Шуйттан сӑввисем

	Шуйттан сӑввисем
	акăл. The Satanic Verses
	Нимӗҫ чӗлхипе тухнӑ романӑн хуплашки ; Нимӗҫ чӗлхипе тухнӑ романӑн хуплашки
Жанр:	асамлӑ реализм
Автор:	Салман Рушди
Тăван чĕлхи:	акӑлчан

«Шуйттан сӑввисем» (акăл. The Satanic Verses) — Салман Рушди Индире ҫуралнӑ Британи ҫыравҫин тӑваттӑмӗш романӗ, 1988 ҫулта Penguin Books издательствӑра тухнӑ, ҫавӑншӑн Иран аятолли Хомейни фетва кӑларса авторӗпе ҫак кӗнекене кӑларма хутшӑнакан пур ҫынна та вӗлерме йышӑну кӑларнӑ^[1].

Романа асамлӑ реализм жанрӗпе ҫырнӑ; автор каланӑ тӑрӑх, романа ҫырма ӑна Михаил Булгаковӑн «Мастерпа Маргарита» хайлавӗ хавхалантарнӑ^[2]. Романӑн тӗп теми — эмигрантсем тата эмиграци, ҫӗнӗ культурӑра ассимиляциленнин йывӑрлӑхӗсем, вӗҫӗнче ҫав-ҫавах тымарсем патне таврӑнма тивни. Вырӑсла куҫарӑвӗн электронлӑ версийӗ 2008 ҫулта тухнӑ.

Роман

Ячӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ячӗ Мухаммед пророкӑн пӗрремӗш биографийӗнче Ибн Исхак ҫырса кӑтартнӑ Коран пайӗнчен пулса кайнӑ. Ҫак пай чӑнлӑхӗ пирки ислам историкӗсемпе тавлашаҫҫӗ.

Хайлаври ӗҫ-пуҫ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Романри ӗҫ-пуҫ икӗ параллеллӗ йӗрпе туратланса пырать: хальхи Бомбейре, Лондонра, кайран каллех Бомбейре, ҫавӑн пекех Мухаммед пророк вӑхӑтӗнчи авалхи Аравире.

Хальхи вӑхӑта сӑнлакан пай террористсем самолёта сирпӗтнипе пуҫланать, ун ӑшӗнчен икӗ инди мӑсӑльманӗ, Джибрил Фариштпа (перс. فرشته farešte — «ангел») Саладин Чамча (акăл. Saladin Chamcha) тухса ӳкеҫҫӗ те фантастикӑллӑ метамарфоза тӳссе ирттереҫҫӗ.

Вӗсенчен пӗри — Чамча актёр — инди эмигранчӗ, Британире вӑл ытларах сасӑ ҫырас тӗлӗшпе ӗҫленӗ, акӑлчан хӗрне качча илнӗ, ачисем ҫук, майӗпен сатир пулса пырать, кайран — шуйттана ҫаврӑнать. Ҫакнашкал улшӑнусене пула ӑна полици шырать, хӑй вӑл Лондонри хӑна ҫуртӗнче пытанса пурӑнать, Лондонри ҫамрӑксем хушшинче шуйттана хисеплемелли мода пуҫарса ярать, юлашкинчен вара каялла ҫын пулса тӑрать.

Тепӗр тӗп сӑнар — Фаришт плейбой, Индире вӑл Болливудра индуистсен туррисен ролӗсенчи выляса чапа тухнӑ актёр пулнӑ, ӑна хӑй ҫине алӑ хунӑ еркӗнӗн ӗмӗлки канӑҫ памасть. Вӑл Джабраил архангел пулса тӑрать. Лондонра вӑл Аллилуйя ятлӑ альпинисткӑна савса пӑрахнӑ, ҫак вӑхӑтра архангел пулса вӑл вӑхӑт тӗлӗшпе те уҫлӑх тӗлӗшпе те куҫса ҫӳрет. Меккӑра (романра ӑна Джахили тенӗ) вӑл ислам аталанма пуҫланнӑ тапхӑрта Мухаммед пророка (ӑна Посланник тата Махаунд ятпа калаҫҫӗ) тӗл пулать.

Шӑп ҫак сыпӑк ӗнтӗ, Джахили лидерӗсем ҫине тӑнине пула шӑпах унта Махаунд темиҫе суя хӗрарӑм-турӑ Турӑ куҫӗнче ятарлӑ статуслӑ пулнипе килӗшет, тепринче Махаунд тӑшманӗ пулнӑ Баал сӑвӑҫ аскӑнлӑх ҫуртӗнче пытанать, унти проституткӑсем вара хӑйсене Посланник арӑмӗсен ячӗсемпе усӑ кураҫҫӗ, Хомейни аятоллӑна самай ҫиллентернӗ те. Сюжетӑн тепӗр тураттинче Джабраил фанатикпа, тӗн ертӳҫипе, тӗл пулать, ӑна тӑван ҫӗртен хӑваласа янӑ, ҫак сӑнарта Хомейнине хӑйне палласа илме пулать.

Роман ҫапла вӗҫленет: кӗвӗҫӳ туйӑмне пула Фаришта, унӑн ҫулҫӳревӗсене шизофренин ҫивӗчленнӗ эпизочӗсем пек хаклама май пур, Аллилуйя альпинисткӑна вӗлерет, кайран хӑйӗн ҫине алӑ хурать. Ашшӗпе мирлешнӗ хыҫҫӑн Чамча каялла Индине пурӑнма таврӑнать.

Романа пичетленӗ хыҫҫӑнхи реакцин хронологийӗ

1988 ҫул
- Авӑн, 26: роман Аслӑ Британире пичетленсе тухать.
- Юпа, 5: Инди романа импортлама чарать.
- Чӳк, 21: Египетӑн аслӑ шейхӗ Аль-Азхар Аслӑ Британире ислам организацине романа сарма чарас тӗлӗшпе суд процесне пуҫарма ыйтса ҫырать.
- Чӳк, 24: романа Кӑнтӑр Африкӑпа Пакистанра сарма чараҫҫӗ, ун хыҫҫӑн темиҫе эрнерен Сауд Аравинче, Египетра, Сомалире, Бангладешра, Суданра, Малайзире, Индонезире тата Катарта чарса хураҫҫӗ.
- 1988, раштав — 1989, кӑрлач: Британири мӑсӑльмансем Болтонпа Брадфордра романа халӑх умӗнче ҫунтарса яраҫҫӗ; Исламӑн Хӑрушсӑрлӑх Канашӗ «Penguin Books» издательствӑран халӑхран каҫару ыйтма, романа сутлӑхран илме, пур кописене пӗтерсе тепӗр хут кӑларма чарма хушать.
1989 ҫул
- ФРГ-ра роман пӗр харӑсах Германин 19 чи пысӑк издательствинче («Die Satanischen Versen», Artikel 19 Verlag) тухать.
- Нарӑс, 12: Исламабадра (Пакистан) Рушдине хирӗҫ демонстраци иртнӗ вӑхӑтра ултӑ ҫынна вӗлернӗ тата 100 ҫынна амантнӑ.
- Нарӑс, 13: Сринагарта (Инди) Рушдине хирӗҫ демонстраци иртнӗ вӑхӑтра пӗр ҫынна вӗлернӗ, 60-шне амантнӑ.
- Нарӑс, 14: иран лидерӗ, Хомейни аятолла, мӗнпур мӑсӑльмана роман кӑларма хутшӑннисене пурне те вӗлерме чӗнекен фетва кӑларать; иран тӗн фончӗ Рушдине вӗлерме укҫа уйӑрать.
- Нарӑс, 16: Британи правительствин Рушдине свидетельсене хӳтӗлемелли программӑна кӗртсе хӳтӗлеме пуҫлать тата кӗнеке мусульмансене кӳрентернӗшӗн куляннине пӗлтерет; Хомейни аятолла ҫапла хуравлать: «Кашни мӑсӑльманӑн тивӗҫӗ — хӑй мӗн пуррипе усӑ курса, хӑйӗн пурнӑҫӗпе пуянлӑхне шеллемесӗр, Рушдине тамӑка ярасси».
- Нарӑс, 17: Иран лидерӗ Али Хаменеи Рушди каҫару ыйтсан ӑна каҫарма пултарасси пирки пӗлтерет.
- Нарӑс, 18: Али Хаменеи сӗннӗ пек Рушди каҫару ыйтать; ИРНА (официаллӑ информаци агентстви) Рушди тухса калаҫни ӑна тӳрре кӑларма ҫителӗклӗ тесе пӗлтерет.
- Нарӑс, 22: роман АПШ-ра пичетленсе тухать; мӑсӑльмансем ҫине тӑнине пула икӗ пысӑк кӗнеке лавккисем ӑна хӑйсен ҫӳлӗкӗсенчен пушатаҫҫӗ, ҫӗршывӑн пӗрре виҫҫӗмӗш пайӗн ҫӳлӗкӗ ҫинчен кӗнеке сутлӑхран ҫухалать.
- Нарӑс, 24: Иран бизнесменӗ Рушдине вӗлернӗшӗн 3 миллион доллар сӗнет; Бомбейре (Инди) Рушдине хирӗҫ иртнӗ демонстраци вӑхӑтӗнче 12 ҫын вилет.
- Нарӑс, 28: Берклире (Калифорни) кӗнеке сутакан икӗ кӗнеке лавккине вут тӗртсе ҫунтарса яма хӑтланаҫҫӗ.
- Пуш, 7: Аслӑ Британи Иранпа дипломати ҫыхӑнӑвне татать.
- Пуш уйӑхӗ: Ислам конференци организацийӗ унта кӗрекен 46 ҫӗршыв правительствине романа чарма чӗнет. Занзибарӑн революциллӗ правительстви кӗнекене упранӑшӑн айӑплав кӗртет — виҫӗ ҫул тӗрмене хупни тата 2500 $ штраф тӳлеттерни; Малайзире — ҫавӑн пекех виҫӗ ҫул тӗрмене хупни тата 7400 $ штраф тӳлеттерни; Индонезире — уйӑхлӑха тӗрмене хупни е штраф. Мӑсӑльмансем халӑхӑн ытларах пайӗ шутланакан темиҫе ҫӗршыв кӑна романа чармаҫҫӗ — Турципе Азербайджан. Халӑхӑн ытларах пайӗ мӑсӑльмансем шутланакан тата темиҫе ҫӗршыв романа упранӑшӑн айӑплав кӗртеҫҫӗ, вӗсен шутӗнче — Турципе Папуа — Ҫӗнӗ Гвинея, Таиланд, Шри-Ланка, Кени, Танзани, Либери тата Сьерра-Леоне.
- ҫу уйӑхӗ: Юсуф Ислам паллӑ мусӑкҫӑ фетвӑпа тӗпрен илсен килӗшет.
- Ҫӗртме, 3: Хомейни аятолла вилет.
1990 ҫул
- Хомейни вилнине халалласа Рушди критиксене лӑплантарма «Ырӑ ӗҫсене шанса» эссе кӑларать, халӑх умӗнче каҫару ыйтать, хӑй ислам тӗнне хисепленине ҫирӗплетет, апла пулин те Иранти ӑс-хакӑл лидерӗсем фетвӑна пӑрахӑҫламаҫҫӗ.
- Британири пилӗк кӗнеке лавккинче сирпӗнӳсем пулса иртеҫҫӗ.
1991 ҫулхи утӑн 11-мӗшӗ: Японире «Шуйттан сӑввисем» романа яппунла куҫарнӑ Хитоси Игарасине вӗлернӗ.
1998 ҫул: Иран ертӳлӗхӗ фетвӑна тытса пыма пӑрахни пирки пӗлтернӗ.
2006 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗ: фетвӑна пӗлтернӗренпе ҫулталӑк ҫитнине халалласа правительствӑпа ҫыхӑннӑ Асапланнисен Фончӗ (акăл. Martyrs Fondation) Хомейни имам тӗне пӑснӑ Салман Рушди ҫын пирки кӑларнӑ фетва ӗмӗрлӗхе чӑннине ӗмӗрлӗхе тӑсӑлни пирки пӗлтерет, Иран патшалӑх фончӗсенчен пӗри ӑна вилӗрме 2,8 миллион доллар сӗнет.
2008 ҫулхи пуш уйӑхӗн 30-мӗшӗ: пӗр вӑхӑтрах тенӗ пек Потсдамра романа тӗпе хурса хатӗрленӗ спектакль тухать, Тӗнче тетелӗнче вара вырӑсла куҫарӑвӑн электронлӑ версийӗ кун ҫути курать.
2011 ҫул: официаллӑ мар вырӑсла кӑларӑм тухать^[3].
2012 ҫулхи авӑнӑн 16-мӗшӗ: вӗлернӗшӗн тӳлемелли укҫа виҫине 3,3 миллион доллар таран ӳстернӗ^[4].
2016 ҫулхи нарӑсӑн 21-мӗшӗ: Салман Рушдине вӗлернӗшӗн хак ҫумне Иранри медиасем 600 пин $ хушнӑ. Ҫыравҫа вӗлерме уйӑракан укҫа виҫине ӳстерни Хомейни аятолла фетва кӑларнӑранпа ҫулталӑк ҫитнипе пӗр килнӗ, 1989 ҫулта вӑл Рушдине «Шуйттан сӑввисем» романшӑн ылханнӑ^[5].
2021 ҫул: вырӑсла официаллӑ мар иккӗмӗш кӑларӑм тухать.
2022 ҫулхи авӑнӑн 12-мӗшӗ: Нью-Йорк штатӗнчи Чотокуа хулинче лекци ирттернӗ чухне Рушди ҫине тапӑну пулса иртет, сцена ҫине сиксе хӑпарса пӗр ҫын ӑна мӑйӗнчен тата кӗлеткинчен ҫӗҫӗпе темиҫе хутчен чикет. Тапӑнакана тытса чарнӑ, Рушдине васкавлӑн пульницӑна илсе ҫитернӗ^[6]^[7]^[8]^[9].

Ӑнлантарусем

^ Мифаева Ю. Полет пингвина (выр.). ko.ru (14 Утӑ уйӑхӗн 2003). Пӑхнӑ кун: 20 Чӳк уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 14 Ака уйӑхӗн 2021 ҫул.
^ . — Routledge. — ISBN 978-3-7186-5619-6.
^ «Сатанинские стихи» без опознавательных знаков (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 26 Юпа уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Юпа уйӑхӗн 2016 ҫул.
^ В Иране увеличили награду за голову Салмана Рушди (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 16 Авӑн уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 18 Авӑн уйӑхӗн 2012 ҫул.
^ Salman Rushdie: Iranian state media renew fatwa on Satanic Verses author with $600,000 bounty (паллӑ мар). independent.co.uk (21 Нарӑс уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 30 Авӑн уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 29 Авӑн уйӑхӗн 2017 ҫул.
^ Chappell, Peter. Salman Rushdie stabbed on stage in New York (акăлч.), The Times (12 August 2022).
^ Author Salman Rushdie attacked on lecture stage in New York (англ.). AP News (12 Ҫурла уйӑхӗн 2022). Пӑхнӑ кун: 12 Ҫурла уйӑхӗн 2022.
^ Author Salman Rushdie attacked on stage in New York (en-GB), BBC News (12 August 2022).
^ Goodman, Joshua. Author Salman Rushdie attacked on lecture stage in New York (12 August 2022). Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2022.

Каҫӑсем

Салман Рушдин «Шуйттан сӑввисем» романӑн Анны Ненси Оуэн тунӑ вырӑсла куҫарӑвӗ; «Шуйттан сӑввисен» якатнӑ варианчӗ(выр.)
Интервью в журнале «Афиша»: «Сатанинские стихи» недостаточно суровы с исламом" Салман Рушди о книге «Джозеф Антон»(выр.)
Paul Brians, Notes for Salman Rushdie: The Satanic Verses(акăлч.)

Ку статьяна РУВИКИН Вырӑс уйрӑмӗнчи Сатанинские стихи статьяна чӑвашла куҫарса хатӗрленӗ. '

[mifaeva-1] Мифаева Ю. Полет пингвина (выр.). ko.ru (14 Утӑ уйӑхӗн 2003). Пӑхнӑ кун: 20 Чӳк уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 14 Ака уйӑхӗн 2021 ҫул.

[2] . — Routledge. — ISBN 978-3-7186-5619-6.

[http://www.ng.ru/subject/2011-05-19/1_satan.html-3] «Сатанинские стихи» без опознавательных знаков (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 26 Юпа уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Юпа уйӑхӗн 2016 ҫул.

[http://www.lenta.ru/news/2012/09/16/bounty/-4] В Иране увеличили награду за голову Салмана Рушди (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 16 Авӑн уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 18 Авӑн уйӑхӗн 2012 ҫул.

[5] Salman Rushdie: Iranian state media renew fatwa on Satanic Verses author with $600,000 bounty (паллӑ мар). independent.co.uk (21 Нарӑс уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 30 Авӑн уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 29 Авӑн уйӑхӗн 2017 ҫул.

[6] Chappell, Peter. Salman Rushdie stabbed on stage in New York (акăлч.), The Times (12 August 2022).

[7] Author Salman Rushdie attacked on lecture stage in New York (англ.). AP News (12 Ҫурла уйӑхӗн 2022). Пӑхнӑ кун: 12 Ҫурла уйӑхӗн 2022.

[8] Author Salman Rushdie attacked on stage in New York (en-GB), BBC News (12 August 2022).

[9] Goodman, Joshua. Author Salman Rushdie attacked on lecture stage in New York (12 August 2022). Тĕрĕсленĕ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]