Тевтон орденĕ

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
Тевтон орденĕ
Template - Grand Master of the Teutonic Order.svg
Никĕсленĕ çул 1190 — 1809
1915 — хальхи вăхăта
Патшалăх Тевтон Орденĕ
Пăхăну Роман паппи, Таса Роман империн императорĕ
Шутĕнче {{{шутĕнче}}}
Тĕс Католици тĕн орденĕ (1192—1929 — Христиансен вăрçă орденĕ)
Роль
Йышĕ {{{йышĕ}}}
Пай
Вырнаçăвĕ {{{вырнаçăвĕ}}}
Витлев {{{витлев}}}
Хӳтĕлевçĕ {{{хӳтĕлевçĕ}}}
Йыхрав ним. «Helfen — Wehren — Heilen» («Пулăш — Хӳтĕле — Сыват»)
Сăрăсем Хура хĕреслĕ шурă манти
Марш
Талисман
Кăрал
Вăрçăсем {{{вăрçăсем}}}
Хутшăну Пăрлак çапăçăвĕ,
Грюнвальд çапăçăвĕ
Уйăру паллисем
Командирсем
Хальхи командир Бруно Платтер
Паллă командирсем Герман фон Зальца
Зигфрид фон Фейхтванген
Винрих фон Книпроде
Конрад фон Юнгинген

Тевто́н о́рденĕ (лат. teutonicus — нимĕçле; ним. Deutscher Orden) — XII ĕмĕрĕн вĕçĕнче никĕсленĕ тĕн орденĕ.

Тевтон орденĕн йыхравĕ: ним. «Helfen — Wehren — Heilen» («Пулăш — Хӳтĕле — Сыват»)

Ордена никĕслени

Тевтон орденĕн символĕ

Пĕрремĕш верси

Чун-чĕм çĕнĕ орденне рыцăрĕсен çулпуçĕсенчен пĕри Фридрих Швабский (ним. Friedrich VI., Herzog von Schwaben) херцăк 1190 çулхи чӳкĕн 19-мĕшĕнче йĕркеленĕ, Акра карманне туртса илсен пульница никĕслевçисем ăна валли хулара пĕрмайхи вырăна тупса панă.

Иккĕмĕш верси

Фридрих Швабский херцăк хоспитăле чун-чĕм Иоаннитсен орденĕн уйрăмĕ шутланнă.

Орден ячĕ

Официаллă ордена латинла çапла палăртнă:

  • Fratrum Theutonicorum ecclesiae S. Mariae Hiersolymitanae
  • Ordo domus Sanctae Mariae Teutonicorum in Jerusalem (иккĕмĕш ячĕ)

Нимĕçле çаплах икĕ вариантпа усă курнă:

  • тулли ячĕ — Brüder und Schwestern vom Deutschen Haus Sankt Mariens in Jerusalem
  • кĕскетнĕ ячĕ — Der Deutsche Orden

Вырăс историографинче ордена Тевтон орденĕ е Нимĕç орденĕ (Тевтонский орден или Немецкий орден) ят панă.

Çаплах тĕрĕс мар вĕсенен йытă-рыцăрьсем тенĕ.

Орден структури

Аслă магистр

Тĕп статья: Тевтон орденĕн аслă магистрĕсем

Ландмейстер

Ландмейстер (ним. Landmeister) — орден тытăмĕнчи тепĕр ĕç вырăнĕ. Ландмейстер Орденăн хăшпĕр территоринче аслă магистрăн çумĕ шутланнă. Пурĕпе Тевтон орденĕнче виçĕ тĕслĕ ландмейстерсем пулнă:

  • Нимĕç ландмейстерĕ (Император Карл V Нимĕç ландмейстерĕсене импери кнеçесен статусн парнелет.
  • Пруссири ландмейстер (ним. Landmeister von Preußen) —
  • Ливонири ландмейстер (ним. Landmeister von Livland). Ĕç вырăнне 1237 çулта, Тевтон орденне Хĕçпе çӳрекенсен орденĕ кĕрсен, çирĕплетнĕ.

Ландкомтур

Тӳррĕн «çĕр комтурĕ» вуланать. Орденăн баллейне ертсе пынă.

Комтур

Аслă комтур

Ҫавӑн пекех пӑхӑр: Тевтон орденĕн аслă комтурĕсем.

Аслă комтур (ним. Großkomture) — аслă комтурăн çумĕ шутланнă.

Маршал

Ҫавӑн пекех пӑхӑр: Тевтон орденĕн маршалĕсем.

Орденăн маршалĕ (Литвана хирĕçле харçăсене хатĕрленме Кёнигсбергра ирттернĕ. Орден хутшăннă çапăçусенче аслă магистр хыççăн иккĕмĕш пайăр çын шутланнă.

Мăн хоспитальер

Мăн хоспитальер (Пруссие çĕнтерсе илсен резиденцине Эльбинга куçăрнă.

Мăн интендант

Мăн интендант (Христбург карманĕнче пулнă.

Тĕп хыснаçи

Тĕп хыснаçи (ним. Ordenstressler) — орденăн финансă операцисене туса пынă, орденăн укçа янттисене тытса тăнă.

Урăх ĕç вырăнĕсем

  • Kommandeur(ним.). «Командор» — çарпуçĕ, командир.
  • Capitularies(ним.). «Капитульер» — капитул (пуху, лару, комисси) ертӳçи.
  • Rathsgebietiger(ним.) — Канаш пайташĕ.
  • Deutschherrenmeister(ним.). Германин тĕп магистрĕ.
  • Balleimeister(ним.). Харпăрлăх магистрĕ.

Орден кун-çулĕ

Герман фон Зальца, Мальборк карманĕн музейĕнчи скульптура.

Орден Хĕвел анăç Европăра

Вольфрамс-Эшенбахри Нимĕç орденĕн çурчĕ

Орденăн еткерлĕхне илес текенсем

Орден тата Прусси

1813 çулта Пруссире «Тимĕр Хĕрес» ордена йышăннă. Тĕсĕпе вăл орден символĕ евĕр пулнă. Орденăн кун-çулне прус шкулĕсенче ăнлантарнă.

Орден тата нацистсем

Нацистсем хăйсене орденăн ĕçĕсен, уйрăмах геополитика енĕпе, еткерĕсем тесе шутланă. Орденăн «Хĕвел тухăçнелле хĕстерсе пырас» доктринине пĕтĕмĕшлех Виççĕмĕш Райх ертӳлĕхĕ алла илнĕ.

Нацистсем орденăн материаллă харпăрлăхне те хапсăннă. аншлюссласан, орденăн харпăрлăхне Германи национализациленĕ. Çавăн пекех Чехословакие Тиролĕн кантăрĕнчи орден пульницисемпе çурчĕсем сыхласа юлнă.

Ордена чĕртни. Орден паян

Орденăн Мальборкри карманĕн панорами

Ордена австри императорĕ Франц I пулăшăвĕпе çĕнетме тытăннă. Çĕнĕ Орденăн политика тата вăрçă амбицисем пулман, вăл хайĕн вăйне ыркăмăллăха, чирлĕ çынсене пулăшма т. ыт янă.

Нацистсем Ордена хăваланă чухне унăн ĕçĕ-хĕлĕ пĕтсех ларнă.

Вăрçă вĕçленсен ордена нацистсем аннексиленĕ австри харпăрлăхĕсене тавăрса панă.

1947 çулта ордена пĕтерес декрета аннулленĕ.

Ордена социаллă Чехословакинче çĕнĕрен туман, çапах та Австрире тата Германире чĕрĕлнĕ. Совет блокĕ аркансан орденăн уйрăмĕсем Чехинче (Моравипе Богемире), Словенире тата хăшпĕр европа патшалăхĕсенче йĕркеленнĕ. АПШра та орденăн пайташĕсем (20 çынна яхăн) ĕçлеççĕ.

Аслă магистр резиденцийĕ халĕ те Венăра вырнаçнă. Унтах орденăн хысна çурчĕ тата истори архивĕсене, 1000 яхăн кивĕ пичете, урăх документсене упракан библиотека. Орден аббат-хохмейстер ертсе пырать, ордена ытларах хĕрарăмсене пĕрлештерет.

Орден виççĕ çĕртен — Кăнтăр Тироль — тата икĕ командорлăхран — Альтенбисен (Бельги) — тытăнса тăнă.

Орденăн хĕрарăм мăнахĕсем Фризах хулинчи Каринтии (Австри) пульницăна тата Бад-Мергенгемри, Регенсбургри тата Нюрнбергри ытти пульницăсемпе санаторисенче вăй хураççĕ.

Асăрхавсем

Вуламалли

  • Бискуп М. Великая война Польши и Литвы с Тевтонским орденом (1409—1411 гг.) в свете новейших исследований // Вопросы истории. — № 12, 1991.
  • Бокман Х. Немецкий орден: Двенадцать глав из его истории / Пер. с нем. В. И. Матузовой — М.: Ладомир, 2004. — ISBN 5-86218-450-3.
  • Краўцэвіч А. Тэўтонскі ордэн. Ад Ерусаліма да Грунвальда 2009 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.. — Мінск: Навука і тэхніка, 1993. — 46 с. (белар.)
  • Урбан В. Тевтонский орден. — М.: АСТ, 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-17-044178-5.

Çавăн пекех пахăр

Каçăсем

Çăлкуç — «https://cv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Тевтон_орденĕ&oldid=1337457»