Матросов Александр Матвеевич

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
Disambig gray.svg Матросов хушаматлă урăх çынсем çинчен РУВИКИ-ре статьясем пур.
Disambig gray.svg Матросов Александр хушаматлă урăх çынсем çинчен РУВИКИ-ре статьясем пур.
Ҫын пирки
Матросов Александр Матвеевич
Alexander Matveyevich Matrosov.jpg
Çуралнă чухнехи ят выр. Александр Матвеевич Матросов
Чӑн ят выр. Александр Матвеевич Матросов
Çуралнă вăхăт 1924 ҫулхи нарӑсӑн 5-мӗшӗ(1924-02-05)[1]
Çуралнă вырăн
Вилнĕ вăхăт 1943 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗ(1943-02-27) (19 ҫул)
Вилнĕ вырăн
Гражданлăх
Премисемпе чысланисем
Совет Союзӗн Паттӑрӗ
Ленин орденӗ
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа ҫинчи материалсем

Матросов Александр Матвеевич (1924 ҫулхи нарӑсӑн 5-мӗшӗ, Екатеринослав, Украина ССР, СССР — 1943 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗ, Чернушки, Калинин облаҫӗ, СССР) — Совет Союзӗн Паттӑрӗ (19.06.1943), хӗрлӗармеец, Калинин фрончӗн М. Н. Герасимов генералӑн оперативлӑ ушкӑнӗн Сталинла Ҫӗпӗр доброволецӗсен 6-мӗш стрелоксен корпусӗн И. В. Сталин ячӗллӗ Ҫӗпӗр доброволецӗсен 91-мӗш уйрӑм бригадин 2-мӗш уйрӑм стрелоксен батальонӗн стрелок-автоматчикӗ, ВЛКСМ пайташӗ. Нимӗҫ дзочӗн амбразурине хӑйӗн кӑкӑрӗпе хупласа, хӑйӗн взводӗнчи боецсене тӑшманӑн персе тӑракан тӗлне тӗп тума май парса, 19 ҫулта паттӑррӑн вилнӗ. Унӑн паттӑрлӑхне хаҫатсенче, журналсенче, литературӑра, кинора анлӑн ҫутатса панӑ, вырӑс чӗлхинче ҫирӗп сӑмах ҫаврӑнӑшӗ пулса тӑнӑ («Александр Матросов паттӑрлӑхӗ», «Матросов паттӑрлӑхӗ»).

Пурнӑҫӗпе ӗҫӗ-хӗлӗ

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Официаллӑ верси тӑрӑх, Александр Матвеевич Матросов 1924 ҫулхи нарӑсӑн 5-мӗшӗнче Украин ССРӗн Екатеринослав кӗпӗрнинчи Екатеринославра ҫуралнӑ.

1942 ҫулхи авӑнӑн 30-мӗшӗнчен пуҫласа Краснохолмскри пехота училищинче 5-мӗш рота курсанчӗ пулса вӗренме пуҫланӑ. 1942 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче комсомола кӗнӗ. 1942 ҫулхи раштав уйӑхӗнче училищӗн курсанчӗсемпе пӗрле Аҫтӑрхана (е Аҫтӑрхан облаҫӗнчи Харабали) пухӑну пунктне вӗренме янӑ.

1943 ҫулхи кӑрлачӑн 18-мӗшӗнче Чкалов (халӗ — Оренбург) облаҫӗнчи Платовка станцинчен училище курсанчӗсемпе пӗрле хӑй ирӗкӗпе Калинин фронтне кайнӑ. 1943 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 12-мӗшӗнче чаҫе ҫитнӗ, И. В. Сталин ячӗллӗ Ҫӗпӗр доброволецӗсен 91-мӗш уйрӑм бригадин (каярах — Калинин фрончӗн 56-мӗш гварди стрелоксен дивизийӗн 254-мӗш гварди стрелоксен полкӗ) 2-мӗш уйрӑм стрелоксен батальонӗнче (тепӗр хыпар тӑрӑх, 3-мӗш батальонӑн 1-мӗш ротинче) хӗсметре тӑнӑ. Групкомсорга, взвод агитаторне суйланӑ. 1943 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, 18: 00 сехетре, 91-мӗш бригада Земцы станцинчен Локня хули еннелле ҫул тытнӑ.

Фронтра[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1943 ҫулхи нарӑсӑн 25-мӗшӗнче 91-мӗш бригада икӗ батальонпа Хура тата Брутово ял-хулисемшӗн тапӑнса пырса ҫапӑҫу пуҫланӑ. 1943 ҫулхи нарӑсӑн 26-мӗшӗнче 91-мӗш бригада 2-мӗш батальонӑн пӗр пайӗпе, Чернушки (ҫурҫӗрти) ялӗнчен хӗвелтухӑҫ енчен пӑрӑнса, Плетень (ҫурҫӗрти) ялӗ патне тухнӑ, Чернушкипе Чёрная ялӗсене хӳтӗлекен тӑшмана флангран пырса ҫапса аркатма, вӗсене алла илме тӗллев тытнӑ. Фронт енчен Чернушки ҫине 4-мӗш батальон тапӑнса килнӗ. Тапӑннӑ чухне тӑшман хӑйӗн вут-ҫулӑмӗпе батальона 3 ушкӑна пайланӑ. Ҫине тӑрса ҫапӑҫнӑ хыҫҫӑн батальон ушкӑнӗсем пӗрлешнӗ, ҫав хушӑрах батальон командирӗ Афанасьев капитан аманнӑ. Вӑтам минометсенчен, артиллерирен тата йывӑр минометсенчен персе тӑшман ҫине тӑрса хирӗҫ тӑнӑ.

Паттӑрлӑхӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1943 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗнче 2-мӗш батальона Калинин облаҫӗнчи Локня районӗнчи Чернушки ялӗнче тӗрек пунктне тапӑнма хушнӑ. Совет салтакӗсем вӑрмана ҫитсе вӑрман хӗррине тухсанах тӑшманӑн вӑйлӑ вут-хӗмӗ айне лекнӗ — дзотсенчи виҫӗ пулемёт ял патне ҫывхармалли ҫула пӳлсе хунӑ. Вут-ҫулӑм тӗлӗсене тӗп тума икшер ҫынлӑ штурм ушкӑнӗсене янӑ. Штурм ушкӑнӗсем флангсенчи икӗ дзотне пӗтерме пултарнӑ. Анчах тӗп дзотри пулемёт ҫаплах Плетень ялӗ умӗнчи айлӑма пеме чарӑнман. Ӑна пусарма хӑтланни ӑнӑҫу кӳмен.

Чернушки ял патӗнчи нимӗҫсен дзочӗ, ун амбразурине Александр Матросов хӑйӗн ӳчӗпе хупланӑ

Вара дзот еннелле Пётр Александрович Огурцов (1920 ҫулта Сарӑту облаҫӗнчи Балаково хулинче ҫуралнӑ) тата Александр Матросов хӗрлӗармеецсем шуса кайнӑ. Дзот ҫывӑхӗнче Огурцов йывӑр аманнӑ, ҫавӑнпа та Матросов операцие пӗччен вӗҫлеме шут тытнӑ. Вӑл амбразура патне флангран йӑпшӑнса пынӑ та икӗ граната пӑрахнӑ. Пулемёт шӑпланнӑ. Анчах боецсем атакӑна ҫӗкленсенех дзотран каллех пеме тытӑннӑ. Вара Матросов ура ҫине тӑнӑ, дзот патнелле ыткӑнса амбразурине хӑйӗн пӗвӗпе хупланӑ. Хӑйӗн пурнӑҫӗн хакӗпе вӑл подразделенин ҫар тӗллевне пурнӑҫлама пулӑшнӑ.

Тӑшман вучӗ вӑйсӑрлансан, батальон пӗр тӑхтаса тӑмасӑр малалла кайма тытӑннӑ. Плетень ялне 4-мӗш батальон фронтран тапӑнса тата 2-мӗш батальон флангран тапӑнса илнӗ. Чернушки ялӗ патне ҫул уҫӑ пулнӑ, 4-мӗш батальонӑн вӑйӗпе 13: 00 сехет тӗлне яла илнӗ. Пётр Ильич Волков аслӑ лейтенант , 91-мӗш уйрӑм стрелоксен бригадин политика пайӗн агитаторӗ, А. Матросовӑн паттӑрлӑхӗ ҫинчен политика уйрӑмне пӗлтернӗ. Вӑл хӑйӗн хыпарӗнче Матросов Калинин районӗнчи Локня районӗнчи Чернушки ялӗнче ҫапӑҫса паттӑррӑн пуҫ хунине палӑртнӑ[2]. Халӗ ку ялсем ҫук, Плетень ялӗн территорийӗ Псков облаҫӗн Локня районӗнчи Михайловка вулӑсне кӗрет, Чернушки ялӗн территорийӗ — Самолуково вулӑсне.

Паттӑр ӗҫне ӗмӗрлени[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Матросовӑн паттӑрлӑхне пичетре чи малтан ҫутатнӑ совет журналисчӗ Михаил Бубеннов[3]. Совет литературинче Матросовӑн паттӑрлӑхӗ хӑюлӑхпа ҫар паттӑрлӑхӗн, Тӑван Ҫӗршывшӑн хӑйӗн пурнӑҫне шеллеменнин тата чунтан юратнин символӗ пулса тӑнӑ.

Чернушки ялӗ ҫывӑхӗнчи Александр Матросова малтанласа пытарнӑ вырӑн.

Александр Матвеевич Матросова чи малтан Чернушки ялӗ ҫывӑхӗнче пытарнӑ, 1948 ҫулта Великие Луки облаҫӗнчи Великие Луки хулинче ҫӗнӗрен пытарнӑ.

СССР Аслӑ Канашӗн Президиумӗн 1943 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 19-мӗшӗнчи Хушӑвӗпе ҫар командованийӗн хушӑвӗсене тӗслӗхлӗ пурнӑҫланӑшӑн, паттӑрлӑхпа хӑюлӑх кӑтартнӑшӑн Совет Союзӗн Паттӑрӗ ятне панӑ[4].

СССР Хӳтӗлев Халӑх комиссариачӗн 1943 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 8-мӗшӗнчи 162-мӗш приказӗнче ҫапла ҫырса хунӑ: «Матросов юлташӑн паттӑрлӑхӗ Хӗрлӗ Ҫар воинӗсемшӗн пуриншӗн те ҫар хастарлӑхӗпе паттӑрлӑхне кӑтартакан тӗслӗх пулса тӑмалла». Ҫак приказпах 254-мӗш гварди стрелоксен полкне А. М. Матросов ятне панӑ, хӑйне вара ӗмӗрлӗхех ҫак полкӑн 1-мӗш ротин списокне ҫырса хунӑ[5].

Великие Луки хулинчи Александр Матросовӑн вилтӑпри палӑкӗ, 1954 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 25-мӗшӗнче уҫнӑ.

Александр Матросов чаҫӑн списокне ӗмӗрлӗхех кӗртнӗ пӗрремӗш совет салтакӗ пулса тӑнӑ.

Альтернативлӑ версисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Разведрота командирӗ пулнӑ Л. И. Лазарев шучӗпе, Матросова граната ывӑтма ҫӗкленнӗ самантра пулемёт черечӗ лекнӗ, хыҫӗнчи боецсемшӗн вӑл вӗсене вут-кӑвартан хӑйӗн кӗлеткипе хуплама хӑтланнӑ пек курӑнма пултарнӑ.

Сак саманта курнӑ ҫынсен ҫырӑвӗсене тӗпе хурса Виктор Астафьев фронтовик-ҫыравҫӑ ҫапла ҫырнӑ, Матросов амбразура ҫине ҫӳлтен шуса аннӑ, вӑл пулемётӑн вӑрӑм кӗпҫине кӗске вӑхӑтлӑха аялалла пусарма хӑтланнӑ, ҫак кӗске самант та юлташӗсене малалла кайма май панӑ, анчах нимӗҫсем кӗпҫене туртса илнӗ те Матросова ҫавӑнтах вӗлернӗ[6]. Нимӗҫ дзотне Матросовпа пӗрле пусарма хӑтланнӑ Петр Огурцов тата 4-мӗш батальонри ҫар фельдшерӗ Галина Суднова хӑйӗн юлташӗн паттӑрлӑхӗн официаллӑ версине туллин ҫирӗплетеҫҫӗ.

Пушкӑрт историкӗн Айрат Багаутдиновӑн тӗпчев кӑтартӑвӗсемпе килӗшӳллӗн, вӑл совет ҫар чаҫӗсен тата вермахтӑн нимӗҫ докуменчӗсене тишкернӗ, Александр Матросов паттӑрла ӗҫне хӑйӗн пӗрремӗш тата юлашки ҫапӑҫӑвӗнче 1943 ҫулхи нарӑсӑн 25-мӗшӗнче (нарӑсӑн 27-мӗшӗнче мар) тунӑ. Нимӗҫсен 93-мӗш пехота дивизийӗн ҫапӑҫусен журналӗ совет ҫарӗсем Чернушки (кӑнтӑрти) ял патӗнчи хӳтӗлев йӗрӗ кӑнтӑр-тухӑҫӗнче ирхине татӑлнине ҫирӗплетет. Александр Матросов ҫапӑҫнӑ 2-мӗш стрелоксен батальонӗ Чернушки патӗнче хӳтӗлев йӗрне нарӑсӑн 25-мӗшӗнче ирхине ирех Чёрное ялӗнчен ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫнелле 2 ҫухрӑмра татнӑ. Александр Матросов паттӑр ӗҫ тунӑ вырӑна совет тата нимӗҫ докуменчӗсене тӗпе хурса — Чернушка (кӑнтӑрти) ялӗнчен 1,2 ҫухрӑм хӗвелтухӑҫ енчи вӑрман хӗрринче палӑртма май килнӗ. Вӑл нимӗҫсен хӳтӗлев тӗрев пункчӗ вырнаҫнипе пӗр килет[7].

Айрат Багаутдинов вермахт докуменчӗсене тишкернӗ те пӗрремӗш хут ҫакна палӑртнӑ: Чернушки (кӑнтӑрти) тата Чернушки (ҫурҫӗрти) ялӗсене 1943 ҫулхи нарӑсӑн 10-мӗшӗнчен пуҫласа нарӑсӑн 27-мӗшӗччен нимӗҫсен 285-мӗш хурал дивизийӗн 113-меш хурал полкӗн 3-мӗш батальонӗн 11-мӗш роти хӳтӗленӗ. 3-мӗш батальон командирӗ Теодор Ванке майор пулнӑ. 11-мӗш ротӑн командирӗ Роберт Стратман гауптман пулнӑ. 11-мӗш рота йышӗнче икӗ взвод пулнӑ. Пӗрремӗш взвод командирӗ Макс Доринг обер-лейтенант, иккӗмӗш взвод командирӗ Макс Рабл лейтенант пулнӑ. Чернушки патӗнчи дзотсенче ҫак икӗ взводран пӗрин салтакӗсем пулнӑ[7].

Ҫавнашкал паттӑрла ӗҫсем тунӑ ҫынсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ҫакнашкал паттӑрла ӗҫ вӑрҫӑ ҫулӗсенче 400 ытла ҫын тунӑ[8]; Н. Н. Смирнов тӗпчевҫӗн информацийӗпе 2000 ҫул тӗлне вӑл ҫакӑн пек паттӑрлӑх кӑтартнӑ 402 ҫар ҫыннине тупса палӑртнӑ[9].

Хисепӗсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Астӑвӑм

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
  • Вӑрҫӑ ҫулӗсенче «Окна ТАСС» «Александр Матросов комсомолецӑн паттӑрлӑхӗ» агитаци плакачӗ кӑларнӑ.
  • Великие Луки хулинчи Матросовӑн вилтӑпри ҫинчи палӑкне Е. В. Вучетич скульптор тата В. А. Артамонов тӗп архитектор пурнӑҫланӑ. Бронза скульптурин ҫӳллӗшӗ 4,2 метр, гранит постаменчӗ — 4,32 м. Никӗсне якатнӑ лабрадорит плитисенчен тунӑ. Палӑка 1954 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 25-мӗшӗнче уҫнӑ. Паттӑр вилтӑпри вырнаҫнӑ тӳреме Александр Матросовӑн ятне панӑ[10].
Александр Матросов сӑнӗллӗ почта конверчӗ (1983)
СССР почта маркки, 1944 ҫул
СССР почта маркки, 1963 ҫул
Питӗрти А. Матросов урамӗнчи асӑну хӑми
Александр Матросова малтанласа пытарнӑ вырӑн схеми
  • Петропавловск-Камчатский хулинчи 53129 МПК-332 ҫар чаҫӗн списоксене кӗртнӗ.
  • 1943 ҫулхи авӑнӑн 8-мӗшӗнче 56-мӗш гварди стрелоксен дивизийӗн 254-мӗш гварди стрелоксен полкне Матросов ятне панӑ, ӑна ӗмӗрлӗхех ҫак чаҫӑн 1-мӗш ротин списокне кӗртнӗ. Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӗҫленсен полк Таллинра тӑнӑ (в/ч 92953). 1994 ҫулта Александр Матросов Совет Союзӗн Паттӑрӗ ячӗллӗ 254-мӗш гварди стрелоксен полкне Смоленск облаҫӗнчи Ельня хулине куҫарнӑ та 2000 ҫулччен салатса янӑ. 2004 ҫулхи нарӑсӑн 23-мӗшӗнче Чулхулара тӑракан 3-мӗш мотострелоксен дивизийӗн 752-мӗш мотострелоксен полкне Александр Матросов ячӗллӗ 254-мӗш гварди мотострелоксен полкӗ туса хунӑ, кайран 9-мӗш уйрӑм мотострелоксен бригади (в/ч 54046) тунӑ, 2010 ҫул тӗлне ӑна салатнӑ. Хӗвеланӑҫ ҫар округӗн 2019 ҫулта йӗркеленнӗ гварди мотострелоксен полкне 254-мӗш гварди стрелоксен полкӗн тӑсӑмӗ тесе йышӑннӑ, 2020 ҫулта «Александр Матросов ячӗллӗ» хисеплӗ ятпа чысланӑ[11].
  • Александр Матросов вилнӗ вырӑнта мемориал комплексӗ тунӑ.
  • Александр Матросов ятне Раҫҫей тата СНГ хулисенчи чылай урампа парксене панӑ. 2015 ҫулта Александр Матросов барельефне Чӗмпӗрти Пионер-паттӑрсен аллейине вырнаҫтарнӑ[12].
  • Александр Матросов ятне Енисей тӑрӑх Красноярск — Дудинка рейспа ҫӳрекен «Пассажирречтранс» компанин пассажир теплоходне панӑ. Александр Матросов ячӗпе Ивановӑри ача ҫурчӗ (1960 ҫултанпа) хисепленет, унта вӑл 1937—1939 ҫулсенче пурӑннӑ[13].
  • 1978 ҫултанпа Чӗмпӗр облаҫӗнче йӑлана кӗнӗ ҫӑмӑл атлетика чупӑвӗ иртет, ӑна Совет Союзӗн Паттӑрне А. Матросова асӑнса ирттереҫҫӗ[14].
  • Совет Союзӗн Паттӑрӗ А. Матросов ячӗпе «Охотничья» станцири хула тулашӗнчи ача-пӑча сывлӑх лагерӗ хисепленет[15].
  • РСФСР Министрсен Канашӗ 1973 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗнчи йышӑнӑвӗпе килӗшӳллӗн Александр Матросов ятне Чӗмпӗр облаҫӗнчи «Баратаевский» совхоза панӑ — Совет Союзӗн Паттӑрӗ Александр Матросов ячӗллӗ совхоз туса хунӑ[16].
  • Великие Луки хулинче Александра Матросов ячӗллӗ Комсомол мухтавӗн музейӗ уҫнӑ.
  • Совет Союзӗн Паттӑрӗн А. Матросовӑн мемориал музейӗ Ивановка ялӗнче 1960 ҫултанпа ӗҫлет. Музея Мускав хулинчи Поклонная тӑвӗ ҫинчи ҫапӑҫупа ӗҫ мухтавӗн музейӗсен списокне кӗртнӗ[17].
  • 1958 ҫулхи нарӑсӑн 8-мӗшӗнче Ивановка ялӗнче Саша Матросов пурӑннӑ ҫурт ҫинче асӑну хӑми вырнаҫтарнӑ[13].
  • СССР почти 1944 тата 1963 ҫулсенче почта марккисем кӑларнӑ.
  • 1973 ҫулта СССР Ҫыхӑну министерстви маркӑллӑ конверт кӑларнӑ, ун ҫине Чӗмпӗр облаҫӗнчи Ивановка ялӗнчи «Совет Союзӗн Паттӑрӗн Александр Матросовӑн паттӑрлӑхӗ» скульптурине ӳкернӗ[18].
  • 1983 ҫулта Александр Матросов вилнӗренпе 40 ҫул ҫитнӗ тӗле почта маркӑллӑ конверт кӑларнӑ.

Палӑксем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Александр Матросова асӑнса ҫак хуласенче тата пурӑнан вырӑнсенче палӑкӗсем вырнаҫтарнӑ:

  • Анжеро-Судженск;
  • Барнаул;
  • Великие Луки;
  • Днепропетровск (2023 ҫулхи кӑрлачӑн 3-мӗшӗнче е 4-мӗшӗнче аркатнӑ);
  • Дюртюли;
  • Ишеевка — поселок паркӗсенчен пӗринче;
  • Ишимпай — А. Матросов ячӗллӗ Тӗп культурӑпа кану паркӗнче (палӑкӑн виҫҫӗмӗш версийӗ)[19];
  • Коряжма[20];
  • Краснодар — ун ячӗпе хисепленекен 14-мӗш шкулта;
  • Красноярск;
  • Курган — Матросов ячӗллӗ кинотеатр патӗнче (1987, скульпторӗ Г. П. Левицкая)[21];
  • Октябрьский — Нарышево посёлокӗнчи Александр Матросов палӑкӗ, ун ячӗпе хулари урама ят панӑ;
  • Салават — Матросов бюсчӗ (1961), скульпторӗ — Л. Ю. Эйдлин;
  • Ленинград (халӗ — Санкт-Петербург) — Ҫӗнтерӳ паркӗнче тата Александр Матросов урамӗнче;
  • Сипай;
  • Севастополь;
  • Ҫтерлӗ;
  • Тольятти;
  • Чӗмпӗр;
  • Ивановка (Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӗмпӗр районӗ);
  • «Охотничья» станци[15];
  • Баратаевка (Чӗмпӗр облаҫӗ)[22];
  • Высококолковское ял тӑрӑхӗ — стела (2016)[23];
  • Ӗпхӳ — Ленин ячӗллӗ паркри палӑк (1951, скульпторӗ — Эйдлин Л. Ю.); Ӗпхӳри юридици институчӗн территорийӗнчи бюст; Ҫӗнтерӳ паркӗнчи А. Матросовпа М. Губайдуллин мемориалӗ (1980, скульпторӗсем — Л. Кербель, Н. Любимов, Г. Лебедев);
  • Харьков: Харьковра пӗр урама Александр Матросов ячӗпе панӑ;
  • Галле (Саксони-Анхальт) — ГДР (1971, Матросовӑн Ӗпхӳри палӑкне тепӗр хут шӑратса вырнаҫтарнӑ)[24];
  • Михайло-Коцюбинское посёлокӗнчи астӑвӑм палли[25];
  • Ӗренпур облаҫӗнчи Платовка ялӗ — вырӑнти шкулти А. Матросов бюсчӗ (скульпторӗ — Николай Игнатьевич Колесников).

Галерея

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
  • Армавирти А. Матросов бюсчӗ, Краснодар крайӗ

    Армавирти А. Матросов бюсчӗ, Краснодар крайӗ

  • А. Матросов палӑкӗ Галле хулинче, Германи

    А. Матросов палӑкӗ Галле хулинче, Германи

  • А. Матросов палӑкӗ Днепропетровскра, Украина

    А. Матросов палӑкӗ Днепропетровскра, Украина

  • А. Матросов бюсчӗ Дятьковичире (Жуковский районӗ, Брянск облаҫӗ)

    А. Матросов бюсчӗ Дятьковичире (Жуковский районӗ, Брянск облаҫӗ)

  • А. Матросов бюсчӗ Ельняра, Смоленск облаҫӗ

    А. Матросов бюсчӗ Ельняра, Смоленск облаҫӗ

  • А. Матросов бюсчӗ Кунакбаевӑра (Учалы районӗ, Пушкӑртстан)

    А. Матросов бюсчӗ Кунакбаевӑра (Учалы районӗ, Пушкӑртстан)

  • А. Матросов бюсчӗ Резекнӑра, Латви

    А. Матросов бюсчӗ Резекнӑра, Латви

  • А. Матросов бюсчӗ Салаватра, Пушкӑртстан

    А. Матросов бюсчӗ Салаватра, Пушкӑртстан

  • Санкт-Петербургри А. Матросов палӑкӗ

    Санкт-Петербургри А. Матросов палӑкӗ

  • Чӗмпӗрти А. Матросов палӑкӗ

    Чӗмпӗрти А. Матросов палӑкӗ

  • Ӗпхӳри А. Матросов палӑкӗ

    Ӗпхӳри А. Матросов палӑкӗ

  • А. Матросов бюсчӗ Харьковра, Украина

    А. Матросов бюсчӗ Харьковра, Украина

Ӳнерте

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Фильмсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • «Александр Матросов. Шагнувший в бессмертие» (реж. А. Егорычев. «ДокСтори Продакшн», 2022).
  • «Александр Матросов рядовой».
  • «Александр Матросов. Правда о подвиге» (Раҫҫей, 2008).

Кӗнекесем, хайлавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Багаутдинов Айрат Маратович, Багаутдинов Рушан Айратович Александр Матросовӑн паттӑрлӑхӗ: совет тата нимӗҫ докуменчӗсене тишкерни. Монографи. Ӗпхӳ. РИЦ БашГУ. 2021. — 223 с. ISBN 978-5-7477-5317-4
  • Бикчентаев А. Г. Орёл умирает на лету. — Ӗпхӳ, 1966.
  • Журба П. «Александр Матросов».
  • Пантелеев «Гвардии рядовой».

Юрӑ-кӗвӗре[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Александр Матросова «Гражданская Оборона» ушкӑнӑн «Свобода» юрринче асӑннӑ («И чему посмеивался Санька Матросов …» ).

Ӑнлантарусем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
  1. ^ Aleksandr Matveyevich Matrosov // TracesOfWar
  2. ^ Семен Экштут, доктор философских наук. Километры и секунды Александра Матросова. Полная реконструкция подвига, совершенного 75 лет назад. Публикуется впервые.
  3. ^ Память народа
  4. ^ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза начальствующему и рядовому составу Красной Армии» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 Ҫӗртме уйӑхӗн (№ 23 (229)). — .
  5. ^ О ПРИСВОЕНИИ 254-му ГВАРДЕЙСКОМУ СТРЕЛКОВОМУ ПОЛКУ ИМЕНИ АЛЕКСАНДРА МАТРОСОВА. Пӑхнӑ кун: 14 Утӑ уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Юпа уйӑхӗн 2019 ҫул.
  6. ^ Ужасная правда о войне без вымысла и мифов от писателя-фронтовика: Беседа В. Астафьева с кинорежиссёром Н. Михалковым. Пӑхнӑ кун: 2 Ҫӗртме уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 9 Чӳк уйӑхӗн 2018 ҫул.
  7. ^ 1, 2 Багаутдинов, А. М. Подвиг Александра Матросова: анализ советских и немецких документов // Проблемы востоковедения : журнал. — 2021. — № 3 (93). — DOI:10.24412/2223-0564-2021-3-15-23.
  8. ^ «Герои Советского Союза» (По материалам книги: Иванов Г. Знаменитые и известные бежечане. В 3-х книгах. — М.: Вече, 2005.). Информационный сайт города Бежецк. Пӑхнӑ кун: 8 Кӑрлач уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2010 ҫул.
  9. ^ Возможно, выйдет новая книга о героях. Об актах самопожертвования советских воинов в годы Великой Отечественной войны. // Военно-исторический журнал. — 2001. — № 3. — С.9.
  10. ^ Подвиг Александра Матросова.
  11. ^ Единственному в ВС РФ гвардейскому мотострелковому полку ЗВО вернут почётное имя Александра Матросова и вручат и боевое знамя нового образца / mil.ru, 28 декабря 2019. Пӑхнӑ кун: 29 Раштав уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 29 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
  12. ^ В Ульяновске открыли Аллею пионеров-героев (выр.). Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Приволжском федеральном округе. Пӑхнӑ кун: 4 Чӳк уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 24 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020 ҫул.
  13. ^ 1, 2 История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 24 Юпа уйӑхӗн 2020 ҫул.
  14. ^ Главная - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 14 Юпа уйӑхӗн 2020 ҫул.
  15. ^ 1, 2 О лагере. www.lagermatrosova.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 15 Юпа уйӑхӗн 2020 ҫул.
  16. ^ Ульяновская правда, 27.2.1973 г. Совхозу - имя героя (выр.).
  17. ^ История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 24 Юпа уйӑхӗн 2020 ҫул.
  18. ^ с.Ивановка СКУЛЬПТУРА МАТРОСОВА 1973 ХМК КТ9 конверт Ульяновск.область (выр.). meshok.net. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2020.
  19. ^ Никулочкин. Хранители истории Ишимбая // Подметки+ : газ.. — Ишимбай: РИК «Аспект», 2018. — 16 Ҫу уйӑхӗн (№ 20). — . — ISSN 2220-8348.
  20. ^ Коряжма. Памятники , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 26-мӗшӗнчи копийӗ.
  21. ^ Фотография памятника Александру Матросову в Кургане , Wayback Machine çинчи 2015 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнчи копийӗ
  22. ^ 2GIS Captcha. captcha.2gis.ru. Пӑхнӑ кун: 11 Юпа уйӑхӗн 2020.
  23. ^ В Ульяновской области открыли памятный знак Александру Матросову (выр.). 1ul.ru. Пӑхнӑ кун: 11 Юпа уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 17 Юпа уйӑхӗн 2020 ҫул.
  24. ^ Изобразительное искусство. Пӑхнӑ кун: 12 Кӑрлач уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 25 Юпа уйӑхӗн 2012 ҫул.
  25. ^ Информация о памятнике. Пӑхнӑ кун: 24 Ака уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 24 Утӑ уйӑхӗн 2013 ҫул.

Вуламалли

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
  • Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
  • Золотые звёзды Оренбуржья: биографический справочник / В. П. Россовский; ред. Е. А. Урбанович; рец. У. А. Батыров, Н. М. Румянцев. — изд. 2-е, перераб. и доп. — Оренбург: ИПК «Южный Урал», 2005. — С. 382—383. — 595 с. — ISBN 5-94461-009-3.
  • Оренбуржцы — Герои Советского Союза: библиографический указатель / Библиогр. отд.; сост. Н. А. Кузнецова. — 1. — Оренбург: Областная научная библиотека имени Н. К. Крупской, 1987. — С. 81—82. — 155 с.
  • Бикчентаев А. Г. Орёл умирает на лету. — Уфа : Башкирское книжное издательство, 1966. — 262 с. — 100 000 экз.
  • Бондаренко-Снитин О. Правда и вымысел // Ватандаш : журнал. — 2005. — № 2. — С. 107—112. — ISSN 1683-3554.
  • Борисов Н. Бросок в бессмертие // Живая память: Великая Отечественная: правда о войне. М., 1995. Т. 1.
  • Вклад заключенных ГУЛага в победу в Великой Отечественной войне // Новая и новейшая история. 1996. № 5.
  • Коваленко А. П., Сгибнев А. А. Бессмертные подвиги. — М.: Воениздат, 1980. — 351 с.
  • Коваленко А. П. Правда о Матросове и матросовцах. М., 1994.
  • Колганов А. М. // Маниковский — Меотида [Электронный ресурс]. — 2011. — С. 382. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 19). — ISBN 978-5-85270-353-8.
  • Легостаев И. Т. Бросок в бессмертие: к 40-летию подвига А. Матросова / предисл. И. С. Медникова. — 2-е изд., перераб. — М.: Молодая гвардия, 1983. — 111 с. — (Герои комсомола).
  • Имя с первой полосы. — М., 1985. — С. 540—548.
  • Молодые герои Великой Отечественной войны. — М., 1970. — С. 141—153.
  • Славные сыны Башкирии. — Уфа, 1965. — Т. 1. — С. 19—28.
  • Шкадаревич И. И. Подвиг Матросова. — М.: Воениздат, 1961. — 104 с.
  • Шкадаревич И. И. Бессмертный подвиг Александра Матросова. — М.: Просвещение, 1973. — 192 с.
  • Матросов, Александр Матвеевич // Золотые Звёзды : Книга о дважды Героях и Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровщины / сост. Н. С. Головин, В. Н. Петрищева ; при участии Ф. А. Матюшко, А. И. Посаднев ; ред. М. А. Штейн. — Днепропетровск : Промiнь, 1967. — С. 245—247. — 432 с. — (Герои Советского Союза).
  • Матросов, Александр Матвеевич // И генерал, и рядовой… : Очерки о Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровской области / Н. И. Воробьёв, С. А. Герасименко, В. Л. Головко и др. ; сост. А. Ф. Снитко ; ред. Г. В. Николенко, К. К. Чернышев. — Днепропетровск : Промiнь, 1983. — С. 313—317. — 567 с. — (Герои Советского Союза). — ББК 63.3(2Ук)722.78.

Каҫӑсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çăлкуç — «https://cv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Матросов_Александр_Матвеевич&oldid=1662546»