Сарпике (балет)

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал

«Сарпике» балет — сцена ҫинче лартнӑ пӗрремӗш чӑваш балечӗ. Либреттона Ефим Никитин юмахӗ тӑрӑх ҫырнӑ. Хайлав тӳррӗн наци символикипе ҫыхӑннӑ[1]. Ф. Васильев чӑваш композиторӗ балет кӗввине ҫырнӑ чух халӑх кӗввисемпе усӑ курнӑ. Вӑл поэзилле тата лирикӑлла курӑнусенче тарӑн шухӑшлӑ, сӑнарлӑ, халӑх сценисенче — чарусӑр хаваслӑ та сатур, усал вӑйсене сӑнланӑ ҫӗрте — гротесклӑ.

Авторӗ — Васильев Фёдор Семёнович.

Кӗске содержани[2]

Чӑваш халапӗсем ҫинче никӗсленнӗ балет сюжечӗ ҫутӑпа тӗксӗмлӗхӗн ӗмӗрлӗх кӗрешӗвне тата ҫутӑ ҫавах ҫӗнтернине уҫса парать. Сарпике чипер пикепе Сартиван каччӑ, пӗр-пӗрне юратса пӑрахнӑскерсем, хӑйсен таса юратӑвне ӗмӗрне те сутмасса тупа тунӑ. Анчах вӗсен телейне усал амаҫури Сахха тата унпа пӗр каварлӑ Эсремет, вӑрман чӑтлӑхӗсен хуҫи, чӑрмантарма хӑтланаҫҫӗ. Вӗсем тем пек усал ӗҫ тусан, тухатласан та юрату ҫӗнтерет.

Пӗрремӗш акт

Пӗрремӗш курӑну

Аташса кайнӑ шуйттан ҫурисем ӗҫчен, мирлӗ ҫынсем пурӑнакан ял патне пыраҫҫӗ. Уҫланкӑра яш-кӗрӗм савӑнать, вӗсен хушшинче — савнӑ мӑшӑр: Сарпике чиперккепе Сартиван каччӑ. Хӑйсен канӑҫне сыхласа ял ҫыннисем усалсене пилеш турачӗсемпе хӑваласа яраҫҫӗ.

Иккӗмӗш курӑну

Шуйттан ҫурисем Сахха аппӑшне тата ашшӗне — вилӗм туррине — Эсремете пӗтӗмпех каласа пама хӑйсен вӑрманне васкаҫҫӗ. Сарпикепе Сартиван ҫинчен каласа панине илтсен Сахха ҫын телейне ӑмсанать, ҫӗр ҫинчи юрату ҫинчен ӗмӗтленет. Анчах вилӗм турри Эсремет ҫынсен пурнӑҫӗнчи килӗшӳлӗхпе юратӑва хӑваласа яма, вӗсен хушшине хуйхӑпа харкашу акма, вилӗмлисен савӑнӑҫне тӗксӗмлетме шухӑш тытать. Хӑйӗн шухӑшне пурнӑҫа кӗртме вӑл Саххана чӑваш хӗрӗ туса ҫав яла ярать. Шуйттан ҫурисем ӑна ҫул кӑтартаҫҫӗ.

Виҫҫӗмӗш курӑну

Чӑваш ялӗнчи ир. Халӑх вӑранать, ачасем чупса тухаҫҫӗ. Сарпике пырса тухать. Сартиван савӑнса ташша ярать, пурне те унӑн савӑнӑҫне пайлама чӗнет.

Пӗр-пӗринпе киленекен Сарпикепе Сартиван вӗсене Саххапа шуйттан ҫурисем кӗтсе тӑракан вӑрман патне ҫывхарнине те асӑрхамаҫҫӗ. Савнисене уйӑрас тесе Сахха хӗре тухатланӑ лилисен илемӗпе илӗртет. Ҫамрӑкӑн ӑс-тӑнне минретсе тухатмӑш ӑна тӗттӗм вӑрмана илсе каять.

Сарпике савнийӗ ҫухалнине курса, кунта усал вӑйсӑр пулманнине ӑнланса, ӑна кирек мӗнле хакпа та ҫӑлма шутлать, Сартивана шырама тухса каять.

Иккӗмӗш акт

Тӑваттӑмӗш курӑну

Каҫ ӗнтрӗкӗ. Усал-тӗселӗн йӑви. Шуйттан ҫурисем Сартивана сыхлаҫҫӗ. Сахха каччӑра хӑй ӗмӗтленнӗ юратӑва вӑратма пӗтӗм вӑйӗпе тӑрӑшать, анчах ҫаплипех хирӗҫле туйӑм кӗтсе илеймест. Сарпике таҫта ҫывӑхрах пулнине сиссе, Сахха Сартивана ирӗксӗрлесех хӑйне качча илтерме, ҫапла вара юратакан чӗресене аркатма шутлать.

Пиллӗкмӗш курӑну

Шыра-шыра халтан кайнӑ Сарпике савнийӗпе тӗлпулас шанчӑка ҫухатмасть. Анчах тухатланӑ лилисем каллех ун ҫулне пӳлеҫҫӗ, ҫултан пӑрса тӳрремӗн Эсремет патне илсе ҫитереҫҫӗ. Савнисен хуйхи-суйхипе, уйрӑлӑвӗпе киленсе, ҫӗнтерӳпе киленсе шуйттансем анкӑ-минкӗ ташӑ пуҫлаҫҫӗ. Сарпике умне Сахха ытамӗнчи ним те астуман Сартиван тухса тӑрать. Сарпикен юратӑвӗ, унӑн вӗри куҫҫулӗсем ҫеҫ Сартивана чӑнлӑха тавӑраҫҫӗ, ӑна шуйттан тухатӑвне сирсе пӑрахма пулӑшаҫҫӗ. Таса мар вӑйсем эйфорире пулнипе усӑ курса савнисем тарма тытӑнаҫҫӗ. Вӗсем ҫухалнине курса усал-тӗсел хыҫран ыткӑнать.

Улттӑмӗш курӑну

Яла чупса ҫитсен Сарпикепе Сартиван хӑйсене хӑрушсӑрлӑхра туяҫҫӗ. Вӗсене хӑваласа ҫитнӗ шуйттансем те иккӗшӗн телейне аркатма вӑй ҫитереймеҫҫӗ. Этем юратӑвӗн аслӑ вӑйӗпе, ял ҫыннисен туслӑхӗпе тӗл пулса, чан сассипе сехӗрленсе ӳкнӗ тӗттӗм вӑйсем сирӗлеҫҫӗ те ҫынсен пурнӑҫӗнчен тӗппипех ҫухалаҫҫӗ.

Постановкӑсем[1]

1970 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 26-мӗшӗ, премьера

Балетмейстер-постановщиксем — Н. Н. Никифоров, В. Ф. Богданов; ӳнерҫи — С. А. Умнов; хормейстерӗ — А. А. Фишер; дирижёрӗ — П. Ф. Филиппов; Сарпике — Лариса Ивановская; Эсремет — Николай Никифоров, Савалей — Геннадий Щербинин.

Постановка наци академи хореографи ӳнерӗн никӗсне хывнӑ, унта классикӑпа халӑх ташшисем килӗшӳллен ҫыхӑнса тӑнӑ. СССР халӑх артисчӗ, ҫӗршыври паллӑ хореограф, Ростислав Захаров профессор ҫак спектакль пирки 1970 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 29-мӗшӗнчи «Известия» хаҫатра ҫапла ҫырнӑ: «Пирӗн ҫӗршывӑн нумай нациллӗ театр пурнӑҫӗнче савӑнӑҫлӑ пулӑм пулса иртрӗ — пӗрремӗш чӑваш балечӗ ҫуралчӗ, унпа пӗрле чи ҫамрӑк балет труппи те. Шупашкарти музыка театрӗ «Сарпике» балет премьерине кӑларчӗ».

Пӗрремӗш спектаклӗн сценографине те илемлӗ, хӑйевӗрлӗ калӑпланӑ: сцена хыҫӗ нота тетрачӗн страницисене сӑнарланӑ, вӗсенчен, кӗнекерен тухнӑ пек, сӑнсем тухнӑ. Костюмсем халах тумтирӗпе эрешӗсене имитациленӗ, пуантсене ҫӑпатапа тӑла евӗр калӑпланӑ, пусмисене эрешленӗ.

1978 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗ, спектакле ҫӗнетни

Балетмейстер-постановщик — Н. Н. Никифоров; ӳнерҫи — С. А. Умнов; дирижёрӗ — В. Л. Павлов; Сарпике — Галина Васильева, Сартиван — Галина Никифорова; Эсремет — Владимир Иванов.

1986 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗ, ҫӗнӗ постановка

Балетмейстер-постановщик — Р. Г. Ибатуллин; ӳнерҫи — Н. П. Максимов; дирижёрӗ — Ш. К. Мегрелишвили; Сарпике — Елена Лемешевская, Сартиван — Светлана Львова, Эсремет — Алексей Бураков, Нарпи — Вера Семёнова, Ухливан — Михаил Яковлев.

2012 ҫулхи ака уйӑхӗн 19-мӗшӗ

Балетмейстер-постановщик — Е. Лемешевская; художник-постановщик — В. В. Фёдоров; музыка ертӳҫи — О. С. Нестерова; ҫутӑ ӳнерҫи — А. Кельганов, Сарпике — Чӑваш Республикин халӑх артистки Айдар Хисамутдинов, Сахха — Анастасия Абрамова, Эсремет — Алмаз Ахметзянов.

«Сарпике» балетра хускатнӑ тема XXI ӗмӗрте те актуаллӑ. Чӑваш балечӗ 45 ҫул тултарнине халалласа театр пӗрремӗш наци балетне ҫӗнӗлле вуласа паллаштарнӑ.

Ӑнлантарусем

Вуламалли

Каҫӑсем