URL
Ресурссене пĕрлĕ кăтартаканĕ (сленг) теççĕ. Малтан вăл Universal Resource Locator — ресурсăн универсаллă локаторĕ пулать. URL — ку Тетел ĕрешĕнчи ресурссен адресне çырмалли виçе йĕркиллĕ меслет.
Кун-çулĕ
URL локатора Тим Бернерс-Ли шутласа кăларнă. URL Интернетăн тĕплĕ инновацийĕ пулса тăрать. Малтанах URL Пĕтĕм тĕнче эрешĕн ресурсĕсен (тăтăшах файлсен) вырăнне палăртма туса хунă. Халĕ URL локаторпа Интернет ресурсĕн пĕтĕм адреспа кăтартаççĕ. URL стандартне RFC 1738 документĕнче çирĕплетнĕ, малтанхи версийĕ RFC 1630 документпа пулнă. URL халĕ URI ресурсĕсене идентификацилекен пĕрлĕ системин пайĕ шутланать, URL термина майĕпен URI анлă терминпа улшăнса пырать. URL стандартнее IETF йĕркелӳпе унăн уйрăмĕсем тытса пыраççĕ.
URL тытăмĕ (структури)
Чи малтанах URL локатора эрешĕн ресурсĕсен вырăнне кăтартмалли система евĕр хатĕрленĕ. Локатора çăмăллăн анлăлатма тата ASCII‐символсен (тĕслĕхрен, пушăна нихăçан та URL-та усă курман) сайра йышĕпе кăна усă курма пултарать. Çапла вара, URL çырма çак ĕлкĕ йăли пулса тухать:
<схема>://<логин>:<вăрттăн сăмах>@<хост>:<порт>/<URL‐йĕрĕ>
Çак çырăвра:
- схема
- ресурса çитмелли схема, чылайрах чухне эреш протоколĕ
- логин
- ресурспа усă курма кĕрекенĕн (хутшăнаканăн) ячĕ
- вăрттăн сăмах
- çак усă кураканăн ячĕпе çыхăннă вăрттăн сăмах
- хост
- DNS системинчи хостăн туллин çырнă домен ячĕ е хостăн тăватă вуннăллă IP-адресĕ. Хисепсем 0 —255 интервалĕнче вырнаçнă.
- порт
- çыхăнмалли хост (хăна) порчĕ
- URL-йĕр
- ресурс ăçтине кăтартакан тĕплĕ хыпар (протоколран килет).
Паян куна, Тим Бернес-Ли асăннипе, URL структуринчи икĕ чалăш йĕрлĕ символ ытлашши шутланать[1].
URL cхемисем (протоколĕсем)
URL схемисем (протоколĕсем) шутне кĕреççĕ:
- ftp — FTP файлĕсене уçламалли протокол
- http — HTTP гипертекстне уçламалли протокол
- https — шифрпа (яланхилле, SSL е TLS) усă курмалли HTTP протоколăн ятарлă варианчĕ,
- gopher — Gopher протоколĕ
- mailto — электронлă почтăн адресĕ
- news — Usenet çĕнĕ хыпарĕсем
- nntp — Usenet çĕнĕ хыпарĕсем NNTP протоколă урлă
- irc —IRC протоколĕ
- prospero — Prospero Directory Service катологĕсен хĕсмечĕ
- telnet — Telnet интерактивлă сессине куçмалли каçăсем
- wais — WAIS системин хыпар бази
- xmpp — XMPP протоколĕ (Jabber пайĕ)
- file — Вырăнти (локаллă) файл ячĕ
- data — тӳрĕ (хутлăхсăр) хыпарсем (Data: URL)
URL экзотика схемисем:
- afs — Andrew File System файл системин файлăн глобаллă ячĕ
- cid — MIME пайĕсен ăшлăхĕн идентификатоĕ
- mid —Электронлă почтă çырăвĕсен идентификаторĕ
- mailserver — почтă серверĕсен хыпарĕсене вуласси
- nfs — NFS эреш файл системинчи файл ячĕ
- tn3270 — Telnet 3270 интерактивлă сессине эмуляцилени
- z39.50 — ANSI Z39.50 хĕсметне кĕресси
- skype — Skype протоколĕ
- smsto —Хăш кĕсье телефонĕ валли SMS редактора уçмалли
- ed2k —P2P принцип йĕркипе тунă Файлулăшăв эрешĕ eDonkey
URL кодăлани
символсене те çырма май çук, латин сасă палли, цифрăсене тата хăшпĕр чарăну паллисен çеç çырма пулать. Эхер те эпир URL стандарчĕпе еиероглифсене, е, калăпăр, франци чĕлхин ятарлă символĕсене кăтартас тесен, кирле паллăсене ятарлă мелпе тепĕр хутчен кодăламалла.
Вырăс чĕлхиллĕ Википедире кунсерен URL кодăланă тĕслĕхсене курма тивет, мĕншĕн тесен вырӑс чӗлхи кириллица символĕсемпе усă курать. Тĕслĕхрен, çакăн пек йĕркене:
http://ru.wikipedia.org/wiki/Микрокредит
URL стандарчĕпе çапла кодăлаççĕ:
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%82
Çак пек ĕлкĕлени икĕ тапхăрлă пулать: малтан кириллицăн кашни символне Юникодра (вунулттăллă евĕр кăтартаççĕ:
М → D0 и 9C → %D0%9C и → D0 и B8 → %D0%B8 к → D0 и BA → %D0%BA р → D1 и 80 → %D1%80, т. ыт. те
Вунултталлă кодпа çырнă çакăн пек кашни байт умĕн, URL спецификаципе килешӳллĕ[2], процент (%) паллине лартаççĕ — çакăнтан URL тата URI системинче символсене кодăламалли меслете кăтартакан «percent‐encoding» акăлчан терминĕ çуралнă.
URL стандарчĕпе кăтартайман символсем çак йĕркепе кодăлаççĕ:
" | #[3] | % | &[3] | ' | * | ,[3] | :[3] | ;[3] | < | > | ?[3] | [ | ^ | ` | { | | | } | <пушă> |
%22 | %23 | %25 | %26 | %27 | %2a | %2c | %3a | %3b | %3c | %3e | %3f | %5b | %5e | %60 | %7b | %7c | %7d | %20[4] |
URL тĕслĕхĕсем
http://ru.wikipedia.org/wiki/URL http://en.wikipedia.org:80/wiki/Special:Search?search=train&go=Go ftp://myname:mypass@myhost.com:21/etc/motd prospero://myhost.dom//pros/somename file://vms.myhost.edu/disk$user/my/notes/note123.txt
Çавăн пекех пăхăр
- URI
- PURL
- URN
- IRI — ресурсăн интернациленĕ идентификаторĕ
- XRI
- Вăрăм домен ячĕсем
Асăрхавсем
- ^ Тетеле тăваканĕ йăнăшне хăй çине илчĕ 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ RFC 2396 часть 2.
- ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 Символа лартма юрать, анчах та тӳрĕ текстпа кăтартнă чухне унăн ятарлă синтакс пĕлтерĕшĕ пур
- ^ MediaWiki пушăна %20 евĕр кодăламасть, ун вырăнне ăна пур çĕрте те «_» евĕр тăваççĕ. Нумай Шыравçăсем пушă символа «+» паллăпа ылмаштараççĕ.
Каçăсем
- RFC 1738
- RFC 1630
- Кодирование URL
- URLEncode Code Chart — таблица кодирования символов URL 2009 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 1-мӗшӗнче архивланӑ.
- Создатель интернета сожалеет о двойном слеше 2013 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.