Хунсем
Хунсем | |
Хунсем алансемпе çапăçаççĕ (Петер Гайгер ӳкерчĕкĕ) | |
Чĕлхе | Хун чĕлхи[1] |
---|---|
Тĕн | хунсен тĕнĕ[2] |
Расă тĕсĕ | монголоидсем[3] |
Кĕрет | прототĕрĕксем[4] |
Пулса кайни | укăрсем, сарматсем[5] |
Хунсем, — укăр тата хуннусенчен йĕркеленнĕ халăх.
II ĕмĕрте Вăта Азирен куçса килнĕ, IV ĕмĕрсенче Уралçинче романсен анăç енне туртса илесшĕн кĕрешнĕ. Хунсен тĕп вырнаçăвĕ Паннонире пулнă, каярах кунта аварсем, тепĕртакран — венгрсем вырнаçнă.
Кун-çулĕ
Пирĕн эрăччен хунсем Монголи çеçенхирĕсенче пурăннă.
Хунсем Вăтам Азирен Çурçĕр Кавказпа Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри 370-374-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне Паламар патша ертсе пынă.
Ку хушăра массакетсем те, шăхальсем те, уписем те, эссекӳльсем те хунсен уртине кĕнĕ. Çак 374 çултан пуçласа вара Халăхсен Аслă Хускалăвĕ пуçланнă.
"Весь Восток задрожал при внезапно разнесшихся вестях, что от крайних пределов Меотиды, между ледяным Танаидом и свирепыми народами Массагетов, где Александровы запоры сдерживают дикие племена скалами Кавказа, вырвались рои гуннов, которые, летая туда и сюда на быстрых конях, все наполняли резней и ужасом".—
çырать IV — V ĕмĕрсенче пурăннă христиан çыравçи Иероним.
Çав. пекех
- Хĕркке — Аттил арăмĕ.
Вуламалли
- Альфан Л. Великие империи варваров: от Великого переселения народов до тюркских завоеваний XI века. М., Вече, 2006
- Дестунисъ Г. С. Сказанія Приска Панийскаго. Учёныя записки второго отд. Императорской Академии Наук 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.
- Иностранцев К. А. Хунну и Гунны (разбор теорий о происхождении народа Хунну китайских летописей, о происхождении европейских Гуннов и о взаимных отношениях этих двух народов). Л.: 1926. 152+4 с. (Второе дополненное издание.
- Отто Дж. Маенхен-Гельфен. «Мир гуннов. Исследования их истории и культуры 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.», пер. с англ. В. С. Мирзоянова, Хусан, 2010 ISBN 978-5-98356-114-4
- Крадин Н. Н. Империя Хунну. Владивосток: Дальнаука, 1996. 164 с 2-е изд. перераб. и доп. М.: Логос, 2001/2002. 312 с.
- Николаев В. В. Чуваши. Этническая история и традиционная культура. Мускав, 2000.
- Николаев В. В. История предков чувашей. XXX в. до н. э. в. — XV в.н. э. Шупашкар, 2005.
Асăрхавсем
- ^ Тенишев Э. Р. Гуннов язык // Языки мира: Тюркские языки. - М., 1997. - С. 52-53
- ^ Артамонов М. И. История хазар. Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962.
- ^ Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.
- ^ Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. Л.: ЛГУ. 1951. 256 с.
- ^ 1 тата 2 Гунны в БСЭ
Каçăсем
Хунсем РУВИКИ.Медиа-ра? |
- Нашествие гуннов (на сервере Ростовского государственного университета)
- Алиев К. Цари гуннов и их наследники 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
- Томпсон Э. А. ГУННЫ Грозные воины степей 2015 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
- Гунны — из цикла Времена и войны (Ancient Warriers — The Huns) на сайте Тюркпортал. Ру 2013 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
Хунсен ĕмпĕвĕсем |
---|
Атăл | Ирнак | Моте | Пӳçӳйттан | Çиликкат | Çинçипул | Тинĕс | Улат | Хуханье | Эллак | |
монгол кăкĕнчи этноссем тата йăхсем |
|
---|---|
Дагестан чĕлхиллисем |
Кайтаксем* |
Индо-иран чĕлхиллисем |
Моголсем • Хазарейсем • Чараймаксем (Джемшидсем • Фирузкухсем • Таймани • Теймури • Аймак-хазара) |
Тахçанхисем |
Секейсем) • Алты чуб (Чубань • Чуюе • Чумсем • Чумугунь • Шато • Ашидэ • Басмылсем • Баяндыр (Баятсем • Шурă хунсем* • Гаоцзюй • Гуенсем • Хунсем • Дашти-кăпчак узбекĕсем • Динлинсем • Иран хунĕсем* (Алхонсем* • Кидаритсем* • Хионитсем* • Эфталитсем*) • Кайсем (Ковуйсем) • Карлуксем • Кушансем* • Кунсем) • Кĕçĕн нухайсем (Кубань тутарĕсем) • Огузсем • Ойхорсем • Османсем • Оттомансем • Савирсем • Сельджуксем • Сельджукидсем • Сеяньто • Сяньби • Теле • Тобассем • Тĕменсем • Уарсем* • Усуни* • Хягассем • Цзе • Чагатайсем • Юэбань • Юэчжи* |
Казах йăхĕсем |
Алшынсем (Алимулсем (Каракесек • Карасакал • Кете • Торткара • Шектсем (Жакаим) • Шомекей) • Байулсем (Адай) • Алаша • Алтын • Байбактсем • Берш • Есентемир • Жаппас (Унгутсем) • Кызылкурт • Маскар • Таз • Тана • Шеркеш • Ысык)) • Аргынсем (Атыгай • Канжыгалсем • Каракесек • Куандык (Алтай карпăкĕсем) • Суйиндык (Айдабол • Каржас) • Тарактсем • Тобыктсем • Шегендык (Каксал)) • Керейсем • Жалайыры • Кереи (Абак • Балта) • Кереитсем • Коныратсем (Оразкелди) • Наймансем • Ногай-казахсем (Уйсын-ногай) • Табынсем • Тама • Телеу • Толенгиты • Торе (в составе Аксуйек) • Уаки • Уйсуны (Албаны • Дулаты (Сикым • Шымыр) • Ошакты • Сиргели • Суаны • Шапрашты • Ысты) • Шанышкылы |
Тĕрĕк чĕлхиллисем |
Айле • Ак Кёбёк • Афшарсем • Байларсем • Барынсем • Гирей • Долансем • Дувансем • Дуваней • Дурменсем • Елансем • Калмак • Кальтатайсем • Каракалпаксем • Карлуки • Катаганы (Узбекские катаганы) • Катай • Кргизы (Кайрылманы • Монгол-киргизы • Монолдоры • Памир кăркăсĕсем • Тёлёсы • Фуюй кăркăсĕсем • Чериксем) • Киятсем • Кошссем • Крым барынĕсем • Кунгратсем • Кураминсем • Кăпсаксем • Пушкăрт кăркăсĕсем • Кырки • Лобнорсем • Локайсем • Майманы • Мангытсем • Минг (Минги) • Минцы (Кубоу • Суби) • Мурзаларцы • Мусабазари • Нухайбексем • Ногайцы (Буджакские татары • Карагаши • Костромские татары • Кубанские ногаи • Кундровцы • Румынские татары • Утарсем • Юртсем) • Сальютсем • Сибирские татары (Калмаксем (Чатсем) • Степные крымские татары • Табыны (Ирэкте • Кесе • Кубаляки • Табыны) • Тазлары • Теленгиты • Телеуты • Телеу • Тёлёсы • Тофалары • Тубалары • Тувинцы • Тувинцы-тоджинцы • Тургаки • Тюрки • Уйгуры • Унларцы • Уранцы • Хакасы (Качинсем • Сагайцы • Хыргыссем) • Юзы • Якуты |
* Этнос генезисĕ тавлашуллă. |