Чăваш Калмăйăр
|
Чăваш Калмăйăр
Чăваш Калмăйăр
|
.svg){kind=link}
Чăваш Калмăйăр (выр. Чувашский Калмаюр, тут. Чуаш Колмаер) - Чĕмпĕр облаçĕнчи Чартаклă районĕнчи ял. Чăвашсем, тутарсем, вырăссем пурăнаççĕ. Ку районта чăвашсем йышлăн, компактлăн пурăнакан вырăнсем татах та пур, анчах та историлле чăваш ялĕ пĕрре çеç темелле пулĕ[1]. Урăххисем пулнă пулсан та (сăмахран, Нараткӳл), вĕсенче халĕ, тĕпрен илсен, чăвашсем мар .
Тавралăх
Кунта — уй-хирлĕ, хура тăпраллă тикĕс вырăн. Геннадий Юмартăн "Калмăйăр" сăввинччен:
- Хăтлă вырăна, Калмăйăр,
- Эсĕ ларнă та иккен.
- Пулаймин кунта сар мăйăр,
- Ырлăх-çке ытти енчен[2].
Ку сăвăри йĕркесенчен ял ятне мĕнле тĕрĕс каламалли те аванах курăнать. Çавăн пекех ку тĕлĕшпе ялăн тутарла ятне те пăхăр.
Йыш. Ял тытăмĕ
Чăн-чăн тексчĕ (выр.)Число дворов и жителей: в 1762 – 390 чел.; 1795 – 205 муж.; 1859 – 156 дворов, 726 муж., 768 жен.; 1897 – 1416 муж., 1443 жен. (чуваши, татары); 1928 – 839 чел.; 1989 – 404 чел.; 2008 – 301 чел. (чуваши)[3].
Истори
Хыпар-хăнар çакăн пек:
Чăн-чăн тексчĕ (выр.)Основано в кон. 17 в. служилыми татарами и чувашами из близлежащих деревень Чердаклы и Уренбаш. Жители – татары, чуваши: часть – служилые чуваши, выполнявшие лашманную повинность, другая – ясачные; с 1835 до 1860-х гг. удельные крестьяне; занимались земледелием, животноводством. В 19 – нач. 20 вв. в составе Коровин. волости Ставропол. у. Симбир. губ., с 1851 Самар. губ.[3]
Тĕплĕнрех ку пулăм ак çапла курăнать:
Чăн-чăн тексчĕ (выр.)Свободные земельные угодья от речки Урень до Белого Яра царскими грамотами от 1688 и 1697 годов были отданы в “вечное потомственное владение” служилым татарам и чувашам. На основе этих грамот начинается освоение земель по обеим сторонам речки Калмаюр. Основание села Чувашский Калмаюр связано с именем служилого чуваша-язычника Яшнотки Енохтаева. С ним пришли и получили землю 40 человек. Среди них были и татары, и чуваши: Усман Ишеев, Сулейманка Богданов, Ирбулат Ирсаев, Степка Тутанов, Кондрашка Тимаев и т.д. Чуваши поселяются на самом берегу речки Калмаюр, татары — в трех — четырех километрах севернее и основывают село Татарский Калмаюр. В 1791 и 1792 годах калмаюрские татары по неизвестной причине покинули свои земли и переехали в селения Тюгальбуга и Вороний Куст Самарского уезда[4].
Экономика, культура, вĕрентÿ
Е.А.Поддубская аса илет:
Эпир вĕреннĕ чухне тăватă пĕр пек класчĕ: чăваш, тутар тата икĕ вырăс. Пуçламăш классене чăваш ывăл-хĕрне Александр Степанович Янчиков вĕрентрĕ. Эпир чăваш чĕлхипе çеç калаçаттăмăр. Каçса кайсах юмах-халап вулаттăмăр, тупмалли юмахсемпе ваттисен сăмахĕсене ăса хываттăмăр. Аслă классенче тăван чĕлхепе литературăна Зоя Петровна Константинова илсе пычĕ. Вĕсем паян иккĕшĕ те çук çĕр çинче. Шел, пирĕн хыççăн Тутар Калмаюр шкулĕнчи предметсем йышĕнче чăваш чĕлхи урăх пулман. Шăп эпир аттестат илнĕ çул (1969 çулта) ăна пĕтерчĕç[5].
Паллă çынсем
- Константинов Иван Дмитриевич (1916-1982) — Социализмла Ĕç Геройĕ[6].
- Поддубская Елена Александровна (çуралнă чухне — Соколова) (1952 çур. — Чĕмпĕр енчи Кивĕ Майна тата Чартаклă районĕсенче яваплă вырăнсенче ĕçленĕскер, пĕр хушă УОЧНКАн Чартаклă районĕнчи уйрăмне ертсе пынă[5].
Çавăн пекех пăхăр
Вуламалли
- Г.Б. Матвеев, Е.А. Ягафова. Чуваши Ульяновские. Чăваш электронла энциклопедийĕнчи статья.
- СИМБИРСКО-САРАТОВСКИЕ ЧУВАШИ. Под общей редакцией проф. М. Г. Кондратьева. Чебоксары — 2004
- Садыкова Резеда Камиловна. ИСТОРИКО-ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ТЮРКО-ТАТАРСКОЙ ТОПОНИМИИ УЛЬЯНОВСКОЙ ОБЛАСТИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ 10.02.02.- Языки народов Российской Федерации(татарский язык) АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук Казань-2003.
- А.А. Ахметов. Аграрно-крестьянские отношения и социально-политическое развитие Симбирско-Ульяновского Заволжья в XVII—XX веках. УЛЬЯНОВСК. ИЗДАТЕЛЬСТВО «ВЕНЕЦ». 2004
Асăрхавсем
- ^ Димитриев В.Д. Чувашские исторические предания. Чебоксары, 1993. — С. 211.
- ^ Юмарт Г.Ф. Кĕмĕл алтăр. Шупашкар. 1988. — С. 69-70.
- ^ 1 тата 2 Ягафова Е.А., Матвеев Г.Б. Электронла чăваш энциклопедийĕнчи статья.
- ^ История заселения нынешнего Ульяновского Заволжья. — Mar. 4th, 2014 at 4:20 PM
- ^ 1 тата 2 Алексеева, Елена. СОЦИАЛЛĂ ХӲТĔЛЕВ ТЫТĂМĔН ПАРХАТАРЛĂ ĔÇЧЕНĔ. 2020 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ. — Канаш (хаçат), 1415-мĕш (2017.04.07).
- ^ Соколова Н.Б. Электронла чăваш энциклопедийĕнчи статья.
Каçăсем
Чартаклă районĕнчи пурăнан вырăнсем |
|||
|---|---|---|---|
 | Район центрĕ: Чартаклă |  | |
Чĕмпĕр облаçĕ |
|||
|---|---|---|---|
 | Администраци центрĕ: Чĕмпĕр Хула тăрăхĕсем: Димитровград |
Çĕнĕ Чĕмпĕр |
Чĕмпĕр Статьясем: Географи | Гербĕ | Гимнĕ | Историйĕ | Халăхĕ | Администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ | Ялавĕ |  | |
Чĕмпĕр облаçĕн чăваш ялĕсем |
|
|---|---|
Чăнлă районĕ: Чăнлă • Анатри Тимĕрçен • Вăта Тимĕрçен • Ирçел • Каша • Кивĕ Улхаш • Кунтиккав • Пухтел • Чăвашкасси • Клин • Орловка • Вольски • Солнце • Çĕнĕ Улхаш Мелекес районĕ: Сапаккел • Эврел • Чăваш Сăскан • Çӳлти Мелекес • Филипповка • Моисеевка • Кивĕ Сахча • Çĕнĕ Сахча • Чăваш Аппакĕ Çĕнĕ Малăклă районĕ: Упамсар • Ямпак • Курахви • Малаел • Эрсел • Салаван Сенгилей районĕ: Кĕçĕн Каша • Ялавăр • Уличе • Анатьял Тереньга районĕ: • Кукка • Хветĕрьел • Патуел Чартаклă районĕ: Чăваш Калмăйăр • Нараткӳл Николаевка районĕ: Эcеккел • Чăваш Саймал • Кочкарлей Барыш районĕ: Аслăял • Сантряпуç • Хушçырми • Хĕрлĕ Барыш • Емелей • Кивĕ Саватер • Çтаппаньял • Ĕшке • Садовый • Орлово • Елховка • Хура Çырма |