Кулăш кунĕ

	Уяв
	Кулăш кунĕ
	; Копенгагенре уявлани. 2001 çул.
Тӗсӗ	Хĕрлĕ
Пӗлтерӗшӗ	Юмор
Палӑртаҫҫӗ	ака, 1
Кун	XVI ӗмӗр - халиччен
Уявлаҫҫӗ	Ытларах Анăç Европăра тата АПШ
	РУВИКИ.Медиа ҫинчи материалсем

Кулăш кунĕ, Айван кунĕ — вув уйăхĕн 1-мĕшĕнче ирттерекн пĕтĕм тĕнчери уяв. Çак кун тус-юлташ пĕр-пĕрне выляса улталаççĕ.

Йăла йĕркипе, Ҫӗнӗ Зеландире, Ирландире, Аслӑ Британире, Австралире тата Кăнтăр Африкăра кăнтăрлаччен улталаççĕ, кăнтăрла иртсен вылякансенене «ака уйăхĕн ухмахĕсем» теççĕ^[1]

Истори

1509 çулта пĕр франс поэчĕ «Poisson d’Avril» (выр. Ака уйăхĕнчи пулă) уяв тесе асăннă, пулас^[2]. 1539 çулта Фламандири пĕр дворянин хăйĕн тарçисене кулăшла ĕçсем хушса улталанă^[2]. Пĕрремĕш хут уяв пирки 1686 çулта асăннă, ун чухне Джон Обри ăна «Fools Holiday» (выр. Ухмахсен уявĕ) тесе палăртнă^[2]. Вуннă çул иртсен Лондонри темиçе çын Тауэр çине халăха «арăслансене çума» йыхравланă^[2]

Уява уявлас йӑласем

Кулӑш кунне чылай ҫӗршывра хӑйсен йӑли-йӗркипе килӗшӳллӗн паллӑ тӑваҫҫӗ. Тӗслӗхрен, Ҫӗнӗ Зеландире, Аслӑ Британире, Австралире тата ытти ҫӗрте те Кулӑш кунне уявлассине кӑнтӑрлаччен кӑна йӗркелеҫҫӗ, ҫак вӑхӑт хыҫҫӑн шӳтлекенсене «ака ухмахӗ» теҫҫӗ. Шотландире ҫак куна куккук кунӗ теҫҫӗ те умлӑн-хыҫлӑн 2 кун паллӑ тӑваҫҫӗ, Германире вара акан 1-мӗшӗнче телейсӗр кун шутланнӑ.

Итали[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Кулӑш кунне Италире Pesce d’ Aprile — «Апрель пулли» теҫҫӗ. Ҫак кун итальянецсем хӑйсен аллисемпе ӳкернӗ кулӑшла хут пулла ҫурӑм ҫине ҫирӗплетеҫҫӗ. Паллах, акан 1-мӗшӗнчи символ Италире пулӑ шутланать. Уяв умӗн ҫӗршыври лавккасенче шӑккалатран тунӑ пулӑ кӳлеписем курӑнаҫҫӗ. Асӑннӑ йӑла пулса кайнин темиҫе версийӗ пур. Тӗп паллӑсенчен пӗри Юлианскинчен Грегориан календарӗ ҫине куҫнипе ҫыхӑннӑ, ҫавна пула Ҫӗнӗ ҫула апрелӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа январӗн 1-мӗшӗ тӗлне куҫарнӑ. Апла пулин те кунта пурӑнакансем шӳтлесе уява икӗ хутчен паллӑ турӗҫ. Ҫак вӑхӑтра хӗвел Пулӑсен ҫӑлтӑрӗсен ушкӑнӗнче пулнӑ, ҫавна пула уяв хӑйӗн ятне илнӗ.

Испани[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Испанире ҫак тӗнче шайӗнчи уява ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче мар, раштавӑн 28-мӗшӗнче паллӑ тӑвасси йӑлана кӗнӗ. Вӑл Сӑваплӑ Ҫылӑхсӑррисен кунӗ (el Día de los Santos Inocentes) ятлӑ. Уявӑн чи ҫӑлкуҫӗсем Библири вӑхӑтсенче аякка кайса пепкесене вӗлернипе ҫыхӑннӑ. Католиксен йӑлипе килӗшӳллӗн 2 пин ҫула яхӑн каялла Иудея патши Ирод Вифлеемра 2 ҫултан кӗҫӗнрех мӗнпур пепкене вӗлерме хушнӑ. Тепӗр версипе килӗшӳллӗн, Кулӑш кунне уявлас йӑла XVI ӗмӗрте пуҫланса кайнӑ, ун чухне Ҫӗнӗ ҫул умӗн кӗлмӗҫпе юродивӑй испанецсене «турӑ ҫылӑхсӑр ҫынсене» ыйткаласа ҫӳренӗ. Хутран касса кӑларнӑ ҫын кӗлетки (colgar un monigote de la espalda) уяв символӗ пулса тӑнӑ. Ҫак кун испанецсем ӑна тӑванӗсен, юлташӗсен, пӗлӗшӗсен ҫурӑмӗсем ҫине сисмесӗрех ҫирӗплетеҫҫӗ.

Инди[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шӳтсен уявӗ авал шӑпах Индире тӗвӗленнӗ тесе ӗнентереҫҫӗ индуссем. Ӑна Холи (Holi Festival) хальхи инди фестивалӗпе — ҫуркунне, чечекленӳ тата пӗтӗмӗшле савӑнӑҫ уявӗпе — тивӗҫтереҫҫӗ. Холи ирттермелли вӑхӑт пӗрмай мар. Уяв тулли уйӑхӑн юлашки кунӗнче, пхалгун (февраль-март) уйӑхӗнче, ир ҫуркунне иртет те чайтра (март-апрель) уйӑхӗн пӗрремӗш кунӗнче вӗҫленет. Ҫак кун Индире пӗр-пӗринчен шӳтлесси, вырӑнти тӗрлӗ специсемпе ыткӑнасси йӑлара, пит-куҫа, тумтире тӗрлӗ тӗслӗ сӑрӑсем кӳреҫҫӗ, Ганг ятлӑ таса юхан шывра шыва кӗреҫҫӗ.

Аслӑ Британи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Англипе Ҫурҫӗр Ирландире Кулӑш кунне уявлассине кӑнтӑрлаччен кӑна йӗркелеҫҫӗ, ҫак вӑхӑт хыҫҫӑн шӳтлекенсене «ака ухмахӗ» теҫҫӗ. Аслӑ Британире шутланӑ тӑрӑх, кӑнтӑрлахи апат хыҫҫӑн кама та пулин вылясан — ӑнӑҫу ҫухататӑн, паллах, шӳт-кулӑпа шыравҫӑсене кӑнтӑрла иртни пӗрремӗш ҫурринче кӑна йышӑннӑ. Шотландире акан 1-мӗшӗнче — April Gowk Day '' Куккук кунӗ '. Ҫак уява икӗ кун паллӑ тӑваҫҫӗ. Иккӗмӗш кун ятпа ҫӳрет (Taily Day) «Хӳре кунӗ» (чӑв. Шотландире пурӑнакансем пӗр-пӗрне пукан ҫине килӗшӳсӗр сасӑсем пуссан кӑларакан ятарлӑ резина михӗсем хурса параҫҫӗ. Хӳре кунӗн девизӗ — шӳтле сӑмах ҫаврӑнӑшӗ: «Пар мана пинкав» (чӑв.

Британи юморӗ Пӗрремӗш Тӗнче вӑрҫи хӗрсе пынӑ вӑхӑтра та палӑрнӑ. 1915 ҫулхи акан 1-мӗшӗнче Аслӑ Британин СҪВ самолечӗ нимӗҫ лагерӗ ҫине бомба пӑрахнӑ. Нимӗҫсем сапаланса кайрӗҫ, анчах взрыв пулмарӗ. Бомба ҫине ««Апрелӗн пӗрремӗшӗнчен пуҫласа» тесе ҫырни илемлӗн курӑнса тӑнӑ. .

Шӳтлӗ пӗлтерӳсем ака уйӑхӗн 1-мӗшне халалласа акӑлчан прессинче те пичетленеҫҫӗ. Тӗслӗхрен, 1957 ҫулта BBC Швейцарири макарон халиччен пулман тыр-пул ҫинчен репортаж пичетлесе кӑларнӑ. Ҫак ҫулсенче спагетти Аслӑ Британире пурӑнакансемшӗн экзотикӑллӑ апатпа юлнӑ, ҫакӑ вара халиччен пулман ажиотаж тунӑ.

Германи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Историксем пӗлтернӗ тӑрӑх, ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Иуда Искариот ҫуралнӑ, ҫавӑнпа та вӑтам ӗмӗрсенче Германире пурӑнакансем ҫак куна хурлӑхлӑ (телейсӗр) тесе шутланӑ. Ҫак вӑхӑтра ялсенче ӗҫлемен, ҫӗнӗ ӗҫсем пуҫламан, выльӑх-чӗрлӗхе витерен кӑларман. Аслисемпе ачисем пӗр-пӗрне улталанӑ, пурнӑҫламан ӗҫсене пурнӑҫлама янӑ. Хальхи вӑхӑтра кунашкал ӗнентерӳсене практикӑра тытса пымаҫҫӗ ӗнтӗ, ҫавӑнпа Кулӑш кунне нимӗҫсем пӗтӗм тӗнчери хаваслӑх, савӑнӑҫ тата шӳт уявӗ тесе йышӑнаҫҫӗ.

Франци[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Францире те, Италири пекех, апрелӗн 1-мӗшӗ — «"Апрель пуллин кунӗ" (Jour de Poisson d’avril). Французсем пӗлӗшӗсен, ҫемьери ҫынсен тата хутран тунӑ пулӑсен тусӗсен ҫурӑмӗ ҫумне ҫыпӑҫтарса хуни пӗрремӗш ака уйӑхӗнчи шӳтсенчен пӗри шутланать. 1444 ҫулта, Парижри теологи факультечӗ валли хатӗрленӗ ««Ака уйӑхӗн пулӑсен кунне» хӳтӗлесе хатӗрленӗ петицире ҫапла ҫырнӑ: «"Ҫакӑн евӗр разрядка кирлех, мӗншӗн тесен пирӗн иккӗмӗш эпӗ шутланакан ӑссӑрлӑх, пӗр шутласан, ҫынна ӗмӗртен килекен япала ҫавна пула ҫиеле тухма пултарать … Вӑхӑтӑн-вӑхӑтӑн пӑкӑ кӑлармасан, эрехлӗ пичкесем сирпӗнеҫҫӗ. Эпир вара, ҫынсем, — япӑх катӑлнӑ пичкесем, турра ӗненме, Ҫӳлхуҫаран хӑрама тытӑннипе пӗрмай сӗтӗрӗнсе ҫӳресе юлнӑ пулсан, ӑслӑлӑх эрехӗ таткаласа тӑкнӑ пулӗччӗ. Ҫавӑнпа та хӑш-пӗр кунсенче эпир хамӑра ӑссӑрла тыткалама ирӗк паратпӑр, кайран вара Ҫӳлхуҫана чунтан тӑрӑшса ӗҫлеме пуҫлӑпӑр.». Ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче розыгрышсене Францири МИХсем те хастар хутшӑнаҫҫӗ. Тӗслӗхрен, 1986 ҫулта Le Parisien кӑларӑм Эйфель башнине васкавлӑн демонтацилеме йышӑнни ҫинчен вулакансене пӗлтернӗ. Шӳтлеме май килчӗ: редакци ҫине тарӑху шквалӗ йӑтӑнса анчӗ.

Раҫҫей[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче уявлас йӑла Руҫре суя тӗн тапхӑрӗнчен пырать. Христианлӑх йышӑниччен ҫак кун Хӗрт-сурт вӑраннине уявланӑ, халӑх шутланӑ тӑрӑх хӗлле вӑл ыйха путать. Ыйхӑран вӑраннӑ Хӗртсурт кӑмӑлне ҫавӑрас тесе ҫынсем шӳтленӗ, савӑннӑ, кулнӑ. Ҫырса хунӑ даннӑйсем сыхланса юлнӑ Раҫҫейри пӗрремӗш ултав 1703 ҫулта Мускавра пулса иртнӗ. Урамсем тӑрӑх глашатайсем ҫӳренӗ, вӗсем пурне те нимӗҫсен театр ушкӑнӗ кӑтартма хатӗрленнӗ «халиччен илтмен представлени» курма чӗннӗ. Чаршав уҫӑлсан халӑха «Пӗрремӗш апрель — никама та ан ӗнен!» — тесе ҫырнӑ пир тӑрӑхне кӑтартнӑ (И. Голиков историк пӗлтернӗ тӑрӑх — «Апрелӗн пӗрремӗш числи, пӗтӗм ӗҫ пӗтнӗ, чаршавӗ те хупӑннӑ»). Фольклорист, философ, культура историкӗ М. Шахнович мистификаци содержанийӗпе ҫывӑх пулни ҫинчен 1700 ҫул тӗлне сведенисем илсе кӑтартать. XVIII ӗмӗр вӗҫӗнчен пуҫласа чылай вырӑс ҫыравҫисемпе сӑвӑҫисен хайлавӗсенче ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче шыравҫӑсем ҫинчен ҫырнӑ йӗркесем курӑнма пуҫланӑ. 1774 ҫулта Екатерина II юрату ҫырӑвӗсенчен пӗринче Г. Потёмкина II ҫыравҫӑпа Г. А. Потёмкин. Личная переписка 1769—1791. — М.: Наука, 1997. — № 390.

А. Пушкин А. Дельвиг (юпа — чӳк, 1825) патне янӑ ҫырура ҫапла ҫырнӑ:

Ака уйӑхӗн 1-мӗшне халалланӑ розыгрышсем ҫак кун ҫӗршыври массӑллӑ информаци хатӗрӗсем те пичетлеҫҫӗ. Тӗслӗхрен, 1988 ҫулта «Известия» хаҫатра аргентин футболисчӗ Д. Марадона Мускаври «Спартакки» клуб ертӳлӗхӗпе контракт алӑ пусма хатӗрленни ҫинчен материал пичетленсе тухнӑ. Шӳте тӗрӗс тесе йышӑннӑ — темиҫе сехетренех ӑна Associated Press-а вырнаҫтарнӑ. 2000 ҫултанпа Рунетра (VK. ru, Википеди тата ур.) дореформӑллӑ орфографипе усӑ курасси пулса тӑнӑ ҫак кун.

Çавӑн пекех пӑхӑр

Ӑнлантарусем

^ Archie Bland. The Big Question: How did the April Fool's Day tradition begin, and what are the best tricks?, The Independent (1 April 2009). Тĕрĕсленĕ 5 Ака уйӑхӗн 2016.
^ ¹^,²^,³^,⁴ Boese, Alex (2008) «April Fools Day — Origin 2011 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнче архивланӑ.» Museum of Hoaxes

Каçăсем

Мобильные новости — Первое апреля — никому не верю! 2018 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
День Юмора, история праздника

[1] Archie Bland. The Big Question: How did the April Fool's Day tradition begin, and what are the best tricks?, The Independent (1 April 2009). Тĕрĕсленĕ 5 Ака уйӑхӗн 2016.

[Hoax-2] ¹^,²^,³^,⁴ Boese, Alex (2008) «April Fools Day — Origin 2011 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнче архивланӑ.» Museum of Hoaxes

[1]

[2]