Колумбия (шаттл)
| Колумбия | |
|---|---|
| Тӑршшӗ |
|
| Высота/рост | 17,25 метр[1] |
| Серийный номер | OV-102[2] |
| Ят никӗсӗ | Columbia Rediviva[d][3] |
| Хуҫи | НАСА[d] |
| Размах крыльев | 23,79 метр[1] |
| Продолжительность | 25 983 622 çеккунт[4] |
| Первый полёт | 1981 ҫулхи акан 12-мӗшӗ[2] |
| Число орбитальных витков | 4808[5] |
| Масса | 80 739 килограмм[2] |
| Страна происхождения | |
| Производитель | «Рокуэлл»[d][6] |
 | |
| Оператор | НАСА[d] |
| Место создания | Air Force Plant 42[d][6] |
| Дистанция | 201 497 772 km[5] |
| Описывается по ссылке | nasa.gov/centers/…(акăлч.) |
 РУВИКИ.Медиа ҫинчи материалсем | |
«Колу́мбия» OV-102 (акăл. Columbia) — Rockwell International компани туса кӑларнӑ тата НАСА эксплуатациленӗ «Спейс Шаттл» системӑри нумай хут усӑ курмалли транспортлӑ космос карапӗ. Пӗрлешӗннӗ Штатсен хӗрарӑмӗсен ячӗпе Лӑпкӑ океанӑн ҫурҫӗр Америка ҫыранӗ хӗррипе ҫаврӑнса ҫӳренӗ пӗрремӗш американ карапне чысласа ят илнӗ «Колумбия» «Спейс Шаттл» системинчи космоса вӗҫнӗ пилӗк орбита карапӗнчен пӗрремӗшӗ пулса тӑнӑ, 1981 ҫулхи ака уйӑхӗнче хӑйӗн пӗрремӗш космос вӗҫевне тунӑ.
«Энтерпрайз» сӑнав карапӗ хыҫҫӑн ӑсталанӑ иккӗмӗш тулли масштаблӑ орбита карапӗ ҫеҫ пулнӑ май «Колумбия» эксперимент конструкцин хӑйне евӗрлӗ енӗсене, сӑмахран, тӗрӗслевпе виҫев приборӗсене, каярах орбита карапӗсемпе танлаштарсан сыхласа хӑварнӑ. Усӑ курнӑ срокӗ тӑршшӗпе йывӑр фюзеляж ҫумне тата шалти шлюзпа усӑ курни «Колумбие» «Спейс Шаттл» системинчи космос орбиталӗн пилӗк карапӗнчен чи йывӑрри туса хунӑ. «Колумби» «Челленджертан» 1000 килограма яхӑн йывӑртарах, «Индеворан» 3600 килограмм йывӑртарах. «Колумбияна» пӗрремӗш ултӑ вӗҫев вӑхӑтӗнче SR-71 кресло базин катапультлӑ креслисемпе тивӗҫтернӗ, 1986 ҫултанпа вара унӑн вертикаль стабилизаторӗ ҫинче тулашри ӑслӑлӑх приборӗсем валли отсек вырнаҫтарнӑ.
22 ҫул хушши эксплуатациленнӗ май «Колумбия» «Спейс Шаттлс» программа шайӗнче 300 кун ытла космосра ирттерсе тата Ҫӗр тавра 4000 ытла ҫаврӑм туса 28 хут вӗҫнӗ. Унӑн пысӑкрах масси тата шалти шлюзӗ ӑна «Шаттл-Кентавр[en]» программӑпа тата космос станцийӗсемпе ҫыхӑнтаракан сыпӑксене тума юрӑхсӑр тунӑ пулин те, ҫапах та вӑл 1986 ҫулта «Челленджер» пӗтнӗ хыҫҫӑн орбитӑра наука тӗпчевӗсене тума ӗҫ лаши вырӑнӗнче усӑллӑ пулнӑ. ««Колумбияна» «Спейслэб» лабораторин вунпилӗк вӗҫевӗнчен вунпӗрӗшӗнче усӑ курнӑ, микрогравитацие тӗпчес ӗҫри пур тӑватӑ вӗҫевне тата «Спейсхэб» икӗ вырӑнлӑ модулӗн пӗртен-пӗр вӗҫевне ирттернӗ. Орбита карапӗн вунвиҫӗ вӗҫевӗнче Extended Duration Orbiter комплектпа усӑ курнӑ, ҫакӑ вара ӑслӑлӑхпа технологи тӗпчев миссисем тунӑ чух орбитӑра нумай вӑхӑт хушши пулма пулӑшнӑ. ««Колумбия» ҫавӑн пекех Long Duration Exposure Facility таврӑнма тата «Чандра» телескопа вырнаҫтарма усӑ курнӑ, тата космоса американ космос вӗҫевӗн пӗрремӗш хӗрарӑм-командирне, ЕКА пӗрремӗш астронавтне, инди ӑрачӗн пӗрремӗш хӗрарӑм-астронавтне тата израиль пӗрремӗш астронавтне илсе ҫитернӗ.
Хӑйӗн юлашки вӗҫевӗ вӗҫӗнче 2003 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче «Колумбия» атмосферӑна кӗнӗ чухне арканнӑ, ҫавна пула STS-107 миссин ҫичӗ ҫын шутӗнчи пӗтӗм экипажӗ пӗтнӗ, ӑслӑлӑх усӑллӑ нагрузкин ытларах пайӗ пӗтнӗ. Ҫакӑн хыҫҫӑнах пуҫтарнӑ «Колумбия» катастрофӑна тӗпчекен комисси ҫакӑн пек пӗтӗмлетӳ тунӑ: STS-107 миссие хута янӑ чухне орбита карапӗн сулахай ҫуначӗ илнӗ сиенсем карапӑн ӑшӑ хӳтӗлевӗн системине хӑрушла пырса ҫапнӑ. «Колумбипе» унӑн экипажӗ пӗтни НАСА пилотлӑ вӗҫевӗсен программисене ҫӗнӗрен майлаштарма хистенӗ, ҫакӑ вара 2005 ҫулта «Созвездие» программӑна туса хумалли тата 2011 ҫулта «Спейс Шаттл» программӑна тӗппипех чармалли патне ҫитернӗ. Экипаж ячӗпе катастрофа хыҫҫӑн нумай мемориалсем тата палӑксем тунӑ; «Колумбия» Мемориаллӑ космос центрӗ уҫӑлнӑ. «Спирит» Марсоход Марс ҫинчи Гусев кратерӗнче тӗпчесе пӗлнӗ Колумби сӑрчӗсене экипаж ятне панӑ. «Колумбин» тупнӑ ванчӑкӗсенчен ытларахӑшӗ, хӑш-пӗр пайӗсене ҫывӑхри пӗтӗм халӑх куравне тӑратнӑ пулин те, Кеннеди вертикаль сборкин космос центрӗн ҫуртӗнче упранаҫҫӗ.
Конструкци
«Колумбия» каярах туса лартнӑ чатлӑсенчен йывӑртарах пулнӑ, ҫавӑнпа та унӑн сыпӑнтаракан модуль пулман. «Колумбия» хӑйӗн вӗҫевӗсенче «Мир» станцийӗпе те, МКС-па та ҫыхӑнман, МКС станцийӗпе пӗрремӗш сыпӑка 2003 ҫулхи чӳкӗн 13-мӗшӗнче ирттерме палӑртнӑ (STS-118 №-лӗ вӗҫев).
Вӗҫевсем
«Колумбия» шаттл 28 хутчен космоса вӗҫнӗ, космосра 300,74 талӑк ирттернӗ, Ҫӗр тавра 4808 ҫаврӑм тунӑ та пӗтӗмпе 201 454 702 ҫухрӑм вӗҫнӗ.
| № | Дата | Паллӑ туни | Вӗҫев программи |
|---|---|---|---|
| 1 | 1981 ака, 12 | Колумбия STS-1 | Шаттлӑн пӗрремӗш пилотлӑ вӗҫевӗ |
| 2 | 1981чӳк, 12 | Колумбия STS-2 | «Колумбин» иккӗмӗш вӗҫевӗ |
| 3 | 1982 пуш, 22 | Колумбия STS-3 | |
| 4 | 1982 ҫӗртме, 27 | Колумбия STS-4 | |
| 5 | 1982 чӳк, 11 | Колумбия STS-5 | Тӑватӑ астронавтлӑ пӗрремӗш экипаж |
| 6 | 1983 чӳк, 28 | Колумбия STS-9 | Ултӑ астронавтлӑ пӗрремӗш экипаж |
| 7 | 1986 кӑрлач, 12 | Колумбия STS-61C | Экипажра — Билл Нельсон конгрессмен |
| 8 | 1989 ҫурла, 8 | Колумбия STS-28 | Шпион-спутника вӗҫтерни |
| 9 | 1990 кӑрлач, 9 | Колумбия STS-32 | Спутник Ҫӗр ҫине таврӑнни |
| 10 | 1990 раштав, 2 | Колумбия STS-35 | Рентгенлӑ тата ультрафиолетлӑ телескопсемпе тунӑ экспериментсем |
| 11 | 1991 ҫӗртме, 5 | Колумбия STS-40 | Космос лабораторийӗнчи экспериментсем |
| 12 | 1992 ҫӗртме, 25 | Колумбия STS-50 | Микроправитаци лабораторийӗнчи экспериментсем |
| 13 | 1992 юпа, 22 | Колумбия STS-52 | Лазерлӑ геодинамика спутника хута яни |
| 14 | 1993 ака, 26 | Колумбия STS-55 | Нимӗҫ космос лабораторийӗнчи экспериментсем |
| 15 | 1993 юпа, 18 | Колумбия STS-58 | Медицина тӗпчевӗсем |
| 16 | 1994 пуш, 4 | Колумбия STS-62 | АПШ микрогравитаци лабораторийӗ |
| 17 | 1994 утӑ, 8 | Колумбия STS-65 | Тӗнчери микрогравитаци лабораторийӗ |
| 18 | 1995 юпа, 20 | Колумбия STS-73 | АПШ микрогравитаци лабораторийӗ |
| 19 | 1996 нарӑс, 22 | Колумбия STS-75 | Спутникпа ҫыхӑннӑ экспериментсем |
| 20 | 1996 ҫӗртме, 20 | Колумбия STS-78 | Медицина тӗчевӗсемпе микрогравитаци лабораторийӗ |
| 21 | 1996 чӳк, 19 | Колумбия STS-80 | Тӗпчев платформине сарни |
| 22 | 1997 ака, 4 | Колумбия STS-83 | Микрогравитаци лабораторийӗ |
| 23 | 1997 утӑ, 1 | Колумбия STS-94 | Микрогравитаци лабораторийӗ |
| 24 | 1997 чӳк, 19 | Колумбия STS-87 | АПШ микрогравитаци лабораторийӗ |
| 25 | 1998 ака, 13 | Колумбия STS-90 | Медицина тӗпчевӗсем |
| 26 | 1999 утӑ, 23 | Колумбия STS-93 | Рентген обсерваторине хута яни |
| 27 | 2002 пуш, 1 | Колумбия STS-109 | "Хаббл" телескоппа ӗҫлени |
| 28 | 2003 кӑрлач, 16 | Колумбия STS-107 | Микрогравитаци эксперименчӗсем, Ҫӗре сӑнани. «Колумбин» юлашки вӗҫевӗ тата вӑл арканни |
Вӗҫев эмблемисем
| "Колумби" шаттлӑн вӗҫев эмблемисем | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
||
(Юлашки вӗҫев) |
(Индевор пурнӑҫланӑ) |
(Дискавери пурнӑҫланӑ) |
|||||
Юлашки вӗҫев
«Колумбин» (STS-107) юлашки вӗҫевӗ 2003 ҫулхи кӑрлачӑн 16-мӗшӗнчен пуҫласа нарӑсӑн 1-мӗшӗччен иртнӗ. Карап экипажӗ: Рик Хасбанд, пилот Уильям МакКул, бортинженер Майкл Андерсон, ӑслӑх специалисчӗсем Лорел Кларк, Дэвид Браун, Калпана Чавла тата пӗрремӗш Израиль астронавчӗ Илан Рамон.
Февралӗн 1-мӗшӗнче ирхине, ирхине 9 сехет тӗлнелле, атмосферӑн ҫӑтӑ сийӗсене кӗнӗ чухне карап арканнӑ. Экипажӑн ҫичӗ членӗ те вилнӗ. Катастрофа сӑлтавӗсене тӗпчекен комисси ҫапла пӗтӗмлетӳ тунӑ: кимӗ ҫуначӗн сулахай лаптакӗ ҫинче тулти ӑшӑ хӳтӗлев сийӗ арканни сӑлтав пулса тӑнӑ. Кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче старт илсен ҫак ӑшӑ хӳтӗлев лаптӑкне ун ҫине кислород бакӗн ӑшӑ изоляци татӑкӗ ӳкнипе сиенлетнӗ.
Хӑш-пӗр фактсем
- STS-75 «Колумбия» вӗҫнӗ чухне пӗрремӗш хут пулӑшу компьютерӗсенчен пӗринче (ноутбукра) Debian Linux никӗсӗ ҫинчи операци системипе усӑ курнӑ[7]..
- «Колумбия» 1996 ҫулта Америкӑри «Армагеддон» фильмра ӳкерӗннӗ: ««Армагеддон» эпӗ АПШ-ра хатӗрленнӗ чухне ман куҫ умӗнчех ӳкерӗнчӗ. Пӗррехинче Канаверал сӑмсахне, черетлӗ тренировкӑна, ҫитрӗмӗр, унта та ӳкерӳсем иртетчӗҫ. Пирӗн «Колумбия» карап ҫак фильмра чӗрӗ декораци пулнӑ»[8].
- «Колумбия» шаттл «Ковбой Бибоб» (Wild Horses) анимере 19-мӗш эпизодра тӗл пулать, тӑкӑннӑ термохӳтлӗхе пула хытӑ анса ларать.
- «Пурнӑҫ вӑйӗ» (Life Force, 1985) фильмра ««Колумбия» шаттл инкек тӳсекен «Черчилль» акӑлчан шаттлӗ патне старт илет. (15-мӗш минут)
- Катастрофӑна пула чылай сиенленнӗ ӑслӑх эксперименчӗсем ҫинчен калакан информацие фиксацилеме усӑ курнӑ пӗр хытӑ дискран каярахпа 90 % информацие юсама май килнӗ, ҫакӑ 20 ҫул ӑслӑлӑх тӗпчевӗсене вӗҫлеме май панӑ. Информацие ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратасси 5 ҫула яхӑн пынӑ[9]..
Ӑнлантарусем
- ^ 1, 2, 3 https://history.nasa.gov/SP-4225/diagrams/shuttle/shuttle-diagram-4.htm
- ^ 1, 2, 3 https://www.nasa.gov/centers/kennedy/shuttleoperations/orbiters/columbia_info.html
- ^ https://www.nasa.gov/pdf/566250main_SHUTTLE%20ERA%20FACTS_040412.pdf
- ^ http://www.cbsnews.com/network/news/space/129/129quicklook2.pdf
- ^ 1, 2 https://astronomy.com/news/2018/04/the-columbia-space-shuttle-first-launched-37-years-ago
- ^ 1, 2 https://www.latimes.com/business/la-xpm-2011-jul-05-la-fi-shuttle-legacy-20110705-story.html
- ^ Letters To The Editor (англ.). Linux Journal. Belltown Media, Inc. (1 Утӑ уйӑхӗн 1996). Пӑхнӑ кун: 30 Авӑн уйӑхӗн 2007. Архивланӑ 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011 ҫул.
- ^ «Космонавт Леонид Каденюк» , Wayback Machine çинчи 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнчи копийӗ // Комсомольская правда-Украина, 11 апреля 2009
- ^ Расшифрован диск с разбившегося шаттла Columbia (выр.). РосБизнесКонсалтинг (10 Ҫу уйӑхӗн 2008). Пӑхнӑ кун: 28 Ҫурла уйӑхӗн 2008. оригиналтан архивланӑ 28 Юпа уйӑхӗн 2011 ҫул.
Каҫӑсем
- Спейс шаттл(акăлч.)
- «Колумбия» чатл(акăлч.)
- «Колумбия» вилӗмӗ(акăлч.)
- Челнок сӑнӳкерчӗкӗсем airliners.net(акăлч.) ҫинче
- "Колумбипе"пулса иртнине тӗпчекен комисси отчечӗ(акăлч.)
- Экипаж членӗсем сывӑ юлнипе юлманни ҫинчен тӗпчев отчечӗ(акăлч.)
| ||||||||
