем кĕнĕ.

Каярах çак этноссем пăлхар-славян халăхĕ пулса тăраççĕ, килнĕ халăхĕн ятне илеççĕ. IX ĕмĕрĕн пуçламăшĕнче пăлхарсем çĕршыв территорине çĕнсе илнĕ Авар хаканлăхĕн çĕрĕпе пысăклатаççĕ.

Симеон I чухнехи Пĕрремĕш Пăлхари патшалăхĕ[2]

Иккĕмĕш Болгари патшалăхĕ

Тĕп статья: Иккĕмĕш Болгари патшалăхĕ

Тырновăра пурăннă Асен йăхĕнчи пăлхарсем, 1185 çулта Исаак Анел висанти императорĕ патне хăйсен çĕрĕсене çирĕплетмешкĕн элчĕсене янă. Мăнкăмăллă пулса элчĕсене хĕненĕ, çак вара пăлхава çĕкленме сигнал пулнă. Кĕске вăхăтрах Балкан тăвĕсенчен Дуная çити территорире халăх пăлханма тытăнать. Çакăнтанпа пăлхарсем кăпчаксемпе, Болгарире вĕсене кумансем тенĕ — кăпчаксем темиçе хутчен те пăлхарсемпе пĕрмайлă висантисене хирĕç çапăçнă.

Пайланăвĕ

Пăлхари пурĕ 28 облаçе пайланать.

  1. Бургас
  2. Благоевград
  3. Добрич
  4. Габрово
  5. Хасково
  6. Кърджали
  7. Кюстендил
  8. Ловеч
  9. Монтана
  10. Пазарджик
  11. Перник
  12. Плевен
  13. Пловдив
  14. Разград
  15. Русе
  16. Шумен
  17. Силистра
  18. Сливен
  19. Смолян
  20. София хули
  21. София облаçĕ
  22. Кивĕ Загора
  23. Търговище
  24. Варна
  25. Велико Търново
  26. Видин
  27. Враца
  28. Ямбол

Болгари уявĕсем

  • Кăрлач, 1 — Çĕнĕ çул уявĕ.
  • Трифон Зарезан (иçĕм тăвакансен уявĕ)
  • Çуркунне уявĕ (Çуркунне çитнине паллă тăваççĕ)
  • Пăлхарине Осман пусмăрĕнчен кăларнă кун.
  • Пуш, 8 — Пĕтĕм тĕнчери хĕрарăмсен кунĕ.
  • Сăваплă Георгий кунĕ (Пăлхари çăрĕн кунĕ)
  • Болгари культурипе славян çырулăхĕн кунĕ (Сăваплă Кириллпе Мефодий кунĕ)
  • Ботев кунĕ.
  • Пăлхарине пĕрлештернин кунĕ.
  • Пăхăнмалăх кунĕ.
  • Студентсен кунĕ.
  • Пăлхари конституциĕн кунĕ.

Болгари хулисем

Тĕп статья: Пăлхари хулисем

Пăлхарире хальхи кун пурĕ 100 хула патнелле шутланать. Чи пысăк хула Багрус, Тусе, Кивĕ Загора, Плевен, Добрич, Сливен, Шумен хуласене асăнма пулать.

Патшалăх çĕрĕсем тинĕс хĕррине тухнă май чылай хула курортлă шутланать. Хăш-пĕр курорт вара пачах та пурăнан вырăн шутланмасть, вĕсене кĕскен «к.к.» (курорт комплексĕ), «к.» (курорт) пек палăртаççĕ.

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

Вуламалли

  • Никифор, патриарх Константинопольский, "Краткая история со времени после царствования Маврикия".
  • "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, Мускав, 1987.
  • Валев Э. Б. . — М.: Географгиз. — 408 с. — 40 000 экз.
  • Котов Б. С. Межсоюзническая война лета 1913 года в восприятии русского общества (по материалам прессы) // Новая и новейшая история. — 2015. — № 3.
  • Мурзаев Э. М. Словарь народных географических терминов. 1-е изд. — М., Мысль, 1984.
  • Мурзаев Э. М. Тюркские географические названия. — М., Вост. лит., 1996.
  • Божинова, М., П. Пейковска, К. Жекова. Экономический потенциал Болгарии. Путеводитель инвестора — М., 2008, 160 с.
  • Болгария // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  • Болгария // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Курмалли

  • "Аспарух хан", кинофильм, реж. (?), Евгени Константиновăн "Дрезговини" (Ӗнтрĕк) романĕ çийĕн, София, Тăнайçи Пăлхарĕ.
  • Ашмарин, "Древние болгары", Казань, 1903.

Асăрхавсем

  1. Blackwell Publishing. — С. 19. — ISBN 1405126566.
  2. ^ . — ИК Гутенберг. — ISBN 9786191760183.

Каçăсем


с • т
Пăлхари облаçĕсем
Облаçсем
Благоевград • Кырджали • Кюстендил • Ловеч • Монтана • Пазарджик • Перник • Силистра • София-хула • София • Старозагора • Тырговиште • Хасково • Ямбол
Flag map of Bulgaria.svg
с • т
Пăлхари пуçлăхĕ, 1946 çултанпа
ПХР Вăхăтлăх председателлĕх председателĕ (1946—1947)
Васил Коларов
ПХР Халăх пухăвĕн президиумĕн председателĕсем (1947—1971)
Минчо Нейчев  • Георгий Дамянов  • Димитр Ганев  • Георгий Трайков
ПХР Патшалăх канашĕн председателĕсем (1971—1990)
Тодор Живков  • Пётр Младенов
Пăлхари Республикин председателĕсем (президенчĕсем) (1990—1992)
Пётр Младенов  • Станко Тодоров (в.п.)  • Николай Тодоров (в.п.)  • Желю Желев
Пăлхари Республикин президенчĕсем (1992-па)
Желю Желев  • Пётр Стоянов  • Георгий Пырванов  • Росен Плевнелиев  • Румен Радев
с • т
Европăри патшалăхсем

Австри • Азербайджан1 • Албани • Андорра • Армени² • Беларуҫ • Бельги • Болгари • Босни тата Герцеговина • Ватикан • Аслӑ Британи • Венгри • Германи • Греци • Грузи1 • Дани • Ирланди • Исланди • Испани • Итали • Казахстан1 • Кипр² • Латви • Литва • Лихтенштейн • Люксембург • Мальта • Молдави • Монако • Нидерландсем • Норвеги • Польша • Португали • Раҫҫей Федерацийӗ1 • Румыни • Сан-Марино • Серби • Словаки • Словени • Çурçĕр Македони • Турци1 • Украина • Финлянди • Франци • Хорвати • Черногори • Чехи • Швейцари • Швеци • Эстони

Пăхăнуллă территорисем: Акротири тата Декели • Аланд утравĕсем • Гернси • Джерси • Фарер утравĕсем • Ян-Майен

Йышăнман патшалăхсем: Туçи-Карабах Республики • Днестрçум Молдави Республики • Çурçĕр Кипр Турккă Республики5 • Кăнтăр Осети³

1Çаплах Азире. ² Культурăри уйрăмлăхсене пула, Европăна кĕрет, географийĕпе Азире вырнаçнă пулсан та.

³ ПНО шутĕнчи 4 патшалăх йышăннă. 4 ПНО шутĕнчи 70 патшалăх йышăннă. 5 Турци йышăннă.

с • т
Европа Пĕрлешĕвĕ (ЕП)
Flag of the European Union

Шаблон:НАТО Шаблон:ЭПК

Çăлкуç — «https://cv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Болгари&oldid=1340697»