Гагарин Юрий Алексеевич

**Юрий Алексеевич Гагарин**

Кун-çул хыпарĕсем
Профессийĕ	космонавт
Çуралнă	Клушино ялĕ Смулен облаçĕ РСФСР
Сарăмсăр вилнĕ	Киржач хули патĕнче
Гражданлăх	СССР
Çитĕнĕвĕсем
Çитĕнĕвĕсем	1-мĕш çын космослăхра

Юрий Алексеевич Гагарин (Клушино ялĕнче, (халĕ Гагарин) космослăх уçлăхне вĕçсе хăпарнă пĕрремĕш çын.

Кун-çулĕ

Юрий Алексеевич Гагарин Анăç облаçĕн Гжатск районĕн (халĕ Гагарин районĕ) Клушино чиркӳ ялĕнче çуралнă. Халĕ Гжатск хулине Гагарин ятне панă. Çĕр ĕçтешĕсен ĕретĕнчен тухнăскер: ашшĕ — Алексей Иванович Гагарин (1902 — 1973) платник, амăшĕ Анна Тимофеевна Матвеева (1903 — 1984) — сысна пăхакан.

Ачалăхĕ Клушинăра иртнĕ. 12 октября яла нимĕçсем çитеççĕ те вĕренесси татăлать. Ял нимĕçсем айĕнче икĕ çул пулать. ака ,9 Хĕрлĕ çар каялла тавăрать.

Гжатска (халĕ Гагарин) пурăнма куçать. Люберца 10-мĕш №-лĕ ремеçлĕ училищине вĕренме кĕрет. Çав вăхăтрах ĕçлекен çамрăксен каçхи шкулĕнче пĕлӳ пухать, çиччĕмĕш класса 1951 çулхи çу уйăхĕнче пĕтерет, çĕртмере училищĕрен çӳллĕ паллăсемпе формовщик-литейщик профессине илет.

25 октября пĕрремĕш хут Сарăту аэроклубне пырать. Як-18 çинче пĕрремĕш вĕçеве тухать.

25 октября Юрий Алексеевич училищĕрен вĕренсе тухать.

1959 çулта Валентина Ивановна Горячевăпа пĕрлешĕнет.

1959 çулхи раштавăн 9-мĕшĕнче Ю. Гагарин космонавтсен ушкăнне кĕме пĕлтерӳ çырать. Эрнерен ăна Мускава пур енлĕ медицина тĕпчевĕ ирттерме Тĕп ăслăлăх-тĕпчев авиаци хоспитăльне чĕнсе илеççĕ. Çитес çул пуçламăшĕнче ятарлă медкомисси Гагарин аслă лейтенант космослăха хăпарма сывлăх енчен хатĕррине çирĕплетет.

1960 çулхи пушăн 3-мĕшĕнче СÇВ Тĕп ертӳçин Константин Вершинин хушăвĕпе космонавтсен ушкăнĕн кандидат ĕретне илеççĕ, пушăн 11-мĕшĕнче вăл хăнăхса вĕренме тытăнать.

Космослăха хăпарни

Гагарин офицерсĕр пуçне, ушкăнра çирĕм çын хатĕрленнĕ. Вĕсем, паллах, чи лайăх вĕçевçĕсем пулман, Королёв питĕ васканă — американсем ТАСС виçĕ тĕрлĕ хыпар хатĕрлесе хунă. Пĕрремĕшĕ — «Ăнăçлă», иккĕмĕшĕ ăнсăрт пулăма валли, ахăртнех космос вĕçевçи урăх çĕршыв территорине е тĕнче океан шывне анса ларсан — шыраса тупма пулăшу ыйтса «Ют çĕршыв ертӳлĕхĕсене чĕнсе çырни», виççĕмĕшĕ — «Сарăмсăрлă», эхер те Гагарин чĕррĕн таврăнаймасан.

Вĕçевĕ

«Восток» карапĕ космослăха 1961 çулхи ака уйăхĕн12-мĕшĕнче, 9 сех. 7 минутра (мускав вăхăчĕпе) Байконур космодромран çĕкленнĕ. Çĕр тавра 108 минут хушшинче çаврăнса 10:25:34 вăхăтра карап шутланă енĕпе вĕçеве вĕçлет. Гагаринăн чĕнмелли «Кедр» пулнă.

Тĕнче паллăлăхĕ

Мускавра йышăнни

Малтанах никам та Гагарина Никита Хрущёв çавăрттарса ярать. Сергей Хрушёв аса илнипе^{маршал патне шăнкăравланă: „Вăл сирĕн аслă лейтенант пулас. Хăвăртрах унăн çар паллине хăпартмалла“. Малиновский кăмăл çуксăр пекех Гагарина Кремĕле шăнкăравлать те Гагарина сумлă кĕтсе илмелли хушу парать.}

Гагарина илме Ил-18 çитнĕ, Мускав патĕнче самолёта МИГ истребителĕсен чыс эскорчĕ хурала илет. Самолёт Внуково аэропортне анса ларнă, унта Гагарина питĕ паха йышăнаççĕ. Темĕн чухлĕ çын, влаçăн пур аслăлăхĕ, трапа антараççĕ, пĕрремĕш Гагарин çĕр çине ура пусать.

Филатипе нумизматика

1964 ҫулхи совет почта марки Гагарин ҫулҫӳревӗ ячӗпе
СССР почта блокӗ (1976)
Раҫҫейри 2001 ҫулхи вунӑ тенкӗлӗх Гагарин ӳкерчӗклӗ кӑларӑм.
"Ҫын космоса пӗрремӗш хут вӗҫсе кайни 50 ҫул", Раҫҫей, 2011 ҫул.
Ҫын космоса пӗрремӗш хут вӗҫни 50 ҫул ҫитнине халалланӑ 1000 тенкӗ номиналлӗ асӑнмалӑх ылтӑн укҫа.
Ю.А. Гагарин ҫуралнӑранпа 75 ҫул ҫитнӗ тӗле почта марки маларах пичетленмен сӑнӳкерчӗкпе.