Энциклопеди

«РУВИКИ» ирӗклӗ энциклопединчи материал
1913.Британники 11-мĕш кăларăмĕн янрав ӳкерчĕкĕ

Энциклопеди (encyclopaedia (çĕнĕлат. cyclopaedia ав.гр. κύκλιος παιδεία — «çаврăмлă вĕренӳ») — йĕркеленнĕ пĕрлĕхе (системăна) çитернĕ этемлехĕн пур ăслăлăхсен пысăк уйрăмĕсен (отраслĕсен) пĕлӳ тишкерĕвĕ, е йĕркесен (дисциплинăсен) çаврашки пĕрлехĕнчи пĕлӳсен хăй тĕллĕ уйрăм отраслĕ; çаплах тĕпчевсен е йĕркесен (ытларах сăмахсар евĕрлĕ) тĕпчев-хыпарлă вĕренӳ хатĕрĕ.[1]. Анлăрах ăнкаруллăхра  — ăслăлăх пĕлӳсен темăсене чылай йышлă вулакансене япалан тĕрĕслĕхне уçса паракан ĕç хучĕсем.

Тĕрлĕ тĕсĕсем

Энциклопедисене пур енлисем (универсаллисем) (тĕсл., «Мăн совет энциклопедийĕ», «Британника», «Математика энциклопедийĕ», «Кĕвĕ энциклопедийĕ»), регион, ыйтуллисем, пĕр çынлăхлисем уйăраççĕ. Энциклопеди сăмахсарĕсем тата ыйту-хыпарлăхсем (справочниксем) энциклопедисен урăхтĕслĕлĕхĕсем шутланаççĕ.

Истори

Пĕрремĕш энциклопедисем

Брокгауз

«Энциклопеди» терминĕ калаçăва XVIĕмĕрте тин кĕнĕ пулсан та энциклопедии ĕçĕсене авалах туса пынă. Терминологи сăмахсарĕсем пирĕн эрăччен 2 пин çул) тапхăрĕнчех пулнă. Пĕлӳсен пухăнăвĕ Авалхи Китайра та (пирĕн эрăччен XII—X ĕмĕрсенче) пулнă. зерцалсем (компендиумсем (compedium), Винцента из Бове латыньпе тухнă, майĕпен глоссарисем — сахал усă курмалли сăмахсемпе сăмах çаврăнăшĕсем— те çуралаççĕ. Энциклопеди культури Çĕнетӳ тапхăрĕнче, пичетлеве шутласа кăларнине пула мăн хĕтĕртӳ илет. XVI—XVII ӗмӗрсенче «энциклопеди» (çаплах «циклопеди» те) термин та хальхи палăртăвĕн шайне куçать. И. Г. Цедлер хатĕрленĕ. Каярах «Энциклопеди, е ӳнерлĕхсен тата ăсталăхсен ăнлантаруллă сăмахсарĕ» («Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers», Дени Дидро, паллă çутта кăларакан вăй ярать. Унăн сĕмĕпе чылай кăларăмсене ытти çĕршывсенче те хатĕрлеççĕ. Тĕсл., «Британи энциклопедийĕн» нĕселĕ — «Ӳнерлĕхсен тата ăслăлăхсен сăмахсарĕ» тухать. Ф. А. Брокгауз «Энциклопеди сăмахсарĕ», «Мейерĕн Мăн энциклопеди сăмахсарĕ» (1839—1852, 46 томлă, тĕпеĕртакран тата 6 хушни). Ӗмĕр вĕçнелле наци энциклопедийĕсем Италире, Австрире, Польшăра, Данире, Швецире, Португалире, Нидерландăра, Чехинче, Австралире тата АПШ-ра çутта тухаççĕ.

XX ӗмӗр

XX ӗмӗрте чи калăплă та ятлă-сумлă (авторитетлă) энциклопеди «Британи энциклопедийĕ» пулса тăрать. Ăна америка кăларавçисем тытса тăраççĕ. 1985 çулта 32 томлă 16-мĕш кăларăмĕ çутта тухрĕ. Яланхи йăлаллă энциклопедисемсĕр пуçне энциклопедии сăмахсарĕсем (шкул ачисен самахсарĕ) тухаççĕ. XX ĕмĕрĕн 90-мĕш çулсенче мультимеди ăсталăхĕсем аталаннă май компакт-дисксем çинчи электронлă энциклопедисем усăва кĕреççĕ. Компьютер технологисем энциклопеди хыпарĕсем патне çывăх хăвăрт çул уçса параççĕ, статьясенче паха фотоӳкерчĕксем çеç мар, сасăллă тата куçăллă курăну (видео, анимации) фрагменчĕсене вырнаçтарма ансат çитет. —Америка корпорацийĕ Майкрософт «Encarta», 1994 çулта «Британникин» электронлă версине сутма пуçлать. Раççейре çакăн евĕр паллă проект «Кирилл тата Мефодин мăн энциклопедийĕ» (КММЭ) шутланать, ăна çулсерен çĕнетсе «Кирилл тата Мефодий» компани туянтарать. «Кругосвет» пикенет (http://www.krugosvet.ru/ Тетелте]), анчах та калăпăшĕпе вăл начартарах. Пысăк энциклопеди кăларăмĕсенчен тепри — 2000 çулта уçнă Рубикон порталĕ «Рубрикон» 2006 ҫулхи Ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ., унта 62 энциклопедипе сăмахсарсен тексчĕсемпе иллюстрацисене уçласа лартнă. Усă курма тӳлевлĕ.

Ирĕклĕ энциклопеди

Тетел-тăсталăхĕсем (Интернет-технологисем) аталаннă май Википеди — уникаллă энциклопеди çуралать. Викире усă куракан пур çын статьясене хыпарсем кĕртме, çĕнĕ статьясем уçма пултараççĕ. Халĕ Википеди (акăлчан версинче 2,15 млн яхăн статья раштав, 30 2007), вăл ытти паллă энциклопеди кăларăмĕсенчен пачах кая юлмасть.

Энциклопедисем Раççейре

Раççей историнчи пĕрремĕш энциклопеди ĕçĕ Климентăн «Кормчей кĕнекинчи» «Словарь иноземных слов» шутланать. азбуковниксем анлă сарăлнă. Чылай шут хыпар (справочниксем) тата сăмахсарсем XVIII ӗмӗрте пулнă, анчах XIX ӗмӗрĕн вĕçĕ тĕлне те Раççейре универсаллă энциклопеди тухман. Пĕрремĕш раççей энциклопедийĕ, çапла, К. К. Арсеньев редакцийĕпе «Çĕнĕ энциклопеди сăмахсарĕ» шутласа хунă, анчах та 1911 çулта 50 томĕсенчен 29 çеç çутта тухнă. Раççейри Революци çĕнтерсен 20-мĕш çулсенче отрăçлĕ энциклопедийĕсем пичетленнĕ: Хресчен ял-хуçалăх, Сутă-илӳ, Педагогика. Тĕп универсал энциклопедийĕ чылай тапхăра «Мăн совет энциклопедийĕ» (МСЭ) пулса тăрать. Ăна хатĕрлеме «Мăн раççей энциклопедийĕн» (МРЭ) пĕрремĕш кăларăмне пичетлеме хатĕрлеме шутланă. Пĕрремĕш томĕ («Раççей») «Çĕнĕ раççей энциклопедийĕ» (ÇРЭ) тухать, которую публикует издательство «Инфра-М» и «Энциклопедия». НРЭ — более компактный проект, предусматривает 12 томов (первый — также «Россия»). 2005 çулта иккĕмĕш МРЭ тата ÇРЭ томĕсем пичетленеççĕ. 2006 çулта «Терра» хатĕрленĕ 62-томлă пĕтĕмлĕ «Мăн энциклопеди» çутта тухать.

Пичетленĕ энциклопедисем

Раççей, СССР

  • Энциклопедический словарь. СПб.: Ф. А. Брокгауз, И. A. Ефрон, 1890—1907. 82 + 4 тт.
  • Большая энциклопедия: Словарь общедоступных сведений по всем отраслям знания. СПб.: Mейер, 1900—1909. 22 тт.
  • Гранат: Энциклопедический словарь. 58 тт. 1910—1948.
  • Большая советская энциклопедия (БСЭ). Москва.
    • 1-е изд. 65 тт. 1926—1933.
    • 2-е изд. 50 тт. 1950—1960.
    • 3-е изд. 30 тт. 1969—1978. [1] 2008 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
  • Святая Русь: Энциклопедический словарь русской цивилизации. сост. О. А. Платонов 2000 г. Твердый переплет, 1040 стр. ISBN 5-901364-01-5
  • Техническая энциклопедия. 26 тт. 1927—1934
  • Энциклопедический справочник «Машиностроение» М.: Машгиз, 1946—1951. 16 тт.
  • Казахская советская энциклопедия. 12 тт. 1972—1978
  • Детская энциклопедия
  • Энциклопедия для детей
  • Горная энциклопедия

Ют çĕршывсен

  • Брокгауз (Brockhaus}}). 1805—
  • Бертельсманн (ним. Bertelsmann). 1835—
  • Британи энциклопедийĕ. 1768—
  • Startsjevski. 12 тт. 1847—55.
  • Pluchard, Krajevski, Beresin, 15 томов, 1880—
  • Garbel. 5th edition. 9 тт. 1901.
  • Meyers Konversations-Lexikon 4.ed. 1885-1892 2006 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.

Вырăсла онлайн-энциклопедисем

Универсаллисем

Ача-пăчасен

Шучĕсем

Ятарлисем

Çавăн пекех пăхăр

  • Википеди
  • Open Encyclopedia Project
  • Википĕлӳлĕх
  • Крымопеди
  • Техникă энциклопедийĕсем
  • Философи энциклопедийĕсмпе сăмахсарсем
  • Православи Энциклопедийĕ «Йывăç»
  • Словник

Каçăсем

  • Константин Романович Симон. http://rus.1september.ru/2001/34/5_9.htm 2007 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ. № 34/2001 еженедельника «Русский язык» издательского дома «Первое сентября».
  1. ^ Толковый словарь русского языка: 4 томлă. /Д. Н. Ушаков редакциленĕ.— Репринт кăларăмĕ: М., 1995
Çăлкуç — «https://cv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Энциклопеди&oldid=1555672»