Сеймур Майрон (Сай) Херш ((акăл.Seymour Myron (Sy) Hersh;1937 ҫулхи акан 8-мӗшӗ(19370408), АПШ, Чикаго) — тӗпчев жанрӗнче ӗҫлекен американ журналисчӗ, право хӳтӗлевҫи. Пулитцер премийӗн, Риденаур премийӗн, кӗнеке критикӗсен наци ушкӑнӗн премийӗн лауреачӗ, Джордж Полк премине пилӗк хут тивӗҫнӗскер тата ытти профессиллӗ хисеппе чысланӑскер.
2023 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче Substack платформи ҫинчи хӑйӗн блогӗнче АПШпаНорвеги«Ҫурҫӗрти юхӑма» сиенлеме хутшӑннине пӗлтернӗ. 2023 ҫулхи ака уйӑхӗнче Владимир Зеленский Украина президентне АПШ Украина валли ҫунтармалли япала туянма уйӑрнӑ ҫӗр-ҫӗр миллион доллара хӑйӗн кӗсьине чикнӗшӗн айӑпланӑ.
Юлашки ҫулсенче Херш хӑйӗн статйисенче иккӗленӳллӗ информаци ҫӑлкуҫӗсемпе усӑ курнишӗн тата журналист кавар теорисене хӳтӗлеме хӑтланнишӗн ӑна ҫакӑншӑн час-часах критиклеҫҫӗ[3][4][5][6][7].
Сеймур Херш, вӑлах Сай, 1937 ҫулхи акан 8-мӗшӗнчеЧикаго хулинче Польшӑпа Литваран куҫса килнӗ Доротипе Исадор Хершсен еврей ҫемьинче ҫуралнӑ[8][9]. 1958 ҫулта Чикаго университетне истори бакалаврӗн степенӗпе вӗренсе пӗтернӗ[8][10]. Ҫакӑн хыҫҫӑн Чикаго университечӗн юридици факультетне вӗренме кӗнӗ, анчах та вӗренӳре ӗлкӗрсе пырайманнине пула ӑна унтан кӑларса янӑ[8][9].
Журналистика ӗҫне пуҫӑниччен шкул ҫулӗсенче ашшӗ-амӑшӗн аллинче пулнӑ Чикаго саутсайдӗнчи химчисткӑра пулӑшнӑ, унтан Xerox хатӗр-хӗтӗрне, Walgreens аптекӑсен шутне кӗрекен лаккара эрех-сӑра сутнӑ[11].
Репортёр пек хӑйӗн пӗрремӗш ӗҫне 1959 ҫулта Чикаго хыпар бюровӗн (City News Bureau of Chicago) криминаллӑ хроника пайӗнче илнӗ. Тепӗр виҫӗ ҫултан чи пысӑк (ҫав вӑхӑтра) шутланакан информаци агентствисенчен пӗрне, United Press International-а, корреспондент пек куҫнӑ. 1963 ҫулта ӑна Associated Press-а корреспондент вырӑнне илнӗ. Анчах та темиҫе ҫул иртсен, агентствӑн редакци политикипе килӗшменнине пула, Херша унӑн журналистла тӗпчевӗсен пӗтӗмлетӗвӗсене цензурӑсӑр тата кӗскетмесӗр пичетлеме килӗшмен хыҫҫӑн вӑл унтан пӑрахса кайма йышӑннӑ. 1968 ҫулта «Хими тата биологи вӑрҫи: Америкӑн вӑрттӑн арсеналӗ» (Chemical and Biological Warfare: America ’ s Hidden Arsenal) кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ, унта ҫав шутра Associated Press пичетлеме килӗшмен статйисем те кӗнӗ[9].
1968 ҫулта нумаях мар вӑхӑт хушши Юджин Маккарти сенаторӑн (вӑл АПШ Демократи партийӗнчен президента суйланма кандидат пек регистрациленесшӗн пулнӑ) пресс-секретарӗ пулнӑ. 1968 ҫулхи ака уйӑхӗнче Висконсинта иртнӗ праймериз хыҫҫӑн журналист ӗҫне таврӑннӑ. Ку вӑхӑтра сулахай политикӑллӑ шухӑшлавлӑ кӑларӑмсенче час-часах пичетленнӗ: The New Republic, The Progressive, Ramparts тата ыттисенче[9].
1983 ҫулта Херш «Атлантик» американ литература журналӗн ҫыракан редакторӗ пулса тӑнӑ, тӑватӑ ҫул ӗҫленӗ хыҫҫӑн «Влаҫра ларнин хак: Никсонӑн Шурӑ ҫуртӗнчи Киссинджер» ятлӑ кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ. Херш унта Киссинджер пӗр вӑхӑтра Ричард Никсонпа Хьюберт Хамфринӑн суйлав умӗнхи штабсен пайташӗсене вӑрттӑн информаципе тивӗҫтернине тӑрӑ шыв ҫине кӑларнӑ, ҫапла май суйлавра кам ҫӗнтерессине пӑхмасӑр вӑл администрацире вырӑн илес тенӗ. Кунсӑр пуҫне Херш унта Киссинджер Никсонпа Вьетнамри вӑрҫӑн тӗп никӗсӗ пирки калаҫса татӑлнине уҫса панӑ — Кӑнтӑр Вьетнам, ҫакӑншӑн темле хак тӳлеме тивӗ пулсан та, коммунистсен аллине лекмелле мар. Шӑпах ҫак принципа тӗпе хурса Камбоджӑна бомбӑланӑ та пулас. Ку кӑларӑмшӑн вӑл «документаллӑ проза» номинацире Кӗнеке критикӗсен наци ушкӑнӗн премине[14], «Ҫын кун-ҫулӗ» номинацире Los Angeles Times кӗнеке премине[15], Журналистсемпе редактор-тӗпчевҫӗсен организацийӗн (Investigative Reporters and Editors) премине, Хиллман премине[16] тивӗҫнӗ, апла пулин те ҫав вӑхӑтрах унӑн чылай респондентсен карьерисем ҫакна пула йывӑрлӑха кӗрсе ӳкнӗ[9].
1987 ҫулта унӑн «Тӗллеве тӗп туни» ятлӑ кӗнеки кун ҫути курнӑ, унта СССР сывлӑш уҫлӑхне пӑснине пула совет ҫар ҫыннисем 1983 ҫулта персе антарнӑ граждан самолечӗ ҫинчен ҫырса кӑтартнӑ[9]. 1991 ҫулта Херш Израилӗн ядерлӑ программин унччен паллӑ мар страницисем пирки «Самсон опцийӗ» кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ. Сӑмахран, Херш ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, 1973 ҫулхи Суд кунӗнчи вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче Израиль ядерлӑ шантажпа усӑ курса (арапсене хирӗҫ ядерлӑ хӗҫпӑшалпа усӑ курасссипе хӑратса) АПШ-ран пулӑшу илнӗ[17]. Икӗ кӗнекене те критиксем хапӑл йышӑннӑ, анчах коммерци енчен вӗсем ӑнӑҫлӑ пулман[5].
Тепӗр енчен, 1997 ҫулта тухнӑ «Камелотӑн тӗттӗм енӗ» ятлӑ Джон Ф. Кеннеди пирки ҫырнӑ кӗнеке бестселлер пулса тӑнӑ пулин те, анчах та ӑна вӑйлӑ критикленӗ[5]. 1998 ҫулта тухнӑ «Пур тӑшмана хирӗҫ» ятлӑ хӑйӗн тепӗр кӗнекинче, Херш ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, Иракри Хамисире вырнаҫнӑ нерва парализлакан газ упранакан хӗҫ-пӑшал складне аркатнӑ хыҫҫӑн Иракри вӑрҫӑран таврӑннӑ американ салтакӗсен 15 проценчӗ вӑрах тӑсӑлакан чирсемпе аптӑрать.
2001 ҫултанпа Херш эрнесерен тухакан «Нью-Йоркер» валли кӑна ҫырма пуҫланӑ[5]. Авӑнӑн 11-мӗшӗнче пулса иртнӗ ӗҫсем ҫинчен калакан хӑйӗн статйинче вӑл Тӗп разведка управленине вӑйлӑ критиклесе илнӗ, ни агентствӑн, ни влаҫсен теракта йӗркелекенсене палӑртма май паракан нимӗнле чӑн сӑлтав та ҫук тесе пӗлтернӗ[18]. Каярахпа тӗнче унӑн журналӗнчи статйисенчен американ ҫар ҫыннисем Абу-Грейб тӗрминче тӗрмере ларакансене асаплантарни ҫинчен пӗрремӗш хут пӗлнӗ[19]. Хӑйӗн журналист ӗҫӗшӗн Херша 2005 ҫулчченех профессиллӗ чыслама пӑрахман, вӗсенчен чылай пайӗ — шӑпах «Нью-Йоркерта» ӗҫленӗ вӑхӑтра ҫырнӑ статьясемшӗн лекнӗ.
2015 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче вӑл London Review of Books-ра статьяна пичетленӗ, унта вӑл АПШ влаҫӗсем официаллӑ майпа пӗлтернӗ Усама бен Ладена чӑн та вӗлерни пирки иккӗленнӗ. Херш версийӗ тӑрӑх, бен Ладен чӑннипе 2006 ҫултанпа Абботтабад территоринче Пакистанӑн ведомствӑсен хушшинчи разведка аллинче тыткӑнра пулнӑ, Пакистанӑн ҫар ертӳлӗхӗ вара, Обама администрацийӗ урӑххи пирки каланӑ пулсан та, ЦРУ ҫыннисене ҫӗршывӑн сывлӑш уҫлӑхӗ урлӑ каҫма пулӑшнӑ[20]. Статьяна шанмасӑр йышӑннӑ, Херша вара черетлӗ хут вӑйлӑ критиклесе пӗлертнӗ[21], апла пулин те статьяпа кӑсӑкланассине ҫакӑ пӗрре те чакарман — пичетлесе кӑларнӑранпа ӑна икӗ миллион хут ытла пӑхнӑ[20].
Хӑйӗн чи кайранхи профессиллӗ премине Херш 2017 ҫулта тивӗҫнӗ. Ку вӑхӑт тӗлне London Review of Books та, «Нью-Йоркер» та, «Нью-Йорк Таймсс» та унӑн тексчӗсене пичетлесшӗн пулман[3].
2023 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче Херш хӑйӗн Substack ҫинчи блогӗнче АПШ тата Норвеги «Ҫурҫӗрти юхӑма» сирпӗтме хутшӑннине пӗлтернӗ. Унӑн шухӑшӗпе Балти тинӗсӗнче вӗрентӳ ирттернӗ чухне вӗсен унта бомбӑсем хурса хӑварнӑ, сирпӗтессе американ ҫар ҫыннисем ку ӗҫе тунӑ[22].
2023 ҫулхи ака уйӑхӗнче вӑл Украина президентне Владимир Зеленскийне айӑпланӑ, АПШ топливо туянма уйӑрнӑ укҫа-тенкӗрен 400 млн доллартан кая мар имӗш хӑйӗн кӗсьине чикнӗ. Херш каланӑ тӑрӑх, вӑрҫӑ пынине пӑхмасӑрах ҫунтармалли шӗвеке Зеленский йӳнӗрех хакпа Раҫҫейрен туяннӑ, хаксен расналӑхне вара хӑйне валли хӑварнӑ. Уйрӑммӑн вӑл Раҫҫейпе Украина чикки патӗнчен темиҫе ҫухрӑмра Байден икӗ бригада вырнаҫтарма йышӑннине палӑртнӑ. Херш хӑйӗн хӑнӑхнӑ йӑли тӑрӑх материала анонимлӑ ҫӑлкуҫсен кӑтартӑвӗсем ҫинче таянса пичетленӗ[23][24].
АПШ-ра Сеймур Херша пӗрре мар «сулайхайсене» кӑмӑлланӑшӑн критикленӗ, каярахпа тата — ҫӑлкуҫӗсем ытла та шанчӑксӑр пулнишӗн тата кавар теорийӗсене кӑмӑлланӑшӑн[3][4][5][6][7].
1997 ҫулта «Камелотӑн тӗттӗм енӗ» кӗнекене пичетлесе кӑларас умӗн Херш хӑйӗн ӗҫӗнче суя документсемпе усӑ курни паллӑ пулса тӑнӑ, ҫав хутсемпе ӑна Лоуренс (Лекс) Кьюсак ултавҫӑ тивӗҫтернӗ. Вӑл хутсене ӗненес пулсан Джон Ф. Кеннедипе Мэрилин Монро хушшинче роман пулса иртнӗ имӗш, роман пирки ан шарлатӑр тесе укҫа панӑ. Кӗнеке тухнӑ тӗле Херш вӑл документсем ҫине таянса ҫырнӑ пая кӑларса пенӗ, ҫапах та пӗр ӗҫпе аппаланакансен унӑн профессионализмӗ пирки иккӗленӳлӗх юлнӑ[5][38]. «Херш карьери аяла анса ларнӑ», «Камелота пӗтерес ӑссӑрла ӑнтӑлура… пайӑн-пайӑн Херш, утӑм хыҫҫӑн утӑм ҫирӗппӗн туса, хӑйӗн карьерипе таса ятне тӗп тунӑ», «Ку кӑштах вӗрентекен истори те, кӑштах йӳҫӗ тутӑ паракан фарс та — ҫынсем ыйтнине тата журналистикӑна юрас тесе пулса иртнӗ ултав тата ҫын хӑйне хӑй улталанин историйӗ» — прессӑра кӗнеке пирки тата автор ҫинчен ҫапла хаклавсем пичетленнӗ[5].
2015 ҫулта London Review of Books-ра тухнӑ Усама бен Ладена вӗлерни ҫинчен ҫырнӑ Херш статйи те вӑйлӑ критикленнӗ. Сӑмахран, самай тиркевлӗ шухӑшлӑ статьясенчен пӗринче анонимлӑ ҫӑлкуҫсемпе ытла та нумай усӑ курнине палӑртнӑ, вӗсен тӗрӗслӗхне ҫӗнӗрен ниепле те тӗрӗслеме май ҫук, статьяра имӗш вӑрӑм цитатӑсемпе усӑ курнӑ, калаҫу стильпе тата пӗлтерӗшӗпе вӗсем имӗш «тюленьсем» усӑ кураканнисемпе (вӗсене цитатӑланӑ тесе палӑртнӑ пулнӑ) пӗр килмеҫҫӗ, Пакистанпа АПШ хутшӑнӑвӗсем операци ирттернӗ вӑхӑтра йывӑр пулнӑ, ҫапла май вара икӗ патшалӑх пӗр-пӗринпе калаҫса татӑлма пултарасси, имӗш, вӑл вӑхӑтра питӗ иккӗленӳллӗ пулнӑ[21]. Тепӗр оппонентсем статья пирки тата ҫивӗчрех каланӑ: «Вулакансемшӗн те, фактсене тепӗр хут тӗрӗслесе пӑхма кӑмӑл тунӑ журналистсемшӗн те питӗ сахал май паракан тирпейсӗр омлет»[39], «…нимӗнле майпа та тӗрӗслеме май паман япала, шел те, тӗпчев журналистикинче чапа тухнӑ тунӑ хыҫҫӑн ку хальхи вӑхӑтра Херш ҫирӗплетмен кавар теорисем енне илсе каякан ҫул ҫине пӑрӑннипе килӗшсе тӑрать»[40][3].
Американсемпе норвегсем «Ҫурҫӗрти юхӑм» ҫинче диверси туни пирки асӑннӑ хыҫҫӑн та Анӑҫра Херш ҫырнине тиркесе йышӑннӑ. Раҫҫейре тӗрлӗрен хакланӑ, пӗрисем «Хӑйсене палӑртман тӗрлӗ ҫӑлкуҫсем каласа панисене, историре те палӑртма пултарнӑ 20 страницӑллӑ тӗпчеве хатӗрленӗ май ыйтӑва тӗплӗ тишкерни курӑнать»[41] хакланӑ пулсан, теприсем йӗкӗлтесе «Тепӗр тесен, Сай Хершӑн ҫӗнӗ вырӑнӗнче хӑйӗн лайӑх енӗ те пур. Халӗ вӑл редакторсене ӳкӗте кӗртмешкӗн вӑхӑта сая ямасӑр та пултарать, унӑн хӑйӗн тӗпчевӗсене Substack платформи ҫинчи харпӑр страници ҫинче пичетлесе кӑлармалла кӑна»[3].
^ 1, 2, 3, 4Miraldi R.Seymour Hersh: scoop artist(акăлч.). — Lincoln : Potomac Books, An Imprint of the University of Nebraska Press, 2013. — 415 p. — ISBN 9781612344751.
Miraldi R.Seymour Hersh: scoop artist(акăлч.). — Lincoln : Potomac Books, An Imprint of the University of Nebraska Press, 2013. — P. 273—274. — 415 p. — ISBN 9781612344751.