Интернет
Ку терминӑн ытти пӗлтерӗшсем те пур, 
Интерне́т (акăл. Internet, Interconnected Networks — çыхăнуллă эрешсем, [интэрнэ́т]) — пĕтĕм хыпарлă тата шутлав янтă пуррисен (ресурссăсен) телекоммуникаци эрешĕсем. Пĕтĕм тĕнче эреш картин физикăллă никĕсĕ пулса тăрать. Часах Пур тĕнче эрешĕ тата Пĕтĕмлĕ (глобаллă) эреш тесе те палăртаççĕ. Çаплах «ине́т», «нэт» тени те тĕл пулать.
2008 çул варринелле Интернетпе пĕрмаях усă куракансен йышĕ 1,4 млрд çынна (çĕр чăмăрĕн чĕрĕк пайĕ).[1] çитрĕ.
Интернет эрешĕн кунĕ-çулĕ
ARPANET-ăн пĕрмĕш серверне 1969 çулхи авӑн, 1 Калифорни университетĕнче (Лос-Анджелес) ĕçе кĕртнĕ. «Honeywell 516» компьютерĕн 12 КБ оперативлă аставăмĕ пулнă.
1971 çул тĕлне эшер витĕр электронлă почтăна куçармалли пĕрремĕш программăна çырса хатĕрленĕ, вăл вара пур усă куракан кăмăлне юранă.
1973 çулта эреш çумне трансатлантика телефон кабелĕ витĕр Аслӑ Британипе Норвегири пĕрремĕш ют çĕр йĕркелӳлĕхĕсене çыхăнтарать, çакăнтанпа вара интернет тĕрлĕ çĕршывсене пĕрлештерме тытăнать.
1984çулта домен ячĕсене (акăл. Domain Name System, DNS) йĕркелесе хута янă.
Интернет протоколĕсем
| 1. Хушма шайĕ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 2. Сеансăн шайĕ/курăмлăх шайĕ | |||||
| 3. Транспорчĕн шайĕ | |||||
| 4. Эрешĕн шайĕ | |||||
| 5. Каналăн шайĕ | |||||
Цензура интернетре
Китай
Китайра «Аслă Китай файерволĕ» (акăл. «Great Firewall of China») ĕçлет, вăл иккĕленӳллĕ ăшлăхлă сайтсен IP-адресĕсене чаркалать. Хăйĕн пурнăçне çăмăллатас тесе, Китай правительстви провайдерсене кирлĕ мар сайтсене чарса тăма хушнă (тĕслĕхрен, BBC çĕнĕ хыпар сайчĕ).
2006 çулхи кăрлачра «Google» компани, тинех, Китайра хăйĕн шырав сайтне уçнă. Анчах та, Китай правительствипе килĕшсе татăлнипе, шырава кăштах хĕстернĕ.
Википедие Китайра чарса лартнă. Кулăшла та пулĕ, анчах Китай правительстви çак чарака «массăллă информаци хатĕрĕсене ирĕксĕрлес ĕçе пропогандăлассипе кĕрешме» туса лартнă. Тĕплĕнрех википеди пресси пирки вулăр.
Иран
Википедие кĕрессине Иранра 2006 çулхи раштав, 3, халăх кăмăллакан урăх сайтсемпе пĕрле, тĕслĕхрен YouTube тата IMDb, хупса хунă. Çакна çĕршывра анăç культурин сĕмĕпе кĕрешес кампанипе çыхăннă.
Куба
2004 — 2008 çулсенче Кубăра Пĕтĕм тĕнче эркшĕпе тухтăрсем кăна усă курма пултарнă, ытти граждансене çакна саккун вăйĕпе чарнă.[2]
Раççей
2007 çулхи ҫу, 23 Çĕн Çепĕр хула сучĕ Academ.org («Первая Миля») эрешне хăйĕн ресурсĕпе усă куракансене экстремист сайчĕсене кĕме чарнă. Прокуратурăн ҫу, 29 çырăвĕпе, вăл «экстремизм тĕсĕллĕ интернет-ресурсĕсене кĕме чарма пултаракан хăш виçесене йышăннă». ХФХ облаç управленипе пĕрле прокурорсем тăватă район провайдерне — «Первая Миля», «Академтелеком», «Полимекс плюс» тата «Сибирь-Телеком» — экстремистсен ресурсĕсене кĕрес тĕлпе тĕрĕсленĕ.[3]
Çурçĕр Корей
Çурçĕр Корейа тулаш интернетпе çыхăнтаракан канал пур, анчах та çĕршв шалĕнче веб-серверсем çук; çурçĕр корей правительствин сайчĕсене ([1] 2009 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ., [2] 2004 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.) урăх патшалăхсенче вырнаçтарнă. Çапах та, 2004 çултанпа КХДР-та анлă мар ушкăн çын валли электронлă почтă ĕçлет; пĕр интернет-кафе пур. Çав чухнех «Кванмен» çурçĕр корей шалти компьютер эрешĕ ĕçлет[4], ăна тулаш Интернетпе çыхăнтарман.
Рунет (сасă паллисемпе, [рунэ́т] вуланать) — пĕтĕм тĕнчери Интернет эрешĕн вырӑс чӗлхиллĕ пайĕ. Кĕскерех каласан, Рунет — .ru тата .su наци доменĕсен Пĕтĕм тĕнчери эрешĕн пайĕ. 1987—94 çулсем тăван Интернетшĕн паллă шутланаççĕ. Атом энерги И. В. Курчатов институчĕпе Минавтопромăн ИПК-ĕнче çуралнă профессиллĕ ăслăх эрешĕ 1990 çулхи ҫурла, 28 тĕнчери Интернет эрешĕпе çыхăнса хальхи раççей эрешĕсен никĕсне хывать. 1990 çулхи авӑн, 19 InterNIC Тĕнче информации центрĕн хыпар базинче .su пĕрремĕш шайри домена регистрланă. Çакăнтанпа Совет Союзĕнче Интернете çул уçăлать. 1994 çулхи ака, 7 InterNIC-ра пĕрремĕш .ru раççей доменне регистрланă.
Çавăн пекех пăхăр
- Киберуçлăх
- Дотком
- Эреш нейтралитечĕ
- Хостинг
- Интернет янтă пурин каталогĕ
- Пиринг эрешĕ
- Геолокаци
- Спам
- Чăвашнет
Истори
- Тĕнчери пĕрремĕш веб-сайт (архив)
- Тетел историйĕ, ISOC
- Тетел мĕнле çуралнă 2006 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗнче архивланӑ.
- Тетел хронологийĕ «Hobbes' Internet Timeline» v7.0
- Hobbes' Internet Timeline v6.1 вырăсла 2007 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
Интернетĕн тĕрлĕ аспекчĕсем
- акăлчанла
- вырăсла
Каçăсем
Ӑнлантарусем
- ^ internet.ru
- ^ http://www.lenta.ru/internet/2004/01/10/cuba/
- ^ «НГС.НОВОСТИ», «Превед, цензура», 6 июня 2007 2009 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ «Русский Журнал», «Северная Корея: „красный“ Интернет с душком капитализма», 12 февраля 2003 2013 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.