Путин Владимир Владимирович
.jpg)
Путин Владимир Владимирович (1952 ҫулхи юпан 7-мӗшӗ, Ленинград, РСФСР, СССР) — Раҫҫей патшалӑх тата политика ӗҫченӗ. Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗ, Раҫҫей Федерацийӗн Патшалӑх Канашӗн тата Раҫҫей Федерацийӗн Хӑрушсӑрлӑх Канашӗн председателӗ; 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнчен — Раҫҫей Федерацийӗн Хӗҫпӑшаллӑ Вӑйӗсен Аслӑ Теп командующийӗ. Маларах 2000 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнчен пуҫласа 2008 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшчен Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗ, 1999—2000 тата 2008—2012 ҫулсенче Раҫҫей Федерацийӗн правительствин председателӗ пулнӑ. 2024 ҫулхи пуш уйӑхӗн 15—17-мӗшӗсенче иртнӗ суйлавра Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗн должноҫне тепӗр хут суйланнӑ (уншӑн 76 277 708 ҫын е 87,28 % сасӑланӑ)[10].
Ленинград патшалӑх университечӗн юридици факультетне вӗренсе пӗтернӗ. 1977 ҫултан пуҫласа СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн Ленинград тата Ленинград облаҫӗнчи Управленийӗн следстви уйрӑмӗнче ӗҫленӗ. 1985—1990 ҫулсенче совет тулаш разведкин ГДРти резидентуринче хӗсметре тӑнӑ. Ленинграда каялла таврӑнсан Ленинград патшалӑх университечӗн ректорӗ пулӑшуҫи, унтан Ленинград хула канашӗн председателӗн Анатолий Собчакӑн канашҫи пулнӑ. 1991 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 20-мӗшӗнче Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитетӗнчен кайнӑ, Санкт-Петербург мэрийӗнче ӗҫлеме пуҫланӑ. Анатолий Собчак 1996 ҫулхи кӗпӗрнаттӑр суйлавне выляса ярсан Мускава куҫнӑ, унта РФ Президенчӗн ӗҫӗсен управляющийӗн ҫумӗ пулса ӗҫлеме пуҫланӑ. 1997 ҫулта экономика ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗн степенне тивӗҫнӗ. РФ Федерацин хӑрушсӑрлӑх службин пуҫлӑхӗ тата РФ Хӑрушсӑрлӑх Канашӗн секретарӗ пулнӑ хыҫҫӑн 1999 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче РФ правительствин ертӳҫине лартнӑ.
1999 ҫулхи раштавӑн 31-мӗшӗнче патшалӑх ертӳҫи пулса тӑнӑ, Раҫҫей Президенчӗ Борис Ельцин хӑй ирӗкӗпе отставкӑна каясси ҫинчен пӗлтерсен Президент тивӗҫӗсене пурнӑҫлакана лартнӑ. Пӗрремӗш хут Раҫҫей Президентне 2000 ҫулхи пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче суйланнӑ, 2004, 2012, 2018 ҫулсенче тепрер хут суйланнӑ. 2012 ҫулхи суйлав умӗн Конституцие улшӑнусем кӗртсе президентӑн ӗҫ тапхӑрне 4 ҫултан 6 ҫула ҫити ӳстернӗ. Раҫҫей Федерацийӗн Конституцине тӳрлетӳсем кӗртнӗ хыҫҫӑн 2024 ҫулхи Президент суйлавӗнче хӑйӗн кандидатурине тӑратма ирӗк илнӗ[11].
Владимир Путин РФ Президенчӗ пулнӑ пӗрремӗш тапхӑрӗнче Раҫҫей экономики реформӑсем ирттернӗрен тата нефтьпе газ хакне пилӗк хут хӑпартнаран ҫулталӑкне 7 % таран ӳссе пынӑ[12][13] росла в среднем на 7 % процентов в год[14]. Ун чухне Расҫей Иккӗмӗш чечен вӑрҫинче ҫӗнтернӗ.
2008—2012 ҫулсенче РФ Президенчӗ Дмитрий Медведев пулнӑ тапхӑрта РФ правительствин пуҫлӑхӗ пулса Путин ҫар тата полици реформисене ертсе пынӑ.
Пурнӑҫӗпе ӗҫӗ-хӗлӗ
Ҫурални
Халӑх ҫыравӗ вӑхӑтӗнче хӑйӗн хуравӗпе килӗшӳллӗн, наци харпӑрлӑхӗпе вырӑс[15].
Ашшӗ — Путин Владимир Спиридонович (23. 02. 1911 — 02. 08. 1999), Тверь кӗпӗрнин Тверь уесӗнчи Поминово ялӗнче ҫуралнӑ[16], 1933—1934 ҫулсенче шывай киммисен флотӗнче хӗсметре тӑнӑ[17], Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ.
РККА-ра 1941 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнчен пуҫласа, Хӗрлӗ ҫарӑн 86-мӗш дивизин 330-мӗш стрелоксен полкӗн боецӗ, Нева хӗрринчи пӗр лаптӑка хӳтӗлесе 1941 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 17-мӗшӗнче мина ванчӑкӗ сулахай пӗҫҫипе ури тупанне лекнипе йывӑр аманнӑ[18][19]. «Ҫарти хастарлӑхшӑн», «Ленинграда хӳтӗленӗшӗн», «1941—1945 ҫҫ. Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче Германие ҫӗнтернӗшӗн» медальсемпе чысланӑ. 1941 ҫултанпа ВКП (б) членӗ. Вӑрҫӑ хыҫҫӑн И. Е. Егоров ячӗллӗ Ленинградри вакун тӑвакан заводра маҫтӑр пулса вӑй хунӑ. 1985 ҫулта Тӑван Ҫӗршыв вӑрҫин орденӗн 1-мӗш степенӗпе чысланӑ[20].
Амӑшӗ — Мария Ивановна Путина (ҫуралнӑ чухнехи хушамачӗ — Шеломова) (17.10.1911 — 06.07.1998)[21] Тверь кӗпӗрнин Тверь уесӗнчи Заречье ялӗнче ҫуралнӑ, унта Владимир Спиридоновичпа паллашнӑ[16], ҫавӑн пекех савутра ӗҫленӗ, Ленинград блокадине тӳссе ирттернӗ. Хӗрлӗ Ялав орденӗллӗ Балти флочӗн штабӗ «Ленинграда хӳтӗленӗшӗн» медальпе чысланӑ.
Ашшӗ — Владимир Спиридонович Путин
Амӑшӗ — Мария Ивановна Путина (Шеломова)
Владимир Путин амӑшӗпе. 1958 ҫулхи утӑ уйӑхӗ
Ачалӑхӗпе ҫамрӑклӑхӗ
_11.jpg)
1952 ҫулхи юпан 7-мӗшӗнче Ленинград хулинче[22], Маяковский урамӗнчи В. Ф. Снегирёв ячӗллӗ ача ҫуратмалли ҫуртра ҫуралнӑ[21]. Спасо-Преображенск соборӗнче шыва кӗртнӗ[23][24].
Владимир ҫемьере виҫҫӗмӗш ывӑл пулнӑ. Икӗ аслӑ пиччӗшӗ — Альберт (Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи пуҫланиччен вилнӗ) тата Виктор (1940—1942) — вӑл ҫураличченех вилнӗ[25].
Путинсен ҫемйи Ленинградри Басков тӑкӑрлӑкӗнчи коммуналлӑ хваттерте (12-мӗш ҫуртӑн пиллӗкмӗш, юлашки, хутӗнче) пӗр пӳлӗм йышӑннӑ, ку хваттерте Путин СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитетӗнче ӗҫлеме пуҫӑничченех пурӑннӑ. Тоснори дачӑра Путин шкул ачин пӳлӗмӗнче совет ҫар разведкине никӗслекенсенчен пӗрин Ян Берзинӑн портречӗ ҫакӑнса тӑнӑ. Президент пулса тӑрсан Путин каласа кӑтартнӑ тӑрӑх, разведчиксем ҫинчен ҫырнӑ совет фильмӗсемпе мӗн пӗчӗкрен кӑсӑкланнӑ, патшалӑх хӑрушсӑрлӑх органӗсенче ӗҫлеме ӗмӗтленнӗ.
1960—1965 ҫулсенче Путин 193-мӗш сакӑр ҫул вӗренмелли шкулта вӗреннӗ. Кайран 281-мӗш вӑтам шкула (Технологи институчӗн никӗсӗ ҫинче хими сулӑнчӑкӗллӗ спецшкул) вӗренме кӗнӗ, ӑна вӑл 1970 ҫулта вӗҫленӗ[17]. 17 ҫулхи Владимир вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн хӗсмете кӗрес тӗллевпе пӗрремӗш хут СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн Ленинградпа Ленинград облаҫӗн Литейнӑй урамӗнчи управленине ҫитсе курнӑ, унта Путина малтан гуманитари аслӑ пӗлӗвӗ илме сӗннӗ.
1964 ҫултанпа «Труд» профсоюзсен ирӗклӗ спорт обществин «Турбостроитель» спорт клубӗнче Анатолий Рахлинпа Леонид Усвяцов тренерсем патӗнче дзюдо ӑсталӑхне туптанӑ[26]. Ленинградри ытти спортсменсемпе рӗрле «Ленфильмра» каскадёр пулса ӳкерӗннӗ ҫӗре хутшӑннӑ, «Ижорский батальон» вӑрҫӑ драминче тата «Блокада» эпопейӑра ӳкерӗннӗ[27].
1970—1975 ҫулсенче Ленинград патшалӑх университечӗн юридици факультетӗнче тӗнчери хутшӑнусен уйрӑмӗнче вӗреннӗ, унта КПСС ретне кӗнӗ[28]. Вӗреннӗ чухне пӗрремӗш хут Анатолий Собчака, вӑл вӑхӑтра ЛПУ доцентне, тӗл пулнӑ. Диплом ӗҫӗн теми — «Принцип наиболее благоприятствуемой нации» (ӑслӑлӑх ертӳҫи Л. Н. Галенская, тӗнче правин кафедри)[29].
Правительствӑна киличченхи ӗҫӗ-хӗлӗ
СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитетӗнче (1975—1991)
1975 ҫулта ЛПУ юридици факультетне вӗренсе пӗтернӗ[30], ӑна Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитетне ӗҫлеме янӑ. Ҫавӑн чухне Охтари оперативлӑ йыша хатӗрлекен курссем («401-мӗш шкул») иртнӗ, вӑл СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн территори органӗсен тытӑмӗнчи кӗҫӗн офицер (юстици аслӑ лейтенанчӗ) пулса аттестациленнӗ[31].
1977 ҫул хыҫҫӑн контрразведка енӗпе СССР ПХК Ленинградпа Ленинград облаҫӗнчи следстви уйрӑмӗнче ӗҫленӗ[32]. Путинӑн ӗҫ вырӑнӗ «Пысӑк ҫурт» текен вырӑнта пулнӑ[24], 1979 ҫулта СССР ПХК аслӑ шкулӗнче ултӑ уйӑхлӑх хатӗрленӳ курсӗнче пӗлӳ пухнӑ.
1984 ҫулта юстици майорне Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн Хӗрлӗ Ялав орденӗллӗ институчӗн пӗр ҫуллӑх факультетне вӗренме янӑ, ӑна 1985 ҫулта «Тулашри разведка» специальноҫпа вӗренсе пӗтернӗ. Путин легаллӑ разведка енӗпе те, вӑрттӑн разведка енӗпе те хатӗрленнӗ. Вӗренӳ уйрӑмӗн старости пулнӑ, нимӗҫ чӗлхине вӗреннӗ[24].
1985—1990 ҫулсенче Путин Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн тулаш разведкин енӗпе ГДРта ӗҫленӗ[31]. Унӑн ертӳҫи Тухӑҫ Германири совет разведка ушкӑнӗн пуҫлӑхӗ, ГДР патшалӑх хӑрушсӑрлӑх министерстви ҫумӗнчи СССР Патшалӑх Хӑрушсӑрлӑх Комитечӗн представителӗ Лазарь Матвеев полковник (2017 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче ҫеҫ, 90 ҫул тултарнӑскер пирки чӑнне пӗлтернӗ) пулнӑ. Путинӑн Дрезденра хӗсметре тӑракан ӗҫтешӗсем, сӑмах май, Сергей Чемезовпа Николай Токарев пулнӑ[24][33]. Путин Дрезденри территори разведкинче тӑрӑшнӑ. Совет разведка ушкӑнӗн интересӗсен сферине, 2018 ҫулта Путин хӑй каласа панӑ тӑрӑх, ытларах Хӗвеланӑҫ Европӑри ҫӗршывсем — АПШ союзникӗсем кӗнӗ. Ҫак патшалӑхсем, чи малтанах ФРГ, 1980-мӗш ҫулсен варри тӗлне хӑйсен территоринче СССР ҫине тӗлленӗ вӑтам тата пӗчӗкрех инҫет ракетисене вырнаҫтарнӑ[24].
Командировка тапхӑрӗнче Путина подполковник таран тата должноҫра пай пуҫлӑхӗн аслӑ пулӑшуҫи таран ӳстернӗ. Берлин хӳми ӳкнӗ хыҫҫӑнах, 1989 ҫулхи раштавӑн 5-мӗшӗнче нимӗҫ демонстранчӗсен ушкӑнӗ КГБ архивӗсене ярса илес теллевпе совет резидентурин Angelikastrasse урамӗнчи 4-мӗш ҫуртне штурмпа илме хӑтланнӑ, ҫапах та Путин табель хӗҫ-пӑшалӗпе усӑ курмасӑрах пухӑннисене саланма ӳкӗте кӗртме май килтернӗ. Вӑрттӑн оперативлӑ документсен пысӑк калӑпӑшне вӑл резидентурӑн кӑмакинче ҫунтарса янӑ. 1990 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче Путин ГДРта командировкӑна вӗҫлесе Ленинграда таврӑннӑ[24].
1989 ҫулта ГДР Наци халӑх ҫарӗн «Тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» бронза медалӗпе чысланӑ.
Чикӗ леш енчи командировкине вӗҫлесе СССРа таврӑнсан, Путин каланӑ тӑрӑх, Мускаври КГБ тулаш разведкин тӗп аппаратне куҫма хӑй ирӗкӗпе килӗшмен, Ленинград управленийӗн пӗрремӗш пайне (СССР территоринчен пыракан разведка) таврӑннӑ. 1990 ҫулта Путин подполковник Литейнӑй урамӗнчи ҫуртра 643-мӗш пӳлӗме йышӑннӑ. Ҫак улттӑмӗш хутра, юнашар пӳлӗмре, Сергей Иванов ӗҫленӗ — кайран вӑл РФ хӳтӗлев министрӗ, президент администрацийӗн пуҫлӑхӗ пулнӑ[32][24].
1991 ҫулхи ҫурлан 20-мӗшӗнче Ленинград мэрӗ Собчак ГКЧП хушӑвӗсене пурнӑҫлама килӗшмесен Путин, ҫав вӑхӑталла Собчакпа ҫулталӑк ытла ӗҫленӗскер, КГБ-ран ӗҫрен кӑларма ыйтса рапорт ҫырнӑ; отставкӑна йышӑннӑ[24][34].
Санкт-Петербургра (1990—1996)
1990 ҫулхи ҫуркуннерен Путинӑн тӗп официаллӑ ӗҫ вырӑнӗ Ленинград патшалӑх университечӗ пулнӑ, унта вӑл Станислав Меркурьев ректорӑн тӗнчери ыйтусемпе тимлекен пулӑшуҫи пулса тӑнӑ. Меркурьев каярах Путин кандидатурине Собчака сӗннӗ[35].
1990 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче, Собчака халӑх депутачӗсен Ленинград хула Канашӗн председательне суйланӑ хыҫҫӑнах, Путин унӑн канашҫи пулса тӑнӑ.
1991 ҫулхи ҫӗртмен 28-мӗшӗнчен, Собчака мэра суйланӑ хыҫҫӑн, — председатель тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан, утӑ уйӑхӗн 15-мӗшӗнчен — Ленинград мэрийӗн тулаш ҫыхӑнӑвӗсен комитечӗн председателӗ (1992 ҫулхи ҫӑвӑн 16-мӗшӗнчен — Санкт-Петербург)[36]. Тулашри ҫыхӑнусен комитечӗсӗр пуҫне Путин мэрин оперативлӑ ыйтусемпе ӗҫлекен комиссине ертсе пынӑ[35].
1993 ҫултан пуҫласа Собчак хӑй ют ҫӗршывсенче ҫӳренӗ вӑхӑтра Путина хӑйӗн вырӑнне хӑварнӑ[37].
1994 ҫулхи пуш уйӑхӗнче Путина Санкт-Петербург правительствин председателӗн пӗрремӗш ҫумӗ туса хунӑ, тулашри ҫыхӑнусен комитечӗн ертӳҫин должноҫне те сыхласа хӑварнӑ[37]. Путин Санкт-Петербург правительствин председателӗн пӗрремӗш ҫумӗ пулнӑ май вӑйпа право сыхлавӗн ведомствисен территори органӗсемпе (ГУВД, Раҫҫей Хӳтӗлев министерстви, ФСБ, прокуратура, судсем, Таможня комитечӗ) ӗҫлессине йӗркелессишӗн, политика тата общество организацийӗсемпе ҫыхӑнса ӗҫлессишӗн яваплӑ пулнӑ.
1996 ҫулхи ҫулла Собчак мэр суйлавне выляса ярса ӗҫрен кайнӑ, ун хыҫҫӑн Путинӑн Санкт-Петербург мэрийӗнчи ӗҫӗ вӗҫленнӗ.
Мускавра (1996—1999)
1996 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче, кӗпӗрнаттӑр суйлавӗнче Собчак выляса янӑ хыҫҫӑн, Владимир Путин, хӑй аса илнӗ тӑрӑх, 1991 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнчи путч кунӗсенчи пекех, таксире ӗҫлесе илме шухӑшланӑ[38]. Питӗрти вице-мэр пулнӑ Вячеслав Щербаков контр-адмирал аса илнӗ тӑрӑх, Путина Владимир Яковлевӑн ҫӗнӗ администрацине чӗннӗ, анчах та Путин, Игорь Сечин пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫакна сутӑнчӑклӑх тесе шутланӑран килӗшмен.
Кӗҫех Путина Мускава Президент ӗҫӗсен управляющийӗн Павел Бородинӑн ҫумӗ пулса ӗҫлеме чӗннӗ. Кунта вӑл юридици тата Раҫҫейӗн ют ҫӗршывсенчи харпӑрлӑх управленийӗсене пӑхса тӑнӑ[39][40].
1997 ҫулхи пушӑн 26-мӗшӗнче Путина Раҫҫей Президенчӗн Администрацийӗн ертӳҫин ҫумӗ — Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗн Тӗп тӗрӗслев управленийӗн пуҫлӑхӗ вырӑнне лартнӑ, ҫак постра вӑл Алексей Кудрина улӑштарнӑ[39][41].
Путин каланӑ тӑрӑх, Тӗп тӗрӗслев управленийӗ хӳтӗлев саккасне пурнӑҫлассипе ҫыхӑннӑ тӗрӗслев кӑтартӑвӗсем 1997 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче Раҫҫей хӳтӗлев министрне Игорь Родионова отставкӑна янин сӑлтавӗсенчен пӗри пулса тӑнӑ[42].
РФ Федерацин хӑрушсӑрлӑх службин директорӗ Владимир Путин. 1998 ҫул
1998 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнче В. Б. Юмашев пуҫарӑвӗпе Путина Президент Администрацийӗнче унӑн регионсемпе ӗҫленӗшӗн яваплӑ пӗрремӗш ҫумӗ пулма ҫирӗплетнӗ[43][44]. Палӑртнӑ тӗле Кремльти чи пӗлтерӗшлӗ ҫынсенчен пӗри шутланнӑ[45].
1998 ҫулхи утӑн 25-мӗшӗнче Путина Федерацин хӑрушсӑрлӑх службин директорне лартнӑ[44][46]. ФСБ пуҫлӑхӗнче тӑнӑ вӑхӑтра ФСБ экономика контрразведкипе тата стратегиллӗ объектсене контрразведкӑпа тивӗҫтерес енӗпе ӗҫлекен управленийӗсене пӑрахӑҫланӑ, вӗсен вырӑнне ултӑ ҫӗнӗ управлени туса хунӑ[47]. ФСБ директорӗ пулнӑ вӑхӑтра Путина полковник ҫар званине панӑ[48].
1999 ҫулхи пушӑн 26-мӗшӗнче Путин Раҫҫей Федерацийӗн Хӑрушсӑрлӑх Канашӗн секретарӗ пулса тӑнӑ, ФСБ директорӗн должноҫне те сыхласа хӑварнӑ[39].
1999 ҫулхи ака уйӑхӗнче Путин тата шалти ӗҫсен министрӗ Сергей Степашин ертсе пыракан комисси пӗтӗмлетӗвне тӗпе хурса Юрий Скуратов тӗп прокурора ӗҫрен кӑларса янӑ[49][50], вӑл Ельцин таврашӗнчи ҫынӗн ӗҫ-хӗлне тӗпченӗ[51][52].
1999 ҫулхи ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗ тӗлне Ельцин пӗтӗмӗшле хӑйӗн влаҫне Путина парасси пирки йышӑну тунӑ. Ҫурла уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Путинпа тӗл пулнӑ чухне Ельцин ӑна Раҫҫей правительствин председательне лартасшӑн пулни ҫинчен пӗлтернӗ[40].
Диссертаци хӳтӗлевӗ (1997)
1997 ҫулта Путин «Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область)»[53][54] темӑпа Санкт-Петербург патшалӑх ту университетӗнче[55] экономика ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗн диссертацине хӳтӗленӗ. Ӗҫӗн ӑслӑлӑх ертӳҫи экономика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ Владимир Федосеев профессор — минерал чӗртаварӗн экономики енӗпе паллӑ специалист — пулнӑ[56].
Правительство председателӗ (1999 ҫулхи ҫурла—раштав уйӑхӗсем)
1999 ҫулхи ҫурлан 7-мӗшӗнче Басаевпа Хаттаб ертсе пынӑ боевиксем Дагестана тапӑнса кӗнӗ[57], вырӑнти радикаллӑ исламистсем вӗсем пулӑшнипе Ботлихпа Цумадин районӗсенче шариат правленине кӗртни пирки пӗлтернӗ. Ҫак тапӑну, чылайӑшӗн шучӗпе, Путина РФ Правительство председателӗ вырӑнне лартма хистенӗ тӗп сӑлтав пулса тӑнӑ[58][59].
Ҫурлан 9-мӗшӗнче Ельцин ФСБ директорне Путина Раҫҫей Федерацийӗн правительствин председателӗн пӗрремӗш ҫумӗ тата Сергей Степашин вырӑнне[60] председатель тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан пулма лартнӑ[61][62]. Ҫав кунах Ельцин телевиденипе тухса калаҫнӑ чухне Путина хӑйӗн вырӑнне юлакан тесе каланӑ[63].
Ҫурлан 16-мӗшӗнче Патшалӑх Думи Путина Правительство председателӗ пулма ҫирӗплетнӗ[64]. Ку постра Путин боевиксене хирӗҫ операцие йӗркелесе ертсе пынӑ[57].
1999 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Раҫҫейре террористла пысӑк актсен ярӑмӗ пулса иртнӗ — Буйнакскра, Мускавра (Гурьянов урамӗнче тата Кашир ҫулӗ ҫинче) тата Волгодонскра пурӑнмалли ҫуртсене сирпӗтнӗ, вӗсенче 300 ҫын ытла вилнӗ[65].
Авӑнӑн 18-мӗшӗнче Чечня чиккисене Раҫҫей ҫарӗсем хупарласа илнӗ. Юпан 1-мӗшӗнче Раҫҫей ҫарӗн танк подразделенийӗсем Ставрополь крайӗпе Дагестан енчен Чечнян Наурски тата Шелковски районӗсене кӗнӗ[66].
1999 ҫулхи раштавӑн 30-мӗшӗнче Раҫҫей кӑларӑмӗсенче Путинӑн «Раҫҫей пинҫуллӑхсен чиккинче» программа статйи пичетленсе тухнӑ, унта Путин ҫӗршывӑн иртнӗ пурнӑҫӗ тата умӗнчи тӗллевсем ҫинчен каласа панӑ тата хӑйӗн политикӑри приоритечӗсене палӑртнӑ: «патриотизм», «патшалӑхлӑх», «социаллӑ пӗрлӗх», «вӑйлӑ патшалӑх»[60][67].
Патшалӑх Думин суйлавӗн пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх, Путин майлӑ «Пӗрлӗх» ҫӗнӗ политика юхӑмӗ 23,3 % сасӑ пухса иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ[57].
Президент тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан (1999 ҫулхи раштавӑн 31-мӗшӗ — 2000 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗ)
1999 ҫулхи раштавӑн 31-мӗшӗнче Ельцин отставкӑна срокчен кайнӑ май Путин президент тивӗҫӗсене пурнӑҫлама тытӑннӑ[67][68].
Путин РФ Президенчӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫланӑ вӑхӑтра алӑ пуснӑ пӗрремӗш патшалӑх акчӗ «Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗн хӑйӗн полномочийӗсене пурнӑҫлама чарӑннӑ хыҫҫӑн тата унӑн ҫемйин гарантийӗсем ҫинчен» указ пулса тӑнӑ[69]. Указ унчченхи Раҫҫей президенчӗсене (ҫав саманта ун пекки Ельцин кӑна пулнӑ) тӗкӗнменлӗх гарантине тата ытти ҫӑмӑллӑхсем панӑ. 2001 ҫулта Владимир Путин ҫавнашкал федерацин саккунне алӑ пуснӑ[60].
2000 ҫулхи пушӑн 26-мӗшӗнче иртнӗ президент суйлавӗнче 52,94 % сасӑ пухса Путин пӗрремӗш турта ҫӗнтернӗ[60].
Пӗрремӗш тата иккӗмӗш президент тапхӑрӗсем (2000—2008)
2000 ҫулхи ҫӑвӑн 7-мӗшӗнче Путин Раҫҫей Президенчӗн должноҫне кӗнӗ[70]. 2000 ҫулхи ҫӑвӑн 17-мӗшӗнче Раҫҫей правительствин председателӗ пулма Михаил Касьянова лартнӑ[71].
2004 ҫулхи нарӑсӑн 4-мӗшӗнче Касьянов правительствине отставкӑна янӑ[72][73], правительствӑн ҫӗнӗ председателӗ Михаил Фрадков пулса тӑнӑ[74].
2004 ҫулхи пушӑн 14-мӗшӗнче Путина президента иккӗмӗш срока суйланӑ, 71,31 % сасӑ пухнӑ[75]. 2004 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче должноҫне кӗнӗ[76].
2007 ҫулхи авӑнӑн 12-мӗшӗнче Путин Фрадков правительствине отставкӑна янӑ[77], правительство пуҫлӑхне Виктор Зубкова лартнӑ[78].
2008 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче влаҫа халӑх суйланӑ президента, хӑйӗн администраци пуҫлӑхӗ пулнӑ Дмитрий Медведев аллине панӑ[79]. Темиҫе кун маларах Путин Time палӑртакан «Тӗнчери чи витӗмлӗ 100 ҫын» йышӗнче 2-мӗш вырӑн йышӑннӑ[80][81].
Иккӗмӗш чечен вӑрҫи
Чечняри ҫӗнӗ пысӑк вӑрҫӑ пуҫлансан беженецсен юхӑмӗ ӳсни, нумай ҫын вилни патне илсе ҫитернӗ[60]. 2000 ҫулхи ҫуркунне пуҫламӑшӗ тӗлне федераци ҫарӗсем Грозный хулине илнӗ, республика территорийӗн ытларах пайне тӗрӗслесе тӑнӑ. 2000 ҫулхи пуш уйӑхӗнче унта 1991 ҫултанпа пуҫласа Пӗтӗм Раҫҫейри суйлавра сасӑламалли участоксем йӗркеленӗ. Федераци влаҫӗсен союзникӗсем Ичкери муфтийӗ Ахмат Кадыров, унӑн ывӑлӗ Рамзан тата Масхадов политикипе кӑмӑлсӑр командирсем пулса тӑнӑ. 1999 ҫулхи кӗркуннех вӗсем федераллӑ ҫарсем майлӑ куҫнӑ[60]. 2000 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче Путин Ахмат Кадырова Чечня администрацийӗн пуҫлӑхӗ туса хунӑ. 2003 ҫулхи пуш уйӑхӗнче Чечняра референдум иртнӗ, унта федерацин саккун йӗркипе килӗшсе тӑракан Чечня конституцине йышӑннӑ[60]. 2003 ҫулхи юпа уйӑхӗнче Ахмат Кадырова республика пуҫлӑхне суйланӑ, 2004 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче вӑл теракта пула вилнӗ. Унӑн ывӑлӗ Рамзан Кадыров республикӑна 2007 ҫулхи ака уйӑхӗнче ертсе пыма пуҫланӑ.
Иккӗмӗш чечен вӑрҫи официаллӑ 2009 ҫулхи акан 16-мӗшӗнче ҫур ҫӗрте терроризма хирӗҫ операци режимне пӑрахӑҫланипе вӗҫленнӗ[82][83].
Ҫурҫӗр Кавказра терроризмпа кӗрешни
Тулли масштаблӑ ҫар операцине чарнӑ хыҫҫӑн чечен сепаратисчӗсем диверсисемпе террор тактики ҫине куҫса федераллӑ влаҫсене хирӗҫ вӑрҫа малалла тӑснӑ. Боевиксем темиҫе пысӑк рейд ирттернӗ, ҫав шутра 2001 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Гудермес ҫине тата Руслан Гелаев отрячӗ Ингушети ҫине 2002 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче тапӑннӑ. 2003 ҫулӑн вӗҫӗнче Гелаев Дагестан территорийӗ урлӑ Панкис ту хушӑкне (Грузи) кӗме хӑтланнӑ, ҫакӑ йывӑр техникӑпа тата авиаципе усӑ курса икӗ уйӑха тӑсӑлнӑ хӗҫпӑшаллӑ хирӗҫтӑру патне илсе ҫитернӗ.
2002 ҫулхи юпа уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Мускавра Дубровка урамӗнчи Театр центрне чечен боевикӗсем ярса илни уйрӑмах тискеррӗн пулса иртнӗ[84].
Боевиксем Мускавра хӗрарӑм-вилӗмҫӗсем хутшӑннипе темиҫе теракт тунӑ, «Кисловодск — Минеральные Воды» электропуйӑссенче икӗ хутчен сирпӗтнӗ. Ҫакӑн хыҫҫӑн Мускав метрополитенӗнче бомбӑсем ҫурӑлнӑ. 2004 ҫулхи нарӑсӑн 6-мӗшӗнче «Автозаводская» станцири теракт хыҫҫӑн Путин «Раҫҫей террористсемпе калаҫу ирттермест, вӑл вӗсене тӗп тӑвать» тесе пӗлтернӗ[60]. Нарӑсӑн 13-мӗшӗнче Катарта Раҫҫей спецслужбисен сотрудникӗсем чечен сепаратизмӗн пӗр лидерне Зелимхан Яндарбиева тӗп тунӑ, вӑл Дубровкӑри теракта ирттерме хутшӑннӑ.
2004 ҫулхи ҫурлан 24-мӗшӗнче хӗрарӑм-вилӗмҫӗсем Домодедово аэропортӗнчен вӗҫсе тухнӑ икӗ пассажир авиалайнерне сирпӗтнӗ. Авӑнӑн 1-мӗшӗнче боевиксем Бесланри (Ҫурҫӗр Осети) шкула ярса илнӗ, пин ытла ачана тата аслисене заложникра тытнӑ.
2005 ҫулхи пуш уйӑхӗнче ФСБ ятарлӑ операцинче «Ичкери президентне» Аслан Масхадова тӗп тунӑ. Масхадовпа ытти хастар командирсене пӗтернӗ хыҫҫӑн боевиксен диверсипе террористла ӗҫ-хӗлӗ самаях чакнӑ. 2006 ҫулхи кӑрлачӑн 31-мӗшӗнче Путин Чечняра контртеррористла операци вӗҫленни пирки калама пулать тесе пӗлтернӗ. Ҫав ҫулах утӑ уйӑхӗнче Раҫҫей спецслужбисем 1-мӗш террориста Шамиль Басаева тӗп тунӑ.
2019 ҫулта Путин хӑйӗн президент тапхӑрӗн чи кӑткӑс саманчӗсем тесе Мускаври Дубровкӑри Театр центрӗнче тата Беслан шкулӗнче заложниксене террористсем ярса илни тесе палӑртнӑ[85].
Политика тытӑмне ҫӗнетни
2000 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче Путин хӑйӗн указӗпе федераци округӗсенчи полномочиллӗ представительсен институтне йӗркеленӗ. Регион саккунӗсене федераци шайӗнчисемпе пӗрешкеллетес енӗпе анлӑ ӗҫ пуҫарнӑ.
Ҫӗршывӑн конституципе политика тытӑмӗнчи пӗрремӗш пысӑк ҫӗнӗлӗх 2000 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче Федераци Канашӗн йӗркеленӗвне улӑштарасси пулса тӑнӑ, ҫавна пула регионсен саккунсем кӑларакан влаҫ пуҫлӑхӗсемпе кӗпӗрнаттӑрсене, унччен должноҫпа Федераци Канашӗн пайташӗсем пулнӑскерсене, суйласа лартнӑ сенаторсем улӑштарнӑ; вӗсен Федераци Канашӗнче тӑтӑш тата профессилле майпа ӗҫлемелле (вӗсенчен пӗрне — кӗпӗрнаттӑр, иккӗмӗшне регионӑн саккун тӑвакан органӗ лартнӑ). Ҫакӑнпа пӗрлех 2000 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче президент ҫумӗнчи канашлу органне — Раҫҫей Патшалӑх канашне — туса хунӑ, унӑн пайташӗсем ҫӗршыв субъекчӗсен пуҫлӑхӗсем шутланаҫҫӗ[60].
Бесланри террор акчӗ хыҫҫӑн, 2004 ҫулхи авӑнӑн 13-мӗшӗнче, Путин ҫӗршыври федераллӑ тата регион влаҫӗсен ӗҫ тухӑҫлӑхне ӳстермеллине, терроризмпа кӗрешессине вӑйлатмаллине палӑртса регионсен пуҫлӑхӗсен суйлавӗсене пӑрахӑҫлама шутлани ҫинчен пӗлтернӗ. 2004 ҫулхи раштав уйӑхӗнче саккун йышӑннӑ, ун тӑрӑх регионсен пуҫлӑхӗсене саккун кӑларакан пухусем президент сӗннӗ кандидатурӑсен списокӗнчен суйланӑ[60]. 2005 ҫулхи пуш уйӑхӗнчен пуҫласа регионсен пуҫлӑхӗсене ӗҫрен кӑлармалли практикӑпа усӑ курма тытӑннӑ[60].
2003 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Патшалӑх Думин суйлавӗнче чылай мандата федераци списокӗпе те, пӗр мандатлӑ округсенчен нумайӑшӗпе «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» парти илнӗ, вӑл 2001 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Путин президента пулӑшу парас тӗллевпе малтан хирӗҫ тӑнӑ «Пӗрлӗх» тата «Тӑван Ҫӗршыв — Петӗм Раҫҫей» партисем пӗрлешнипе йӗркеленнӗ. «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» конституциллӗ ытларахӑшне илнӗ.
2005 ҫулхи ҫуркунне Патшалӑх Думине парти списокӗсемпе ҫеҫ суйласси ҫинчен калакан саккун йышӑннӑ. Патшалӑх Думинчи территори представительствине (пӗр мандатлӑ суйлав округӗсене) пӑрахӑҫланӑ. Федераци саккунӗсене регион парламентне суйлавра ҫӗнтернӗ партисене Раҫҫей Президентне кӗпӗрнаттӑр вырӑнне хӑйӗн кандидатурине сӗнме май паракан тӳрлетӳсем йышӑннӑ. Чылай регионта ҫак ҫӑмӑллӑха «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» тивӗҫнӗ. Кӗпӗрнаттӑрсем влаҫ партине кӗрес процесс массӑллӑ пулса тӑнӑ.
Право тытӑмне ҫӗнетни
2000 ҫулта Путин хушӑвӗпе суд сферинчи саккунсене лайӑхлатас енӗпе ӗҫ ушкӑнӗ йӗркеленӗ. Ҫитес ҫул суд тытӑмне реформӑлама пулӑшакан темиҫе тӗп саккуна йышӑннӑ, вӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем: «РФ судйисен статусӗ ҫинчен», «РФ суд тытӑмӗ ҫинчен», «РФ Конституци сучӗ ҫинчен» тата «РФ адвокат ӗҫӗ-хӗлӗ тата адвокатура ҫинчен».
2001 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Путин Раҫҫей Федерацийӗн ҫӗнӗ Уголовлӑ-процессуаллӑ кодексне, 2002 ҫулхи утӑ уйӑхӗнче — Раҫҫей Федерацийӗн Арбитраж процессуаллӑ кодексне, чӳк уйӑхӗнче — Граждан процессуаллӑ кодексне алӑ пуснӑ[86].
2007 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче прокуратура ҫумӗнчи Следстви комитетне туса хурасси ҫинчен калакан саккуна алӑ пуснӑ, следстви органӗсене прокуратура органӗсенчен чӑннипе уйӑрнӑ[87], 2011 ҫулта вара РФ Следстви комитетне прокуратура йышӗнчен кӑларса хӑй тӗллӗн ӗҫлекен федераци ведомстви туса хунӑ.
2013 ҫулхи ҫӗртмен 21-мӗшӗнче Путин Раҫҫейӗн Аслӑ тата Аслӑ арбитраж судне пӗрлештерме сӗннӗ[88], ҫакӑ Раҫҫей Конституцине улшӑнусем кӗртме ыйтнӑ. 2014 ҫулхи ҫурлан 6-мӗшӗнче Раҫҫейӗн ҫӗнӗ пӗрлештернӗ Аслӑ сучӗ хӑйӗн ӗҫ-хӗлне пуҫарса янӑ[89].
«Курск» шывай кимми пӗтни
2000 ҫулхи ҫурлан 12-мӗшӗнче Баренц тинӗсӗнче «Курск» шывай кимми пӗтни РФ Тинӗс-ҫар вӑйӗсен ертӳлӗхӗн адресӗпе кӑна мар, президент адресӗпе те критика ҫуратнӑ. Сирпӗнӳсене пула кимӗ путнӑ, пӗтӗм экипаж — 118 ҫын — вилнӗ.
Экономика аталанӑвӗ
Путин Раҫҫей президенчӗн постӗнче пулнӑ тапхӑрти экономика пӗтӗмлетӗвӗсене (2000—2007 ҫулсем) Томас Грэм, АПШ наци хӑрушсӑрлӑхӗн канашӗнче Раҫҫей енӗпе аслӑ директор пулнӑскер, ҫапла ҫырнӑ: «Экономика 1990-мӗш ҫулта ҫухатнӑ пур позицие те тавӑрнӑ кӑна мар, совет тапхӑрӗнче пулман пурнӑҫри пулӑшу секторне те йӗркеленӗ. Раҫҫей ылтӑнпа валюта запасӗ калӑпӑшӗпе Китайпа Япони хыҫҫӑн виҫҫӗмӗш вырӑна тухнӑ» (2021 ҫулта Раҫҫей ылтӑнпа валюта резервӗсемпе пиллӗкмӗш вырӑн йышӑннӑ)[90] (в 2021 году у России — пятое место по золотовалютным резервам)[91].
Раҫҫей экономики ВВП, промышленноҫпа ял хуҫалӑх производстви, строительство, халӑхӑн чӑн тупӑшӗ ӳснипе палӑрса тӑнӑ. Чухӑнлӑх шайӗнчен аяларах пурӑнакан халӑхӑн тӳпи чакнӑ (2000 ҫулта — 29 %, 2008 ҫулта — 13,4 %)[92][93][94], ӗҫсӗрлӗх шайӗ 2000 ҫулта 10,6 % пулнӑ пулсан 2008 ҫулта 6,2 % таран чакнӑ[94][95].
2005 ҫулта Путин социаллӑ экономика сферинче тӑватӑ приоритетлӑ наци проектне пурнӑҫлама пуҫлани пирки пӗлтернӗ: «Сывлӑх», «Вӗренӳ», «Ҫурт-йӗр» тата «Ялхуҫалӑх»[96][97][98]. 2018 ҫулта Путин ҫӗнӗ наци проекчӗсене йышӑнасси пирки указ кӑларнӑ: «Этем капиталӗ», «Пурнӑҫ валли хӑтлӑ хутлӑх» тата «Экономика ӳсӗмӗ»[96].
2012 ҫулхи ҫурлан 22-мӗшӗнче Раҫҫей Пӗтӗм тӗнчери суту-илӳ организацийӗн (ВТО) пайташӗ пулса тӑнӑ[99].
2006 ҫулта Федераци Пухӑвне янӑ ҫырура Путин Раҫҫейре ача ҫуратассине хавхалантарас енӗпе мерӑсем йышӑнни пирки пӗлтернӗ: ача-пӑча пособийӗсене ӳстересси, «амӑш капиталне» тата ыттисене кӗртесси, ҫакӑ кӗҫех ача ҫуратакансен шутне ӳстересси патне илсе ҫитернӗ[97].
2008 ҫулхи нарӑсӑн 1-мӗшӗнче Стабилизаци фондне икке — Резерв фондне тата Наци ырлӑхӗн фондне (ФНБ) пайланӑ. Пӗрремӗшне бюджет дефицитне саплаштарма тунӑ, иккӗмӗшне граждансене пенсипе тивӗҫтерме палӑртнӑ, анчах та ун пӗр пайне инфраструктура проекчӗсене пурнӑҫлама тӑкакланӑ[100].
2000—2010-мӗш ҫулсенче Раҫҫее килекен ют ҫӗршыв инвестицийӗсем чылай ӳснӗ: 2000 ҫулта — 11 млрд доллар, 2010 ҫулта — 115 млрд доллар таран[101].
Влаҫпа пысӑк бизнес хутшӑнӑвӗсем
Путин президента ларсанах «бизнесӑн мӗнпур субъектсен влаҫран пӗр пек инҫетре пулмалла» тезис палӑртнӑ[102]. Пысӑк предпринимательсене приватизаци пӗтӗмлетӗвӗсене ҫӗнӗрен пӑхса тухмассине шантарнӑ. Пысӑк бизнес Раҫҫей политикине витӗм кӳни чакни йышӑннӑ мелсен кӑтартӑвӗ пулса тӑнӑ. Евросоюз Раҫҫей бизнесменӗсене «олигархсем» теме пӑрахнӑ[60][103].
1990-мӗш ҫулсенче пуйса кайнӑ миллиардерсем политикӑпа патшалӑх управленине витӗм кӳрессине ҫухатнӑ, хӑш-пӗрисем тӗлӗшпе улталанӑшӑн тата куланай тӳлессинчен пӑрӑннӑшӑн уголовлӑ ӗҫсем пуҫарнӑ. Унашкаллисен шутӗнче, сӑмахран, «Медиа-Мост» АХО холдинг хуҫине Владимир Гусинский медиамагнат. Раҫҫейрен скандалсемпе палӑрнӑ Борис Березовский бизнесмен эмиграциленӗ[60], вӑл ОРТ, «Сибнефть» тата «Аэрофлот» акционер капиталӗнче хӑйӗн тӳпине сутнӑ, акцийӗсемшӗн икӗ миллиарда яхӑн доллар илнӗ. Ҫапла майпа тӗп телевидени каналӗсем — ОРТ (Пӗрремӗш канал), «ВГТРК», НТВ патшалӑха е патшалӑх компанийӗсене куҫнӑ.
2003 ҫулта «ЮКОС ӗҫӗ» пуҫланнӑ. Улталанӑшӑн тата уйрӑмах пысӑк виҫепе вӑрланӑшӑн, ҫавӑн пекех налук тӳлеменшӗн Платон Лебедевпа Михаил Ходорковские нумай вӑхӑта ирӗклӗхсӗр хӑвармалла айӑпланӑ. 2004 ҫулхи нарӑсӑн 24-мӗшӗнче, президент суйлавӗччен икӗ эрне ҫурӑ маларах, Путин Михаил Касьянов правительствине отставкӑна янӑ[60].
2004 ҫулхи ҫӗртме-утӑ уйӑхӗсенче президент пулӑшуҫи — РФ Президенчӗн Администрацийӗн ертӳҫин ҫумӗ Игорь Сечин, ӑна пресса Путинӑн чи ҫывӑх шаннӑ ҫыннисенчен пӗри тесе палӑртнӑ, «Роснефть» патшалӑх нефть компанийӗн директорӗсен ҫӗнӗ канашне суйланнӑ[104]. Кӗҫех «Роснефть» аллине маларах ЮКОСӑн пулнӑ «Юганскнефтегаз» нефть кӑларакан компани куҫнӑ[105].
Тулаш политика
Патшалӑха ертсе пыма пуҫласан малтанхи кунсенчех Путин Анӑҫпа, ҫав шутра НАТОпа, килӗштерсе ӗҫлемелли пирки пӗлтернӗ. 2000 ҫулхи пуш уйӑхӗн 5-мӗшӗнче «Би-би-си» телеканала панӑ интервьюра вӑл «Раҫҫей — Европа культурин пайӗ» тесе палӑртнӑ, вӑл НАТОна тӑшман вырӑнне аран-аран тӑратать, анчах Раҫҫей НАТО анлӑланса пырассине хирӗҫ пулнине палӑртнӑ. Ҫав вӑхӑтрах икӗ еншӗн те усӑллӑ интерессем пулсан Раҫҫей НАТОна кӗме пултарас шухӑша та пӑрахӑҫламан.
Раҫҫей НАТОна кӗрес шухӑша Путинпа Билл Клинтон 2000 ҫулта Мускавра калаҫура ҫӗкленӗ, ҫапах та ӑна АПШ президенчӗ тата пӗтӗм Америка делегацийӗ питех те асӑрхануллӑ йышӑннӑ[106][107][108].
2000 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче Путин указӗпе «Раҫҫей Федерацийӗн тулаш политика концепцине» ҫирӗплетнӗ[109]. Унӑн тӗп тӗллевӗсем — ҫӗршывӑн шанчӑклӑ хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтересси; тӑнӑҫлӑ та тӗрӗс тӗнче йӗркине йӗркелесси; Раҫҫей чикки тавра ырӑ кӳршӗлӗх пиҫиххине йӗркелесси; ют ҫӗршывсемпе тата патшалӑхсен пӗрлешӗвӗсемпе ӑнлану тата пӗрлехи килӗшӳ шырани.
Джордж Буш-кӗҫӗннин (2001—2005) пӗрремӗш президент срокне, уйрӑмах 2003 ҫулхи пуш уйӑхӗнче Иракра вӑрҫӑ пуҫланиччен, экспертсем Раҫҫей-американ хутшӑнӑвӗсене «террорпа вӑрҫнӑ вӑрҫӑ» шайра пӗрле ӗҫленин пысӑк ӳсӗмне тата президентсен хӑйсен тачӑ ҫыхӑнӑвӗсене шута илсе «историлле апогей» тенӗ[110].
Раҫҫейпе Анӑҫа ҫывӑхлатакан пулӑм АПШри 2001 ҫулхи авӑнӑн 11-мӗшӗнче террористла актсем пулса тӑнӑ, ун чухне Раҫҫей тӗнчери терроризмпа кӗрешме американсене пӗр иккӗленмесӗр пулӑшнӑ. Ҫак ҫывӑхлану кульминацийӗ Раҫҫей Афганистанри талибсен режимне хирӗҫ вӑрҫӑ хатӗрлеме тата ертсе пыма АПШ туса хунӑ антитеррористла коалицие хутшӑнни, «Раҫҫей — НАТО хутшӑнӑвӗсем: ҫӗнӗ пахалӑх» Рим декларацине алӑ пусни пулнӑ[111]. Унпа килӗшӳллӗн Раҫҫей — НАТО Канашне («Ҫирӗмӗшӗн пӗрлӗхӗ») туса хунӑ, ун хыҫҫӑн Раҫҫейпе НАТО хутшӑнӑвӗсем пысӑкрах шая куҫасса, Раҫҫей малашне НАТОн тулли праваллӑ пайташӗ пуласса кӗтме пулнӑ[112]. Раҫҫей хӑйӗн сывлӑш уҫлӑхӗнче АПШ тата НАТО вӑрҫӑ тиевӗсемлӗ тата ҫар ҫыннисемлӗ самолёчӗсене Афганистана вӗҫме ирӗк панӑ[113][114].
2001 ҫулта Раҫҫей ертӳлӗхӗ Кубӑра (Лурдес) тата Вьетнамра (Камрань) ҫар базисене хупни пирки пӗлтернӗ. Сӑлтавӗ — экономика енчен тӑкаклӑх, ҫавӑн пекех чикӗ леш енчи ҫар базисен пӗтӗмӗшле эффективлӑхӗ ҫукки[115].
Андре Либих профессор пӗлтернӗ тӑрӑх, Раҫҫейпе АПШ хушшинче малашне ҫывӑхланма 2000-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнче АПШ 2001 ҫулхи раштав уйӑхӗнче ракетӑна хирӗҫле хӳтӗлев системисене чарасси ҫинчен икӗ енлӗ килӗшӳрен пӗр енлӗн тухни пирки пӗлтерсе хӑйсем чӑрмантарнӑ. Раҫҫей шучӗпе, АПШ килӗшӳрен тухни ҫӗнӗ тӑнӑҫлӑх шанӑҫне аркатнӑ[116], глобаллӑ дестабилизаци факторӗ пулса тӑнӑ[117]. АПШ ПРО килӗшӗвӗнчен тухнине хирӗҫ Раҫҫей СНВ-II килӗшӳрен тухнӑ, ӑна 2002 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче алӑ пуснӑ стратегиллӗ тапӑну потенциалӗсене чакарасси пирки ҫемҫерех килӗшӳпе улӑштарнӑ.
Раҫҫейпе Анӑҫ хутшӑнӑвӗсенчи ҫӗнӗ кризис 2003 ҫулхи пуш уйӑхӗнче АПШ тата вӗсен союзникӗсем Саддам Хусейн режимне сирпӗтес тӗллевпе Ирака тапӑнса кӗни пулса тӑнӑ. Раҫҫей Германипе тата Франципе пӗрле АПШ ӗҫӗсене ООН Хӑрушсӑрлӑх канашӗ ирӗк памасӑр хӑтланнӑшӑн ҫивӗччӗн критикленӗ. Европӑри союзниксем ҫапах та юлашкинчен АПШ майлӑ пулнӑ. Путин хӑй палӑртнӑ тӑрӑх, ӑна вӑл 2012 ҫулта пресс-конференцире каланӑ, Раҫҫей-американ хутшӑнӑвӗсем шӑпах 2003 ҫулта Ирака АПШ ҫарӗсем тапӑнса кӗнӗ хыҫҫӑн тата ҫакӑншӑн пуҫланса кайнӑ тӗрлӗ шухӑшлӑха пула пӑсӑлнӑ[118].
2003 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче Грузире «кӗлчечек революцийӗ» пуҫланнӑ, 2004 ҫулӑн пуҫламӑшӗнче влаҫа Михаил Саакашвили ярса илнӗ, вӑл Грузи политикине АПШ еннелле тата НАТОна кӗмелли курспа тытнӑ. Унӑн президентлӑхӗ Раҫҫейпе Грузин хутшӑнӑвӗсенчи чи кӑткӑс тапхӑр пулса тӑнӑ, унӑн кульминацийӗ — Грузи пуҫарса янӑ 2008 ҫулхи вӑрҫӑ[113].
2004 ҫулхи пуш уйӑхӗнче НАТО черетлӗ хутчен анлӑланнӑ май альянса Тухӑҫ Европӑри ҫичӗ ҫӗршыв, ҫав шутра Раҫҫейпе чикӗленекен Эстони, Латви тата Литва кӗнӗ, ҫакӑ тӗпренех Раҫҫей интересӗсене — патшалӑх хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтерессине — хирӗҫленӗ[119][120]. НАТО хӗвелтухӑҫнелле сарӑлнине Путин «Ведомости» хаҫат хаклавӗпе, АПШ президенчӗ Джордж Буш тата Аслӑ Британи премьер-министрӗ Тони Блэр енчен сутӑнчӑклӑх тесе йышӑннӑ, вӗсене Путин ҫав вӑхӑталла хӑйӗн тусӗсем тесе шутланӑ, вӗсемпе тӑрӑшса юлташла хутшӑнусем йӗркелесе пынӑ. Тепӗр 12 ҫултан, Крымри хӑйӗн сӑмахӗнче, Путин ҫапла каланӑ: «Пире умлӑ-хыҫлӑ темиҫе те улталарӗҫ, пирӗн ҫурӑм хыҫӗнче йышӑнусем турӗҫ, факт умне тӑратрӗҫ. НАТО хӗвелтухӑҫнелле анлӑланнипе те, пирӗн чикӗсем патӗнче ҫар инфраструктурине вырнаҫтарнипе те ҫапла пулчӗ. Пире пӗрмаях пӗр сӑмах каларӗҫ: «Ну, ку сире пырса тивмест», — терӗҫ»[121].
Украинӑри президент суйлавӗнче 2004 ҫул вӗҫӗнче Раҫҫей влаҫӗсем Виктор Януковича — Украинӑри регионсен партийӗн кандидатне — пулӑшса тӑнӑ, вӑл пӗрлехи экономика уҫлӑхӗ шайӗнче Раҫҫейпе экономика енчен ҫыхӑнса ӗҫлессишӗн тата вырӑс чӗлхине иккӗмӗш патшалӑх статусне парассишӗн тӑнӑ[113]. Анчах та ҫӗнӗ Украина президенчӗ Виктор Ющенко Украинӑн евроатлантика ориентацийӗ пирки, стратеги курсӗпе ҫирӗпленнӗ нейтралитет принципне пӑхмасӑр (ун никӗсӗпе Раҫҫей Украинӑн суверенитетне йышӑннӑ) НАТОна кӗмеллине тата ун умӗнхи Леонид Кучман «нумай векторлӑ геополитикипе» килӗшменнине пӗлтернӗ[122]. Раҫҫей ертӳлӗхӗ анӑҫ хӗтӗртнӗ «Хӗрхӗлтӗм революцине» хӑйне те, Ющенко политикине те япӑх хакланӑ[123][124]. Ющенко президент пулнӑ (2004—2009) пилӗк ҫул Украинӑпа Раҫҫей хушшинчи хутшӑнусем япӑхланнӑҫем япӑхланса пынӑ[113].
2004 ҫулхи юпан 14-мӗшӗнче, Пекинра визитпа пулнӑ чухне, Путин Тарабаров утравне, Амур юханшывӗ ҫинчи Аслӑ Уссури утравӗн ҫуррине (пӗтӗмӗшле лаптӑкӗ 337 тӑваткал ҫухрӑм)[125], Аргунь юханшывӗ ҫинчи Мӑн утравӑн ҫуррине[126] Китай Халӑх Республикине парасси ҫинчен килӗшӗве алӑ пуснӑ; ку Раҫҫей-Китай чиккин ыйтӑвне вӗҫлеме май панӑ[127].
2006 ҫулта Раҫҫей «Саккӑрӑшӗн ушкӑнӗнче» («Большая восьмёрка») председатель пулнӑ.
2006 ҫул Грузие пула Раҫҫейпе АПШ хутшӑнӑвӗсем япӑхланнӑ, Грузи Саакашвили президент чухне постсовет уҫлӑхӗнче АПШ тӗп союзникӗ пулса тӑнӑ. Абхазипе Кӑнтӑр Осети таврашӗнчи ҫивӗчленсе пынӑ хирӗҫтӑрӑва пула Раҫҫей Грузи енӗпе транспорт блокади пуҫланни пирки пӗлтернӗ, вӑл 2010 ҫулччен тытӑнса тӑнӑ, Грузипе тӳрӗ авиаҫыхӑну хупнӑ[113].
2000-мӗш ҫулсен иккӗмӗш ҫурринчен пуҫласа тухса калаҫнисенче, ҫав шутра Мюнхенри хӑрушсӑрлӑх политикипе ирттернӗ конференцире (2007 ҫулхи нарӑс), Путин американ тулаш политикин экспансионизмла планӗсемпе кӑмӑлсӑрланнине палӑртнӑ. Мюнхенра Путин Хӗвелтухӑҫ Европӑра Америка ҫар служащийӗсемпе америка хӳтӗлев тытӑмӗн элеменчӗсене вырнаҫтарассине, космоса милитаризацилессине хирӗҫ пулнине пӗлтернӗ. Путин АПШ тӗнчере пӗр полярлӑ модель тӗвӗлеме, тӗнчери мӗнпур проблемӑсене вӑрҫӑ ҫулӗпе татса пама, НАТО тата Евросоюз ООНа хӑйсем майлӑ ҫавӑрма тӑрӑшнӑшӑн ӳпкеленӗ[128]. Путин Мюнхенра тухса калани анӑҫ политикӗсене сисчӗвлентернӗ[113].
Анчах та Раҫҫей ертӳлӗхӗн протесчӗсем Раҫҫей чиккисем ҫывӑхӗнче ПРО вырнаҫтармалли америка планӗсене улӑштарман[129]. Ҫак тытӑма Тухӑҫ Европӑра вырнаҫтарни Раҫҫейӗн ядерлӑ ракета потенциалне чакарнӑ пирки 2012 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче хирӗҫ утӑм вырӑнне Калининград облаҫӗнче «Искандер» ракета комплексӗсене вырнаҫтарма хатӗрленме тытӑннӑ[130].
2007 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Путин «О приостановлении Российской Федерацией действия действия Договора об обычных вооружениях в Европе и связаных с ним международных договоров» указа алӑ пуснӑ. 2007 ҫулхи раштав уйӑхӗнче ҫак моратори вӑя кӗнӗ.
2008 ҫул пуҫламӑшӗнче Украинӑпа Грузин Ҫурҫӗр Атлантика альянсне кӗрессине НАТО членӗсене хатӗрлес енӗпе тӑвакан ӗҫсен планне сӳтсе явни Раҫҫей, АПШ тата НАТО хушшинчи хутшӑнусене черетлӗ хут йывӑрлатнӑ[131]. НАТОна керекен ҫӗршывсен ертӳҫисемпе правительствисен пуҫлӑхӗсем Бухарестра пӗлтернӗ тӑрӑх, Грузипе Украина малашне НАТО членӗсем пулса тӑрӗҫ, ҫакӑ Раҫҫей хӑрушсӑрлӑхне пысӑк хӑрушлӑх кӑларса тӑратать[132]. Ҫак йышӑнӑва НАТО кайранхи саммичӗсенче те ҫирӗплетнӗ.
Путин хӑйӗн президент тата премьер министр пулнӑ пӗтӗм тапхӑрӗнче НАТО Тухӑҫа сарӑлнине Раҫҫей интересӗсемпе хӑрушсӑрлӑхне хирӗҫлени тесе шутланӑ[133]. Грузипе Украина НАТОна ӑнтӑлнӑ май Путин Абхазипе Кӑнтӑр Осети ертӳҫисене пулӑшма шутлани ҫинчен пӗлтернӗ, вӗсем НАТО саммитӗнчи йышӑнусем вӗсен патшалӑхӗсене хӑрушлӑх кӳме пултарасси пирки шикленнӗ[134]. 2014 ҫулхи чӳкӗн 24-мӗшӗнче Раҫҫейпе Абхази президенчӗсем Сочире 10 ҫуллӑха Килӗшӳ алӑ пуснӑ, унпа килӗшӳллӗн пӗтӗмӗшле хӳтӗлев уҫлӑхне тата ҫарсен пӗрлехи ушкӑнне йӗркеленӗ, малашне икӗ патшалӑх интеграциленме те пултарӗҫ[135].
2000—2010 ҫулсенчи тапхӑра хак пани
Британи историкӗ, Билькент университечӗн тӗнчери хутшӑнусен кафедрин ертӳҫи Норман Стоун (2007) шучӗпе, Путинӑн 2000-мӗш ҫулсенче «Раҫҫее истори тенденцийӗнчен туртса илме май килнӗ, вӑл малалла тӑсӑлнӑ пулсан Раҫҫее патшалӑх пек аркатма пултарнӑ»[136]. Марк Симпсон журналист «The Guardian» журналта ҫак тапхӑрта Путин Раҫҫей патшалӑхӗпе Раҫҫей хӑватне ҫӗнӗрен чӗртнӗ, Раҫҫей интересӗсене хӳтӗлеме хӑрамасть тесе ҫырнӑ[137]. 2007 ҫулта Америка журналӗ Time Путина «Ҫулталӑк ҫынни» тесе йышӑннӑ[138].
Правительство председателӗ (2008—2012)
2008 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 8-мӗшӗнче, Дмитрий Медведевӑн инаугурацийӗ хыҫҫӑн тепӗр кунне, Путин кандидатурине Патшалӑх Думи Раҫҫей правительствин председателӗ вырӑнне ҫирӗплетнӗ. Ӑна лартасси ҫинчен калакан Указа Медведев ҫав кунах алӑ пуснӑ[139]. Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче Путин Раҫҫейӗн ҫӗнӗ правительствин йышне пӗлтернӗ.
2008 ҫулхи ҫӑвӑн 27-мӗшӗнчен пуҫласа 2012 ҫулхи утӑн 18-мӗшӗччен Путин Раҫҫейпе Беларуҫӑн Союзла патшалӑхӗн министрсен канашӗн председателӗ шутланнӑ[140].
Ҫак тапхӑрта глобаллӑ кризис витӗм панӑ Раҫҫейри финанспа экономика кризисӗ (2008—2010) пулнӑ.
Тулаш политика (2008—2012)
2008 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче Раҫҫейпе Анӑҫ хирӗҫтӑрӑвне Грузи пуҫланӑ вӑрҫӑ ҫӗнӗ витӗм панӑ[141]. Грузи Кӑнтӑр Осетипе унти тӑракан Раҫҫей тӑнӑҫлӑх салтакӗсене пеме тытӑннӑ хыҫҫӑн Путин премьерпа Медведев президент пӗрле «Грузие ирӗксӗрлесе вӑрҫӑ операцине путарасси ҫинчен» йышӑну тунӑ[142]. 5 кун хушшинче Раҫҫей ҫарӗсем республика территорине Грузи ҫарӗнчен тасатса Грузири ҫар объекчӗсене бомбӑлассине малалла тӑснӑ, ҫакӑн хыҫҫӑн Раҫҫей Кӑнтӑр Осетипе Абхази хӑй тӗллӗн патшалӑхсем пулнине йышӑннӑ[143]. Анӑҫра Грузире вӑрҫӑ вӑрҫнӑшӑн тата Абхазипе Кӑнтӑр Осети никама пӑхӑнманлӑхне йышӑннӑшӑн Раҫҫей ҫине санкцисем хума сӗнӳсем панӑ пулин те, Раҫҫей тата Евросоюзпа АПШ хутшӑнӑвӗсем япӑхланма мар, пачах урӑхла, лайӑхланма пуҫланӑ[113].
Правительство пуҫлӑхӗн постӗнче Путин БРИКС (Бразили, Раҫҫей, Инди, Китай, ЮАР) ушкӑнне йӗркелес ӗҫе хастар хутшӑннӑ. Мюнхенра чухнех вӑл ҫак тӑватӑ аталанакан экономика тытӑмӗсен пӗрлешӳллӗ ВВП АПШ тата Европа ҫӗршывӗсен ВВПран пысӑкрах пулнине палӑртнӑ. Путин 2009 ҫулта Екатеринбургри БРИКС пӗрремӗш саммитӗнчен пуҫласа ҫак экономика блокне политика блокӗ туса хума сахал мар вӑй хунӑ.
2009 ҫултанпа Путин Казахстанпа тата Беларуҫпа тачӑрах экономика интеграцишӗн тӑнӑ, ҫавна пула Беларуҫ, Казахстан тата Раҫҫей Таможня союзне туса хунӑ. Путин ҫакна «постсовет уҫлӑхӗнчи экономикӑпа суту-илӳ ҫыхӑнӑвӗсене ҫӗнӗрен тӑвас енӗпе тунӑ пӗрремӗш чӑн утӑм» тесе хакланӑ[144].
2011 ҫулхи юпа уйӑхӗнче Раҫҫей, Украина, Беларуҫ, Казахстан, Эрмени, Молдави, Кӑркӑсстан тата Таджикистан правительствисен пуҫлӑхӗсем ирӗклӗ суту-илӳ зонине туса хурасси ҫинчен килӗшӗве алӑ пуснӑ[145].
2010 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче Путин Forbes американ журналӗ хатӗрленӗ тӗнчери чи сумлӑ ҫынсен рейтингӗнче 4-мӗш вырӑн йышӑннӑ[146]. 2011 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче Forbes журналӑн ҫакнашкалах рейтингӗнче Путин 2-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Путинӑн 2011 ҫулхи тӗп ҫитӗнӗвӗ тесе журнал 2015 ҫул тӗлне Еврази пӗрлешӗвне туса хурас шухӑша палӑртнӑ[147].
2010 ҫулта нимӗҫсен Süddeutsche Zeitung ятлӑ хаҫатӗнче ҫулсерен иртекен экономика форумӗ умӗнхи статьяра Путин Евросоюза Владивостокран Лиссабона ҫити сарса экономика альянсне йӗркелеме, таможня тарифӗсемпе ытти ыйтусене пӗрпеклетме, ЕС виза режимне пӑрахӑҫлама сӗннӗ[148]. Анчах ҫак шухӑш малалла аталанайман. Евросоюзра ҫак вӑхӑталла Раҫҫеее айккинче хӑварса хӑйӗн проектне — Азербайджанпа, Эрменипе, Беларуҫпа, Грузипе, Молдавипе тата Украинӑпа ҫыхӑнусене аталантарма сӗнекен «Тухӑҫри юлташлӑх» пуҫарӑвне — пурнӑҫа кӗртме шутланӑ[113].
Раҫҫейпе Анӑҫ хутшӑнӑвӗсенче ҫӗнӗ кӑткӑслӑх 2011 ҫул пуҫламӑшӗнче сиксе тухнӑ, ун чухне Путин премьер Ливири НАТО ҫар операцине хӗреслисен харҫипе танлаштарнӑ. Ҫав вӑхӑтрах Путин Ливи тӗлӗшпе ООН Хӑрушсӑрлӑх Канашӗ йышӑннӑ резолюцине (сасӑланӑ чухне Раҫҫей тытӑнса тӑнӑ, анчах вето правипе усӑ курман) критикленӗ, ӑна «тулли мар тата сиенлӗ» тесе хакланӑ[149].
2012 ҫулхи нарӑсӑн 4-мӗшӗнче ООН Хӑрушсӑрлӑх Канашӗнче Сири тӗлӗшпе ҫакӑн пек резолюцишӗн сасӑланӑ чухне Раҫҫей вето правипе усӑ курнӑ[150].
Президент суйлавӗ (2012)
2012 ҫулхи пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнчи Президент суйлавӗнче Путин пӗрремӗш турта ҫӗнтернӗ, суйлавҫӑсен 63,6 % (45 602 075) сассине пухнӑ[151][152][153].
Раҫҫей президенчӗн кандидачӗ Геннадий Зюганов (КПРФ), «Яблоко» тата «Другая Россия» партисен лидерӗсем, «Голос» тата ытти обществӑлла организацисен ассоциацийӗ суйлава легитимлӑ мар тесе йышӑнма хистенӗ, вӗсен кӑтартӑвӗ ҫине суйлав умӗнхи кампанийӗ тата хӑй суйлав вӑхӑтӗнчи массӑллӑ пӑтӑрмахсем витӗм кӳнине ҫирӗплетнӗ[154][155][156][157].
Виҫҫӗмӗш, тӑваттӑмӗш, пиллӗкмӗш президент тапхӑрӗсем (2012 ҫултан пуҫласа)
Виҫҫӗмӗш хут президент должноҫне Путин 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче кӗнӗ[158]. Путин должноҫне кӗнӗ кун программӑллӑ указсен ярӑмне (май указӗсене) алӑ пуснӑ. Должноҫа кӗнӗ хыҫҫӑн тепӗр кунне Патшалӑх Думине правительство председателӗ пулма Дмитрий Медведев кандидатурине сӗннӗ, ӑна ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑн ҫӗнӗ правительство йӗркелеме хушнӑ[159].
Тӗнчери финанс кризисӗ хыҫҫӑнхи экономика лару-тӑрӑвӗ 2012 ҫулта Путин президентлӑхӗн малтанхи икӗ срокӗпе танлаштарсан кӑткӑсрах пулнӑ.
2013 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 12-мӗшӗнчен Путин Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фронтне (ОНФ) ертсе пыма пуҫланӑ[11].
2013 ҫул пуҫламӑшӗнче Украина Раҫҫей витӗмӗн сферинчен каяссине сирес тӗлӗшпе Раҫҫей хастар ӗҫсем пурнӑҫлама тытӑннӑ. Раштав уйӑхӗнче Раҫҫей Украинӑна пӗтӗмӗшле 15 млрд доллара яхӑн тӳрӗ пулӑшу, кредит тата тӗрлӗ ҫӑмӑллӑх, ҫав шутра газ валли те, сӗннӗ. Путин йышӑнӑвӗпе 3 млрд долларлӑх кредит формиллӗ пӗрремӗш пулӑшу траншне куҫарнӑ. Ҫапах та, национализм вӑйӗсен витӗмӗпе Украинӑн политика элити Анӑҫ еннелле туртӑннӑ. 2013 ҫул вӗҫӗнче пуҫланнӑ Евромайданӑн тӗп тӗллевӗ Раҫҫейпе тупӑшлӑ ҫыхӑнусене аркатасси тата Януковича президентран хӑтарма хӑтланни пулнӑ[160][161].
2014 ҫул пуҫламӑшӗнче националистсемпе «Сылтӑм сектор» Украина президенчӗн администрацине тата Верховнӑй радӑна штурмлассипе хӑратнӑ хыҫҫӑн Украина президентне Януковича вӑйпах ӗҫрен кӑларнӑ. Украинӑн кӑнтӑр-тухӑҫӗнче тата Крымра ҫак пулӑмсене патшалӑх пӑтӑрмахӗ тесе йышӑннӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн тата ҫурутрав ҫинче общество шухӑшӗн хупӑ ыйтӑвӗсене шута илсе 2014 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче Путин Крыма Раҫҫей Федерацине тавӑрас ӗҫе пуҫӑнма йышӑннӑ, ҫакна вара пуш уйӑхӗнче референдум мелӗпе пурнӑҫланӑ. Ҫакӑ Раҫҫей тата Крым халӑхне массӑллӑ пулӑшу кӳнӗ, Путинӑн халӑх ырланине палӑртакан рейтингӗсем ӳссе кайнӑ[162]. 2014 ҫултанпа Раҫҫей Украинӑри Кӑнтӑр-Хӗвелтухӑҫ халӑха Донбасра хӗҫпӑшаллӑ хирӗҫӳ пынӑ вӑхӑтра нумай енлӗ пулӑшу панӑ.
2018 ҫулхи пушӑн 18-мӗшӗнче Путина Раҫҫей Федерацийӗн президентне тӑваттӑмӗш срока суйланӑ, сасӑлавра рекордлӑ 76,69 % сасӑ илнӗ[163].
2018 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче Путин тӑваттӑмӗш хут Раҫҫей Президенчӗн должноҫне кӗнӗ[164][165].
2020 ҫулхи кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче Федераци Пухӑвне янӑ ҫырура Путин РФ Конституцине чылай тӳрлетӳ кӗртме сӗннӗ. Патшалӑх Думи ҫирӗплетнӗ тата референдума кӑларнӑ финал версийӗнче вӗсем президентӑн должноҫне икӗ срокран ытла йышӑнмалли маррине, ҫав вӑхӑтрах президентӑн полномочийӗсене анлӑлатмаллине, Раҫҫей Конституцийӗн патшалӑхсем хушшинчи органсен йышӑнӑвӗсенчен ҫӳлӗрех тӑнине, МРОТ калӑпӑшӗ пурӑнма юрӑхлӑ минимумран сахалрах пулмалла маррине, пенсисене ҫулталӑкра пӗр хутран кая мар индексацилемеллине тата ытти нумай улшӑну палӑртнӑ[166].
2020 ҫулхи кӑрлачӑн 16-мӗшӗнче Путин сӗннипе правительствӑна РФ Федераллӑ куланай службин ертӳҫи Михаил Мишустин ертсе пыма пуҫланӑ. Правительство йышӗнче питӗ пысӑк улшӑнусем пулса иртнӗ[167].
2020 ҫулта Раҫҫейре Конституцие тӳрлетӳсем кӗртессипе сасӑлав ирттернӗ[167]. Тӳрлетӳсем вӑя кӗнӗ хыҫҫӑн Путин 2024 ҫулта ҫӗнӗ президент суйлавӗнче хӑйӗн кандидатурине тӑратма ирӗк илнӗ.
2023 ҫулхи раштавӑн 8-мӗшӗнче Раҫҫей Паттӑрӗсене Кремльте чысланӑ май Владимир Путин 2024 ҫулхи президент суйлавне хутшӑнма шутлани ҫинчен пӗлтернӗ[168].
2024 ҫулхи пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗнчен пуҫласа 17-мӗшӗччен иртнӗ суйлав вӑхӑтӗнче Раҫҫей Президенчӗн должноҫне ҫӗнӗрен суйланнӑ (87,28 % сасӑ пухнӑ, 76 277 708 ҫын)[169].
Социаллӑ пурнӑҫпа экономика политики
2013 ҫулхи пуш уйӑхӗнче Путин Раҫҫейре чухӑнлӑхпа кӗрешессине патшалӑхӑн тӗп тӗллевӗсенчен пӗри тесе пӗлтернӗ[170].
2018 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче Раҫҫейре Резерв фондне Наци ырлӑхӗн фончӗпе (Резерв фончӗн укҫи-тенкине 2017 ҫулта бюджет дефицитне укҫа-тенкӗпе тивӗҫтерме пӗтӗмпех тӑкакланӑ) пӗрлештерес йышӑну вӑя кӗнӗ. Наци ырлӑхӗн фондне нефте баррельшӗн 40 доллартан (2017 ҫулти хаксемпе) хаклӑрах сутакан ҫиелтен илнӗ тупӑш куҫса пынӑ[171].
2019 ҫулхи раштавӑн 27-мӗшӗнче Путин Раҫҫейӗн апат-ҫимӗҫ хӑрушсӑрлӑхӗн ҫӗнӗ доктринине ҫирӗплетнӗ. Документ ял хуҫалӑх продукцийӗпе апат-ҫимӗҫ резервне чрезвычайлӑ лару-тӑру — ҫутҫанталӑк инкекӗсем, йӗпе-сапа е тыр-пул ӑнман — сиксе тухас пулсан усӑ курма туса хума шутланӑ[172].
2020 ҫулхи кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче Федераци Пухӑвне Путин Раҫҫей ҫыннисен ырлӑхне ӳстерме чӗнсе каланӑ мерӑсен комплексӗ пирки пӗлтернӗ[173]. Ҫак мерӑсене пурнӑҫа кӗртессине ҫӗнӗ коронавирус пандемийӗ йывӑрлатнӑ.
Пенси реформи (2019 ҫултан)
2018 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 14-мӗшӗнче правительство пенсие тухмалли ӳсӗме ӳстерес плансем пирки пӗлтернӗ. Тепӗр икӗ кунран саккун проектне Патшалӑх Думине тӑратнӑ[174], ҫакӑ обществӑна хӑйӗн сарӑмсӑрлӑхӗпе тӗлӗнтернӗ, Раҫҫей ҫыннисем массӑллӑ хирӗҫ пулнине пӗлтернӗ. Каярахпа, ҫурлан 29-мӗшӗнче, Путин телекуравра реформа пуласси пирки пӗлтернӗ, ҫемҫетекен тӳрлетӳсем сӗннӗ[175][176]. Авӑнӑн 27-мӗшӗнче саккун проектне Патшалӑх Думи йышӑннӑ, юпан 3-мӗшӗнче — Федераци Канашӗ, ҫав кунах ӑна Путин алӑ пуснӑ[177][178].
Кӑшӑлвирус пандемийӗ (2020—2022)
2020 ҫултан пуҫласа Раҫҫейри социаллӑ пурнӑҫпа экономика лару-тӑрӑвӗ ҫине, пӗтӗм тӗнчери пекех, COVID-19 пандемийӗ чылай витӗм кӳнӗ. 2020 ҫулхи ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнче Раҫҫейре пӗр талӑкра чирленӗ ҫӗнӗ тӗслӗхсен шучӗ пӗрремӗш хут пин ҫынран иртнӗ.
2020 ҫулхи пуш уйӑхӗн 25-мӗшӗнче ҫӗршывра кӑшӑлвирус сарӑлма тытӑннӑ пирки Путин Раҫҫей гражданӗсене чӗнсе каланӑ, шар кӑтартнӑ халӑха, халӑх хуҫалӑхӗн отраслӗсене, бизнеса социаллӑ-экономика пулӑшӑвӗ памалли мерӑсем ҫинчен пӗлтернӗ[179][180][181]. 1 млн тенкӗрен ытларах банк вклачӗсен тупӑшӗнчен куланай илессине[182] тата укҫа-тенке чикӗ леш енне кӑларакан Раҫҫей компанийӗсем тӗлӗшпе финанспа экономика мерисене хаярлатасси пирки пӗлтернӗ[183][184][185]. Ҫӗршывра карантин мелӗсем кӗртнӗ. Регионсен пуҫлӑхӗсене хушма полномочисем панӑ[186].
Ҫӗртмен 23-мӗшӗнче Путин Раҫҫей гражданӗсене телекуравра кӑшӑлвирус инфекцийӗпе кӗрешнине пӗтӗмлетнӗ, малашнехи мерӑсем пирки пӗлтернӗ. Вӑл палӑртнӑ тӑрӑх, «экстремаллӑ условисенче энергетика, ЖКХ, транспорт, ҫыхӑну, суту-илӳ тытӑмӗсем шанчӑклӑн ӗҫленӗ, суту-илӳ граждансене пӗрремӗш кирлӗ таварсемпе тивӗҫтернӗ»[187].
Ҫурла уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Путин Раҫҫейре COVID-19 вакцинӑна регистрацилени ҫинчен пӗлтернӗ[188]. 2020 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Раҫҫейре ирӗклӗ вакцинацин анлӑ кампанийӗ пуҫланнӑ, вӑл, ҫапах та, ерипен хӑвӑртлӑхпа пынӑ. Путин хӑй те COVIDран вакцинаци курсӗ иртнӗ: 2021 ҫулхи пушӑн 23-мӗшӗнче тата акан 14-мӗшӗнче[189]. Президент ӗҫне кӑшӑлвирус чаракӗсене кӗртнӗ, сӑмахран, тӗлпулусем социаллӑ дистанцире иртнӗ[190][191].
Пандеми ытти ҫӗршывсенчи пекех Раҫҫей экономики чакни патне илсе ҫитернӗ. Пӗтӗмӗшле илсен вара, Путин хӑй хакланӑ тӑрӑх, Раҫҫейри кризис халӑха тата бизнеса вӑхӑтра йышӑннӑ антикризисла мелсене пула системӑллӑ лару-тӑрӑва куҫман[167]. Андрей Клепач экономист хаклавӗпе, экономика пулӑшӑвӗн калӑпӑшӗ ВВП-ӑн 3,5 проценчӗпе танлашнӑ[192].
Хӗҫпӑшаллӑ вӑйсем
2012 ҫулхи чӳкӗн 6-мӗшӗнче Раҫҫейӗн хӳтӗлев министрне Сергей Шойгуна лартнӑ. Лӑртнӑ чухне Путин ҫапла ӑнлантарнӑ, ҫӗнӗ хӳтӗлев министрӗ «Патшалӑх хӳтӗлев заказне тата ҫара ҫӗнӗ хӗҫпӑшалпа тивӗҫтермелли пысӑк плансене пурнӑҫлама пултаракан ҫын» пулмалла[193].
_12.jpg)
Путин президентӑн 2018 ҫулхи пушӑн 1-мӗшӗнче халӑха пӗлтерекен ҫулленхи ҫырӑвӗ тӗнчешӗн пысӑк резонанслӑ пулса танӑ, унӑн тӗп тезисӗсенчен пӗри Раҫҫейӗн хӳтӗлев пултарулӑхне тивӗҫтересси пулнӑ. Путин пӗрремӗш хут АПШ ракетӑсене хирӗҫле хӳтӗлев килӗшӗвӗнчен пӗр енлӗн тухнине хирӗҫ тата ҫак тытӑма АПШ территорийӗнче те, вӗсен наци чиккисен тулашӗнче те салатса яма пултаракан ҫӗнӗ тӑвакан хӗҫпӑшалсем ҫинчен каласа панӑ. Ҫав вӑхӑтрах вӑл ядерлӑ («Сармат») тата гиперсасӑллӑ хӗҫпӑшал («Кинжал» ракета), ҫавӑн пекех урӑх ҫӗнӗ комплекссен, ҫав шутра тинӗсре усӑ курмаллисен, характеристикине кӑштах уҫса панӑ[194][195].
Ядерлӑ хӗҫпӑшал вӑйӗпе усӑ курасси
2020 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче Путинӑн «Раҫҫей Федерацийӗн ядерлӑ хӗҫпӑшал чаракӗ енӗпе патшалӑх политикин никӗсӗ ҫинчен» указӗ вӑя кӗнӗ, унта патшалӑх ядерлӑ хӗҫпӑшалпа усӑ курмалли тӑватӑ услови палӑртнӑ. Ҫакӑн пек условисем шутланаҫҫӗ:
- Раҫҫей территорине е унӑн союзникӗсене атакӑлакан баллистика ракетисем вӗҫсе тухни ҫинчен тӗрӗс информаци;
- тӑшман ядерлӑ хӗҫпӑшалпа е массӑллӑ пӗтерекен хӗҫпӑшалӑн урӑх тӗсӗсемпе Раҫҫее е ун союзникӗсене хирӗҫ усӑ курни;
- тӑшман Раҫҫейӗн патшалӑх е ҫар объекчӗсене хирӗҫ ядерлӑ хӗҫпӑшал вӑйӗпе хурав параймасла сиен кӳни;
- Раҫҫее хирӗҫ ахаль хӗҫпӑшалпа усӑ курса, хӑратса патшалӑха тӗп тума хӑтланнӑ агресси[196].
Тулаш политика (2012 ҫултан)
_01.jpeg)
Bloomberg агентство 2019 ҫулта Путинӑн 20 ҫул хушшинчи тулашри политикине ӑнӑҫлӑ тесе хакланӑ[108]. Тӗслӗхрен, Путин Китайпа ҫыхӑнусене ҫирӗплетнӗ, Крыма тавӑрнӑ, Сирири вӑрҫӑ лару-тӑрӑвне улӑштарнӑ тата Раҫҫее Ҫывӑх Тухӑҫра тӗп вылявҫӑ тунӑ, НАТОна кӗрекен Турцине С-400 ЗРК сутма пултарнӑ, ҫавӑн пекех Америкӑн тӗп союзникӗпе — Сауд Аравийӗпе — пысӑк хӗҫ-пӑшал тата нефть контракчӗсене алӑ пуснӑ. Ҫавӑн пекех Раҫҫей 20 ҫул хушшинче пӗрремӗш хут Африкӑри хӑйӗн витӗмне анлӑлатма пуҫланӑ[197].
АПШ
2013 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче ЦРУ сотрудникӗ пулнӑ Эдвард Сноудена Раҫҫее вӑхӑтлӑх хӳтлӗх панӑран, Сирири лару-тӑру тата Раҫҫей прависемпе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсем пирки Раҫҫей-американ хутшӑнӑвӗсем тӑрук япӑхланса кайнӑ[198][199][200].
_01.jpg)
Дональд Трамп АПШ президенчӗн суйлавӗнче 2016 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче ҫӗнтерни Раҫҫейре Раҫҫей-американ хутшӑнӑвӗсене лайӑхлатас шанчӑк ҫуратнӑ. Анчах та Трамп Раҫҫей пуҫлӑхӗпе хутшӑнусене лайӑхлатма тӑрӑшни пирки пӗрре мар пӗлтернӗ пулсан та, ӑна пӑхӑнмасӑр ӗҫлекен американ разведка службисем Раҫҫей влаҫӗсем суйлава хутшӑннӑшӑн айӑплассине малалла тишкернӗ[201][202].
2019 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Трамп «Ҫурҫӗр юхӑмӗ — 2» газ пӑрӑхне тума хутшӑнакан компанисене хирӗҫ санкцисем кӗртнӗ саккуна алӑ пуснӑ.
.jpg)
Джо Байден администрацийӗ влаҫа килнӗренпе лару-тӑру улшӑннӑ. 2021 ҫулхи кӑрлачӑн 24-мӗшӗнче шыв айӗнчи лаптӑка тӑвас ӗҫсем ҫӗнӗрен пуҫланнӑ, ҫу уйӑхӗн вӗҫӗнче Байден «пӑрӑх ҫулне» туса пӗтернӗпе пӗрех» тесе пӗлтернӗ, проекта хирӗҫле ҫӗнӗ санкцисем кӗртни АПШ—Европа хутшӑнусемшӗн тухӑҫлӑ мар пулнӑ пулӗччӗ[203]. 2021 ҫулхи авӑнӑн 10-мӗшӗнче «Ҫурҫӗр юхӑмӗ — 2» газ пӑрӑхне туса пӗтернӗ. 2022 ҫулхи нарӑсӑн 15-мӗшӗнче, Раҫҫейӗн тата «Пӗрлешӳллӗ Анӑҫӑн» хутшӑнӑвӗсем йывӑрланнине, Раҫҫей енчен хӑрушсӑрлӑх гарантийӗсем ыйтнине тӗпе хурса, Байден Украинӑри ҫар ӗҫӗсем пуҫлансан «Ҫурҫӗр юхӑмӗ — 2» пӑрӑх ҫулӗ ӗҫлеме пуҫлас ҫуккине пӗлтернӗ[204].
2022 ҫулхи авӑнӑн 26-мӗшӗнче газ пӑрӑхӗсен тӑватӑ ҫиппинчен виҫҫӗшне аркатма тата «Ҫурҫӗр юхӑмӗ» тӑрӑх газ уҫлама чарма пысӑк диверси тунӑ. 2022 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Путин «Ҫурҫӗр юхӑмӗ» ҫинчи диверсие «англосакссем» йӗркеленӗ, шӑпах вӗсене газ пӑрӑхӗ ӗҫлеменни пайталлӑ тенӗ[205].
Инаугурацичченех Байден телефонпа Путин президентпа Раҫҫейпе АПШ хушшинчи СНВ-III килӗшӗве хушма условисемсӗр пилӗк ҫуллӑха тӑсасси ҫинчен калаҫса татӑлнӑ[206][207], нарӑсӑн 3-мӗшӗнче ҫак килӗшӳ вӑя кӗнӗ[208].
2021 ҫулхи ҫӗртмен 16-мӗшӗнче Женевӑра Путинпа Байденӑн пӗрремӗш тӗлпулӑвӗ иртнӗ. Саммит вӑхӑтӗнче, сӑмахран, стратегилле тӑнӑҫлӑх кӳрекен Раҫҫей-американ диалогне чӗртесси пирки калаҫса татӑлнӑ.
2021 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Раҫҫей ертӳлӗхӗ АПШпа НАТО ертӳҫисене Раҫҫей патшалӑхне тата НАТО ҫӗршывӗсене хӑрушсӑрлӑхпа тивӗҫтермелли мерӑсем ҫинчен калакан килӗшӳ проекчӗсене панӑ. Проектсенче Раҫҫей альянса Украина территорине кӗмелле марри, хӗҫпӑшаллӑ вӑйсене Тухӑҫ Европӑпа Прибалтика ҫӗршывӗсенчен к алармалли ҫинчен каланӑ. Анӑҫ партнёрӗсене вӗсем хӑрушсӑрлӑх гарантийӗсенчен пӑрӑнсан Раҫҫей ҫар-техника вӑйӗпе усӑ курма хатӗррине асӑрхаттарнӑ[209][210][211].
2022 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче иртнӗ калаҫусем путланнипе вӗҫленнӗ, АПШ тата НАТО Раҫҫейӗн тӗп требованийӗсене — альянса малалла анлӑлатассине тата НАТО 1997 ҫулхи чикӗсем патне таврӑнассине — йышӑнман. 2022 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнчен пуҫласа Раҫҫейпе АПШ хушшинчи стратегиллӗ тӑнӑҫлӑх ыйтӑвӗсемпе ҫыхӑннӑ диалога чарса лартнӑ, хутшӑнусем питӗ япӑхланнӑ[212][213].
2022 ҫулхи нарӑсӑн 24-мӗшӗнче Путин йышӑнӑвӗпе Ятарлӑ вӑрҫӑ операцийӗ пуҫланнӑ, ҫак операци вӑхӑтӗнче АПШ Украинӑна ҫар пулӑшӑвӗ парать. 2023 ҫулхи чӳк уйӑхӗ тӗлне, Америка администраци-бюджет управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, АПШ-ран пӗтӗмӗшле пулӑшу 111 млрд ытла долларпа танлашнӑ[214][215] [216].
Сири кризисӗ
2011 ҫулхи ҫуркунне Сирире граждан хирӗҫтӑрӑвӗ пуҫланнӑранпах Раҫҫей Башар Асад президента дипломати пулӑшӑвӗ панӑ. Раҫҫей Сири правительствине хӗҫ-пӑшал, ҫар техники тата ҫар хатӗрӗсем панӑ, ҫавӑн пекех специалистсене вӗрентес ӗҫе йӗркелесе тата ҫар канашҫисене ярса пулӑшнӑ[217]. 2015 ҫулта Путин йышӑнӑвӗпе постсовет тапхӑрӗнче пӗрремӗш хут авиабазӑн аякри чикӗ леш енче ҫар бази — Хмеймим авиабаза — туса лартнӑ[218].
2015 ҫулхи авӑнӑн 29-мӗшӗнче ООН 70-мӗш Генассамблейинче Путин Анӑҫ ҫӗр-шывӗсене пӗтӗм тӗнчери лару-тӑрӑва, уйрӑмах Ҫывӑх Тухӑҫра дестабилизациленӗшӗн айӑпланӑ[219]. Тепӗр кунне, 2015 ҫулхи авӑнӑн 30-мӗшӗнче, Башар Асад ыйтнипе Раҫҫей «Ислам патшалӑхӗ» тата «Джебхат ан-Нусра» террорла йӗркеленӳсене хирӗҫ ҫар операцине пуҫланӑ[220].
_05.jpg)
2017 ҫулхи раштавӑн 11-мӗшӗнче Путин Хмеймим авиабазӑра Сирире ҫар операцине вӗҫлени, Раҫҫей ҫарӗсен ушкӑнӗн тӗп пайне ҫӗршывран кӑларасси, тӗп тӗллеве — Сирие никама пӑхӑнман патшалӑх пек сыхласа хӑварни, малаллахи лару-тӑрӑва ООН эгидипе политика енчен йӗркелеме майсем туса пани — пурнӑҫлани пирки пӗлтернӗ[221]. Сири территоринче Раҫҫейӗн хирӗҫ тӑракан енсене мирлештерес енӗпе ӗҫлекен центрӗ малалла ӗҫленӗ, Сирире мирлӗ пурнӑҫа йӗркелес тата беженецсене тавӑрас программӑна пурнӑҫлама тытӑннӑ. Пӗтӗм тӗнчери договорсемпе килӗшӳллӗн Сирире пӗрмайхи никӗс ҫинче Раҫҫейӗн икӗ ҫар бази — Хмеймим авиабаза тата Раҫҫей Тинӗс-ҫар флотне пурлӑхпа техника тивӗҫтерӗвӗн Тартус пункчӗ — юлнӑ[222].
Ҫар ӑнӑҫӑвӗ Раҫҫей условийӗсемпе политика килӗшӗвне йӗркелесси патне илсе ҫитернӗ, Турципе Сауд Аравийӗ спонсор пулса пулӑшакан вӑйсем вӑрҫа тӑсма пултарайманнине курса ӗненнӗ, Башар Асад вара 2000 ҫултанпа тытса тӑракан президент влаҫне сыхласа хӑварнӑ[223].
Турци
Турципе хутшӑнусем 2015 ҫулхи чӳк уйӑхӗнчи инцидент хыҫҫӑн самай япӑхланнӑ, ун чухне турккӑсен ҫар самолёчӗ Сири сывлӑш уҫлӑхӗнче Раҫҫей бомбардировщикне персе антарнӑ[224]. 2015 ҫулхи чӳкӗн 28-мӗшӗнче Путин «Раҫҫей наци хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтермелли тата Раҫҫей гражданӗсене преступниксен тата ытти хирӗҫле ӗҫсенчен сыхламалли тата Турци тӗлӗшпе ятарлӑ экономика мелӗсемпе усӑ курмалли мерӑсем ҫинчен» хушӑва алӑ пуснӑ. Раҫҫей Турцирен мӗнпур продукци экспортне тата ӗҫ вӑйӗн мӗнпур тӗсӗсене эмбарго кӗртнӗ. Турцие чартер рейсӗсене вӗҫме, Раҫҫей турфирмисене турккӑ курорчӗсене путёвкӑсем сутма чарнӑ. Тӗнчери нумай пӗрлехи проектсене хупнӑ е шӑнтса луртнӑ, ҫав шутра «Турци юхӑмне» те, икӗ ҫӗршыв хушшинчи визӑсӑр режима пӑрахӑҫланӑ.
Хутшӑнусене Реджеп Тайип Эрдоган 2016 ҫулхи ҫӗртмен 27-мӗшӗнче Раҫҫейрен каҫару ыйтиччен шӑнтнӑ. 2016 ҫултанпа Раҫҫей, Иран тата Турци хӑйсем ҫине Сирире мирлӗ йӗркеленӗве тӗрӗслесе тӑракан функцисене илнӗ. 2019 ҫулхи юпан 22-мӗшӗнче Путинпа Эрдоган Сочири калаҫусенче Сирин ҫурҫӗр-тухӑҫӗнчи витӗмӗн ҫӗнӗ зонисене ҫирӗплетнӗ, территорие сири-турккӑ чикки хӗррипе пӗрле пӑхса тӑрасси пирки калаҫса татӑлнӑ[225].
2020 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче Раҫҫей тата Кӑнтӑр Европӑри ҫӗршывсене ҫыхӑнтаракан «Турци юхӑмӗ» Хура тинӗс тӗпӗпе хывнӑ газ пӑрӑхне уҫнӑ[226].
Турци пулӑшнипе 2022—2023 ҫулсенче Хура тинӗс тӗш тырӑ пуҫарӑвӗ ӗҫленӗ. 2022 ҫулхи пуш уйӑхӗнче Турци пулӑшӑвӗпе Стамбулти Долмабахче султансен керменӗнче Раҫҫей-украин калаҫӑвӗсем иртнӗ, Раҫҫейпе Украина мирлӗ проектпа компромисла килӗшӳсене ҫывӑх пулнӑ, анчах пӗтӗмлетӗве Анӑҫ ҫӗршывӗсем татнӑ, ҫавна пула Раҫҫей ЯҪО тӗллевӗсене малалла та пурнӑҫлать[227][228].
Совет Союзне кӗнӗ патшалӑхсем
2014 ҫулхи чӳкӗн 24-мӗшӗнче Путин Абхази президенчӗпе Рауль Хаджимбӑпа 10 ҫуллӑха килӗшӳ алӑ пуснӑ. Раҫҫей Абхазие паракан финанс пулӑшӑвне самай ӳстернӗ[229][230].
2020 ҫулхи Беларуҫри Президент суйлавӗ политика кризисӗ патне илсе ҫитернӗ. Чи ҫивӗч тапхӑрта Путин влаҫа сыхласа хӑварассишӗн тӑрӑшакан Александр Лукашенкопа пӗрмай ҫыхӑну тытнӑ[167]; Раҫҫейре Лукашенко ыйтнипе Беларуҫ влаҫӗсене пулӑшма право хуралӗн органӗсен сотрудникӗсенчен резерв йӗркеленӗ[231]. Раҫҫей тата Беларуҫ президенчӗсем Беларуҫӑн 1 млрд доллар чухлӗ парӑмне рефинансласси пирки калаҫса татӑлнӑ[232].
2021 ҫулхи чӳкӗн 5-мӗшӗнче Путинпа Лукашенко Союзлӑ патшалӑхӑн «Об основных направлениях реализации положений Союзного государства на 2021—2023 годы» декретне алӑ пуснӑ, 28 программа ҫирӗплетнӗ[233][234][235].
СССР аркансан Эрменипе Азербайджан хушшинчи 2020 ҫулта тухнӑ иккӗмӗш вӑрҫӑ постсовет уҫлӑхӗнче тӗп пулӑм пулса тӑнӑ. Азербайджан Туҫи Карабах ҫывӑхӗнчи территорисен чылай пайне, ҫавӑн пекех Туҫи Карабах пайӗн пайне хӑй тӗрӗслесе тӑнӑ. 44 куна пынӑ вӑрҫӑ чӳкӗн 9-мӗшӗнче Армени премьер-министрӗ Николай Пашинян, Азербайджан президенчӗ Ильхам Алиев тата Путин заявление алӑ пуснипе вӗҫленнӗ. Килӗшӗвӗн тӗп пункчӗ Раҫҫей миротворецӗсене хирӗҫӗвӗн зонинче вырнаҫтарасси пирки калаҫса татӑлнӑ, ҫакӑ хӗҫпӑшаллӑ хирӗҫтӑрӑва чарма тата дипломатие куҫарма май панӑ[236].
Анчах та Пашинянӑн Прагӑпа Брюссельти 2022 ҫулхи кӗркуннехи пӗр енлӗ каланисем, Раҫҫей Ют ҫӗршыв ӗҫӗсен министерстви хакланӑ тӑрӑх, Путинӑн, Алиевӑн тата Пашинянӑн 2020 ҫулхи чӳкӗн 9-мӗшӗнчи виҫӗ енлӗ заявленине алӑ пусса ҫирӗплетнӗ условисене тепӗр енлӗ улаштарса хунӑ. Вӗсем виҫӗ лидерӑн джентльмен килӗшӗвне хирӗҫленӗ, унта Туҫи Карабах статусӗ пирки ыйтӑва татса парассине пулас ӑрусене хӑварма палӑртнӑ. Пашинян йӑнӑш ӗҫӗсене пула 2023 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Азербайджан ҫӗнӗ ятарлӑ операци пуҫласа Туҫи Карабаха пӗтӗмпех тӗрӗслесе тӑнӑ, ТКР ертӳҫисене тыткӑна илнӗ, 100 пин ытла карабах эрменӗ беженецсем пулса тӑнӑ[237], 2024 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен Туҫи Карабах официаллӑ республика пулма пӑрахнӑ[238]. Ҫакнашкал лару-тӑрура Эрменипе Раҫҫейӗн туслӑ хутшӑнӑвӗсем кӑткӑсланнӑ. 2023 ҫулхи юпа уйӑхӗнче Эрмени Путина арестлеме саккунсӑр майпа ордер панӑ Пӗтӗм тӗнчери уголовнӑй судӑн Рим статутне алӑ пусни те япӑх витӗм кӳнӗ[239].
Пӗтӗм Тӗнчери форумсем
2015 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Путин 10 ҫул хушшинче пӗрремӗш хут Нью-Йоркри ООН Генеральнӑй Ассамблейин сессийӗнче тухса калаҫнӑ. Вӑл «Ислам патшалӑхӗпе» кӗрешекен антитеррористсен коалицине йӗркелеме чӗнсе каланӑ[240].
2020 ҫулхи кӑрлачӑн 23-мӗшӗнче Путин Иерусалимра иртнӗ Холокостӑн Пӗтӗм тӗнчери астӑвӑм форумне хутшӑннӑ, унта вӑл ҫӗнӗ глобаллӑ пуҫарупа тухнӑ, 2020 ҫулта актуаллӑ проблемӑсене пӗрле сӳтсе явма пилӗк патшалӑх — ООН никӗслевҫӗсен тата Хӑрушсӑрлӑх канашӗн яланхи пайташӗсен — пуҫлӑхӗсен тӗлпулӑвне ирттермешкӗн сӗннӗ[241][242][243]. Анчах та коронавирус пандемийӗ ҫак плансене пурнӑҫа кӗртме паман.
Путин нумай хутчен «Ази-Лӑпкӑ океан экономика ҫыхӑнӑвӗ» (АТЭС) форумсен, Тухӑҫ экономика форумӗн, Еврази экономика форумӗн, Пӗрлешӳлӗх организацийӗн Шанхай йӗркелӗвӗн, Пӗрлешӳллӗ хӑрушсӑрлӑх ҫинчен калакан Договорӑн пӗрлехи хӑрушсӑрлӑх канашӗн (ОДКБ) форумӗсен саммичӗсене, Никама пӑхӑнман патшалӑхсен Пӗрлешӗвӗн (СНГ) саммичӗсене, Питӗрти тӗнчери экономика форумне, «Раҫҫей чӗнет!» инвестици форумне тата тӗнчери ытти форумсене хутшӑннӑ.
Китай, Ази-Лӑпкӑ океан регионӗ
Украинӑри пулӑмсене пула Анӑҫпа хутшӑнусенче кризис пуличченех Путин «тухӑҫ енне ҫаврӑнни» пирки РФ тулаш политикин приоритечӗ тесе пӗлтернӗ[244]. Ҫакнашкал лару-тӑру АТР ҫӗршывӗсенчен чылайӑшӗ анӑҫ санкцийӗсене йышӑнманнипе пулнӑ, ҫакӑ Раҫҫее санкцисем сиен кӳрессине чакарма май панӑ. Ҫапла Ази-Лӑпкӑ океан регионӗ Раҫҫейшӗн углеводородсемпе хӗҫпӑшалӑн ҫӗнӗ экспорт рынокӗ пулса тӑнӑ, ҫавӑн пекех ку регион ҫӗнӗ технологисем илсе килекен тата хӗвеланӑҫ капиталӗ вырӑнне тӗп альтернатива пулса тӑнӑ[245].
2012 ҫулхи юпа уйӑхӗнче Путин «Газпрома» газ пӑрӑхӗн проектне пӑхса тухма хушнӑ, каярахпа ӑна «Ҫӗпӗр вӑйӗ» ят панӑ[246]. Газ Китая трубопровод тӑрӑх 2019 ҫулхи раштавӑн 2-мӗшӗнче кайма пуҫланӑ[247]. «Тухӑҫ Ҫӗпӗр — Лӑпкӑ океанӑн» пӑрӑхне хута янипе Раҫҫей Сауд Аравине хӗссе Китая нефть чи нумай сутакан пулса тӑнӑ. 2014 ҫултанпа Раҫҫей Китайпа Индире пурӑнакан инвесторсем валли хӑйӗн ҫутҫанталӑк чӗртаварӗсем кӑларас тата транспорт инфраструктурин секторӗсене уҫнӑ[245].
Раҫҫей тата Китай юлташлӑхӗ хӳтӗлев технологийӗсен сферинче те аталаннӑ, Раҫҫей пулӑшнипе Китайра ракета тапӑнӑвӗ пирки асӑрхаттару тытӑмӗ йӗркеленет[248].
2022 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче Украинӑри хирӗҫӳ пуҫланнӑ май Китай нейтралитет позицине йышӑннӑ, Раҫҫейӗн ҫӗнӗ территорийӗсене йышӑнман, анчах та Раҫҫее хирӗҫ санкцисене хутшӑнман, 2023 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче хӑйӗн мирлӗ 12 пунктран тӑракан планне сӗннӗ, унта йышӑннӑ территорисенчен Раҫҫей ҫарӗсене кӑларасси пирки сӑмах ҫук[249].
2023 ҫулхи пуш тата юпа уйӑхӗсенче Мускавра тата Пекинра Путинпа Си Цзиньпин калаҫусем ирттернӗ. Ҫуркунне икӗ ертӳҫӗ Ҫурҫӗр тинӗс ҫулне аталантарас енӗпе ӗҫлекен пӗрлехи ӗҫ органне, «Ҫӗпӗр вӑйӗ — 2» газ пӑрӑхӗ тумалли тӗп условисене, Раҫҫейрен Китая Монголи урлӑ транспорт коридорне туса хурассине тата цифровизацилессине килӗштернӗ. Раҫҫей тата Китай лидерӗсем нумай полярлӑ тӗнче йӗркелессишӗн тӑнӑ, унӑн центрӗ АПШ тата Европа пулмалла мар. Юпа уйӑхӗнчи «Пӗр пиҫиххи — пӗр ҫул» форумра Раҫҫейпе Китай политика хутшӑнӑвне тарӑнлатма калаҫса татӑлнӑ, кашни патшалӑхӑн хӑйӗн аталану моделӗ валли ирӗк пуррине палӑртнӑ, Ҫывӑх Тухӑҫри Израильпе Палестина хушшинче хирӗҫӳ ҫивӗчленсе пынине сивленӗ, ҫавӑн пекех икӗ кӳршӗ-патшалӑхӑн пӗрле ӗҫлемелли чылай конфиденциаллӑ ыйтӑва сӳтсе явнӑ. Раҫҫейпе Китай хутшӑнӑвӗсене Путинпа Си Цзиньпин пӗрлехи заявленийӗнче «ҫӗнӗ ӗмӗре кӗрекен стратегилле юлташлӑх» тесе палӑртнӑ[250][251][252][253][254].
Путин 2024 ҫулхи президент суйлавӗнче ҫӗнӗрен суйланнӑ хыҫҫӑн чикӗ леш енчи пӗрремӗш визитне ҫу уйӑхӗнче Китая кайнӑ[255].
Крым Раҫҫейпе пӗрлешнӗ хыҫҫӑнхи Украинӑпа хутшӑнусем
2014 ҫулхи пушӑн 19-мӗшӗнче, Крым Раҫҫей суверенитетне йышӑнни ҫинчен пӗлтернӗ хыҫҫӑн тепӗр куннех, Путин Керчь тинӗс пырӗ урлӑ автомобиль тата чукун ҫул кӗперне тума тӗллев лартнӑ[256], ӑна ҫурутрав интеграцийӗн тӗп элеменчӗ тесе пӑхнӑ[257]. 2018 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Путин Крым кӗперӗн автомобильсем ҫӳрекен пайне уҫнӑ ҫӗре хутшӑннӑ[258]. 2019 ҫулхи раштавӑн 23-мӗшӗнче чукун ҫул юхӑмне уҫнӑ[259].
2019 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Украина пуҫарӑвӗпе Зеленскипе Путин президентсем хушшинчи пӗрремӗш телефон калаҫӑвӗ иртнӗ[260], вӑл тытса чарнӑ ҫынсене ирӗке кӑларас енӗпе лару-тӑрӑва палӑрмаллах хастарлатасси патне илсе ҫитернӗ.
2019 ҫулхи раштавӑн 9-мӗшӗнче Парижра «норманд тӑваттӑшӗ» саммит иртнӗ — «норманд формачӗпе» лидерсен 2016 ҫултанпа пӗрремӗш тӗл пулӑвӗ. Саммит вӑхӑтӗнче Путинпа Зеленский президентсен икӗ енлӗ пӗртен-пӗр тӗлпулӑвӗ иртнӗ[261][262].
2021 ҫулта Раҫҫей АПШ-па НАТО ҫӗршывӗсенчен НАТО тухӑҫалла анлӑлатманнин юридици енӗпе ӗҫлекен гарантийӗсене, Украинӑна НАТОна йышӑнманнисене, НАТО 1997 ҫулхи блок чиккисем патне каялла таврӑнма тата Раҫҫейпе юнашар вырнаҫнӑ патшалӑхсенче хӗҫпӑшал тытӑмӗсене вырнаҫтарма пӑрахма ыйтнӑ[213][263]. НАТО Раҫҫейӗн тӗп условисене йышӑнман.
2022 ҫулхи нарӑсӑн 21-мӗшӗнче Путин ДХР тата ЛХР никамапӑханманлӑхне йышӑнни ҫинчен калакан указа алӑ пуснӑ[264], нарӑсӑн 24-мӗшӗнче Путин йышӑнӑвӗпе Ятарлӑ ҫар операцине пуҫарса янӑ. 2024 ҫулхи ҫӗртмен 14-мӗшӗнче Путин вут-ҫулӑма чармалли тата хирӗҫӗве чарас тӗлӗшпе калаҫусем пуҫармалли актуаллӑ условисене палартнӑ. Раҫҫей требованийӗсемпе Украина ҫарӗсене Донецк тата Луганск республикисен мӗнпур территорийӗсенчен, Херсон тата Запорожье облаҫӗсенчен Украинӑна кӗнӗ саманта вӗсен административлӑ чиккисенчи ҫӗрӗсенчен йӑлтах кӑлармалла; Украина нейтраллӑ, нимле блоксӑр тата ядерлӑ хӗҫпӑшалсӑр статуслӑ пулмалла, демилитаризаци тата денацификаци ирттермелле; Крым, Севастополь, ДХР, ЛХР, Херсон тата Запорож облаҫӗсем пӗтӗм тӗнчери килӗшӳсенче Раҫҫей регионӗсем пулмалла; Раҫҫее хирӗҫ анӑҫ санкцийӗсене пурне те пӑрахӑҫламалла[265]. ЯҪО пынӑ вӑхӑтра Украинӑри спецслужбӑсем пӗрре кӑна мар Путина тапӑнма хӑтланнӑ, анчах та Раҫҫей патшалӑхӗн пуҫлӑхне хирӗҫ террористла актсене пурне те сирсе янӑ[266].
Пысӑк предпринимательсемпе хутшӑнусем
Путин 80-мӗш ҫулсен вӗҫӗнче СССР Дрезден резидентуринче пӗрле ӗҫленӗ Николай Токаревпа тата Сергей Чемезовпа ҫывӑхланнӑ[267][268].
2013 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Раҫҫей тата тӗнче прессинче Путин 10 ҫул тӗрмере тытнӑ хыҫҫӑн Михаил Ходорковский предпринимателе каҫарса кӑларни ҫинчен нумай ҫырнӑ, ҫакна Сочири хӗллехи Олимпиада умӗн Раҫҫей имиджне лайӑхлатма хӑтланни тесе хакланӑ[269][270].
2014 ҫулхи пуш уйӑхӗнче АПШ «Раҫҫей Федерациийӗн пысӑк должноҫри ҫыннисен харпӑр банкне» тата Раҫҫейри пысӑк бизнесменсен (вӗсене Путин президентпа ҫыхӑнтарнӑ (Геннадий Тимченко, пӗртӑван Аркадий тата Борис Ротенбергсем, Юрий Ковальчук) шутланакан «Раҫҫей» банка хирӗҫ санкцисем йышӑннӑ[271]. Путина Сергей Ролдугин виолончелистпа тата предпринимательпе тахҫанхи туслӑ ҫыхӑнусем ҫыхӑнтараҫҫӗ[272].
Критика
Тӗнчери тӗрлӗ ҫӗршывсен прессинче Путин патшалӑхсен, правительствӑсен пуҫлӑхӗсемпе, патшасемпе тата Рим папипе тӗл пулусене кая юлса пынине палӑртнӑ[273].
Раҫҫей президентне Украинӑра ҫар ӗҫӗсемшӗн критикленӗ май Польшӑн экс-премьерӗ Матеуш Моравецкий 2024 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче Express кӑларӑма панӑ интервьюра Раҫҫейӗн тата Путинӑн питӗ пысӑк ресурссем, стратеги тарӑнӑшӗ, тӗнче политикинчи тӳсӗмлӗхӗ пуррине палӑртнӑ[274].
2024 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче британин паллӑ политикӗ, Reform UK сылтӑм партин лидерӗ Найджел Фараж Путин пирки шухӑшланӑ май Би-би-си интервьюнче ҫапла палӑртнӑ, Раҫҫей президенчӗ ӑна ҫын пек килӗшмест, анчах та «ӑна политика деятелӗ пек пӑхсан ытармалла мар»[275].
Коррупципе тата куланай тӳлессинчен пӑрӑнассипе кӗрешни
2006 ҫулта Путин президент Раҫҫей ятӗнчен ООН коррупцие хирӗҫ Конвенцине алӑ пуснӑ. 2012 ҫултанпа Путин коррупцие хирӗҫ кӗрешес енӗпе чылай наци планне алӑ пуснӑ. Путин 2012 ҫулта президент вырӑнне таврӑннӑ хыҫҫӑн, вӑл хушнипе тата килӗшнипе антикоррупцилле ҫӗнӗ пысӑк ӗҫсем пуҫарнӑ, коррупципе ҫыхӑннӑ тӳре-шарана, кӗпӗрнаттӑрсене тата бизнес представителӗсене арестлени ӳснӗ[276]. Судӑн вӑрах вӑхӑтлӑха айӑплав приговорӗсем илнисен шутӗнче — Алексей Улюкаев, Никита Белых, Александр Хорошавин, Сергей Фургал, Виктор Ишаев, Леонид Маркелов, Вячеслав Гайзер, Вячеслав Дудка, Андрей Нелидов, Николай Подгорнов, Владимир Торлопов, Николай Денин, Александр Прохоров, Александр Реймер, Михаил Хордодовковский, Рауф Арашуков, пӗртӑван Магомедовсем[277][278] тата ыттисем.
2023—2024 ҫулсенче РФ Хӳтӗлев министерствин ҫӳллӗ шайри чиновникӗсене хирӗҫ коррупци ӗҫӗсен хумӗ ҫӗкленнӗ, должноҫри вуншар ҫынна хирӗҫ уголовлӑ ӗҫсем пуҫарнӑ, ҫав шутра хӳтӗлев министрӗн строительствӑпа тыл тивӗҫтерӗвӗ енӗпе ӗҫлекен икӗ ҫумӗ, кадрсен тӗп управленийӗн пуҫлӑхӗ[279][280].
2010-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнче Раҫҫейре госзакупкӑсен электронлӑ тытӑмне кӗртнӗ, общественноҫшӑн маларах хупӑ пулнӑ чылай процедурӑна ансатлатнӑ е уҫӑмлатнӑ.
2012 ҫулхи ҫуркунне Ernst & Young британи аудитор компанийӗ ирттернӗ тӗпчев тӑрӑх, 2011 ҫулта Раҫҫейре коррупци теветкеллӗхӗсем чылай чакнӑ, чылай параметрпа вӑтам тӗнче шайӗнчен аяларах пулса тӑнӑ. Тӗслӗхрен, 2011 ҫулта Раҫҫейре ыйтса пӗлнӗ менеджерсен 39 % бизнеса хӳтӗлеме е корпоративлӑ тупӑш тума сӗтев пама кирли ҫинчен пӗлтернӗ пулсан, 2012 ҫулта ун пеккисем 16 % пулнӑ[281].
Пӗтӗм Тӗнчери уголовлӑ суд айӑплавӗ
2023 ҫулхи пуш уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Пӗтӗм тӗнчери уголовлӑ суд В. Путинпа М. Львова-Беловӑна арестлеме ордер панӑ. Путинпа Львов-Белов уголовлӑ суд пӗлтернӗ тӑрӑх Украина территорийӗнче Раҫҫей Федерацийӗ ҫар операцийӗ ирттернӗ май Украинӑран Раҫҫее ачасене саккунсӑр депортациленӗшӗн айӑплӑ-мӗн.
Раҫҫей айӑплава йышӑнмасть, Пӗтӗм тӗнчери уголовлӑ суд юрисдикцине пӑхӑнмасть. Президентӑн пресс-секретарӗ Дмитрий Песков ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, ку суд йышӑнӑвӗсем РФ прависем енчен «ниме тӑман» шутланаҫҫӗ[282].
Тӗнчекурӑмӗ, политика курӑмӗ, тӗн ыйтӑвӗ
Тӗнчекурӑмӗ
Политика сӗмӗсемпе политологсемпе журналистсем Владимир Путина консерваторсем шутне кӗртеҫҫӗ.
Путин цитатӑлакан философсемпе историксем хушшинче ытларах сылтӑм консерваторсем: И. А. Ильин[283], К. Н. Леонтьев, Л. Н. Гумилёв, Н. А. Бердяев, Н. М. Карамзин, Д. И. Менделеев, В. С. Соловьёв. Путинӑн юратнӑ философӗ тесе политологсем И. А. Ильина калаҫҫӗ[284].
Мишель Ельчанинов философ Путин тӗнчекурӑмӗн тӗп енӗсем консерватизм, анӑҫа хирӗҫле уйрӑм «вырӑс ҫулӗ» теори тата евразилӗх тесе палӑртнӑ. Путинӑн тӗнчекурӑмӗнче совет самани тарӑн йӗр хӑварнӑ[285].
Путин хӑй 2011 тата 2013 ҫулта хӑйне «ҫӗнкоммунистла консерватор»[286] тата консервативлӑ сӗмӗллӗ прагматик тенӗ[287], 2014 ҫулта хӑйне либералсен шутне кӗртнӗ[288] тата хӑйне «Раҫҫейри чи пысӑк националист» тенӗ[289] (2018 ҫулта «чи тӗрӗс тата эффективлӑ националист» тесе хушса тӳрлетнӗ»[290]). Ҫав вӑхӑтрах Путин «Раҫҫей вырӑссем валли» шухӑша тиркенӗ[291] (2021 ҫулта вӑл ку лозунга «ҫӗр хӑвӑлӗнчи национализм» тесе ят панӑ). Песков каланӑ тӑрӑх, Путинӑн монархи пирки шухӑшӗсем скептикла тата «оптимизмсӑр»[292], Путин хӑй 2016 ҫулта яланах социализм идейисене килӗштернине каланӑ[293].
Путин Сталинран демон тунине хирӗҫ[294], ҫавӑн пекех тепӗр чухне критиксем ӑна хӑйне сталинист тесе палӑртнӑ, ҫапах та, Алексей Венедиктов ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, «Путин — сталинист мар, вӑл Сталина юратмасть», вырӑс монархӗсенчен вара II Екатеринана чи кӑмӑлли тесе шутлать. Путин Ленина унӑн СССР наци-патшалӑх йӗркеленӗвӗн моделӗ япӑх пулнӑшӑн, 1922 ҫулта СССР туса хунӑ чухне Донбасс, Харьков тата Малоросси чӑн Раҫҫей территорийӗсене Украина ССР йышне панӑшӑн тата республикӑсене союзлӑ патшалӑхран уйрӑласси таранах анлӑ ирӗксем панӑшӑн критиклет. Ҫакӑнпа пӗрлех Путин Хӗрлӗ лапамри В. И. Ленин мавзолейне хупассипе ҫыхӑннӑ радикаллӑ требованисемпе килӗшмен[295].
Путин анӑҫри политиксем час-часах усӑ куракан «правило ҫинче никӗсленнӗ йӗрке» ӑнлава тӑтӑшах критиклет — мӗншӗн тесен Раҫҫей хутшӑнмасӑр ҫак йӗркесене камсем, хӑҫан тата мӗнле никӗс ҫине йӗркелени паллӑ мар[296].
Раҫҫей тата совет историне мӗнле йышӑнни
2013 ҫулта Путин вӑтам шкул валли Раҫҫей историйӗпе пӗр учебник йӗркелес ӗҫе пуҫарса янӑ, вӗсене вӑл истори хирӗҫӗвӗсӗр тата иккӗлле ӑнлантарусӑр хӑварас тенӗ[297] — шкулсенче Раҫҫей историне ҫак кӗнекесемпе 2016/2017 вӗренӳ ҫулӗнче вӗренме пуҫланӑ.
Путин 2005 ҫулта СССР арканнине XX ӗмӗрти чи пысӑк геополитика катастрофи тесе ят панӑ[298]. Ҫавӑн чухнех вӑл обществӑна ҫӗнӗ демократиллӗ Раҫҫей йӗркелес тӗллевпе пӗрлешме чӗнсе каланӑ[298].
Октябрьти революци ҫулпуҫӗн В. И. Ленинӑн ӗҫӗ-хӗлӗн кӑтартӑвӗсемпе идейисем ҫинчен Путин ҫивӗччӗн каласа ӑна историлле Раҫҫее аркатнӑшӑн айӑпланӑ[299][300].
2019 ҫулхи раштав уйӑхӗнче Путин Пӗтӗм тӗнчери тата Раҫҫейри форумсенче Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи пуҫланнӑшӑн Анӑҫ яваплӑхӗ ҫинчен темиҫе хут та каланӑ. Путин Европарламент резолюцине хытӑ критикленӗ, унта Сталин коммунизмӗпе нацизмӑн преступленийӗсене пӗрешкел хак панӑ, ҫавӑн пекех вӑрҫӑ ҫав шутра «Германипе СССР икӗ тоталитарлӑ ҫӗршыв хушшинчи тапӑнманлӑх ҫинчен калакан Килӗшӗве пула вӑрҫӑ пуҫланнӑ» тенӗ. Путин шухӑшӗпе, вӑрҫӑн чӑн сӑлтавӗсем Германишӗн «наци намӑсӗ» пулса тӑнӑ Версаль килӗшӗвӗн пусмӑрлӑ условийӗсем пулнӑ. Ун хыҫҫӑнхи Германи тӗлӗшпе Европӑри патшалӑхсен политики, пулас вӑрҫӑ валли плацдарм тума май панӑ[301][302]. «Молотов — Риббентроп» пакчӗ Гитлер Германийӗ 1930 ҫулсенче Европӑри ытти ҫӗршывсемпе алӑ пуснӑ мирлӗ килӗшӳсенчен юлашки пулнӑ. Уйрӑммӑн Путин Польшӑна критикленӗ, унӑн хальхи ертӳлӗхне «унччен пулса иртнишӗн каҫару ыйтма» канаш панӑ[303].
2022 ҫулхи акан 20-мӗшӗнче Путин Рюрик кнеҫ пулса кайнин норман теорине хирӗҫленӗ. Ку ыйтупа вӑл президента ларсанах интересленнине пӗлтернӗ.
Юпа уйӑхӗнче Путин Емельян Пугачёвӑн пӑлхавӗн сӑлтавӗсенчен пӗри XVIII ӗмӗрте Раҫҫей империйӗн тӗп влаҫӗ хавшани пулма пултарнине палӑртнӑ[304].
2023 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче, Ленинград блокади вӗҫленнӗренпе 80 ҫул ҫитнӗ май, Путин блокадӑна нимӗҫ фашисчӗсен ҫарӗсем кӑна мар, «Европӑри нумай ҫӗршыв» представителӗсем хутшӑннине аса илтернӗ, ун пирки унччен Раҫҫей толерантлӑха пула тата ҫӗршывсен хутшӑнӑвсене пӑсас мар тесе ҫеҫ пӗлтермен[305].
2023 ҫулхи кӗркунне Путин Совет Союзӗ 1956 ҫулта Венгрие тата 1968 ҫулта Чехословакие танксем кӗртсе йӑнӑш тунине йышӑннӑ. «Тулашри политикӑра ытти халӑхсен интересӗсене уҫҫӑнах хирӗҫ пыракан нимӗнле утӑм та тума юрамасть» тесе палӑртнӑ Путин. Ҫак сӑмахсене Венгрире ырласа йышӑннӑ[306][307].
Тӗн ыйтӑвӗ
2012 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче суйлав умӗнхи кампани тапхӑрӗнче Путин пӗчӗк чухне ӑна православи тӗнне кӗртни пирки каласа кӑтартнӑ. 1952 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче (кӗркуннехи Михалара) Ленинградри Спас-Преображенск соборӗнче шыва кӗртнӗ[308].
Путин христианствӑпа коммунистсен идеологийӗ хушшинчи пӗрпеклӗхсем пирки пӗрре мар каланӑ, коммунизм тӑваканӑн кодексӗн тӗп пахалӑхӗсем — «ирӗклӗх, тӑванлӑх, пӗртанлӑх, тӗрӗслӗх» — «пурте Сӑваплӑ ҫырура пур … Идейисем, пӗтӗмӗшпе илсен, лайӑх… анчах та пирӗн ҫӗршывра ҫав чаплӑ идейӑсене пурнӑҫа кӗртни социалист-утопистсем ҫырнипе танлаштарсан аякра пулнӑ»[309][310][311].
Путин Мускав тата Пӗтӗм Руҫ патриархӗпе II Алексийпе тӑтӑшах тӗлпулнӑ, Мускав тата Пӗтӗм Руҫ патриархӗпе Кириллпа тӗлпулать[312], службӑсене хутшӑнать, ҫӗр-шыв тӑрӑх ҫӳренӗ май тӗрлӗ православи храмӗсемпе мӑнастирӗсене кӗрсе тухать[313].
Los Angeles Times Америка кӑларӑмӗн хаклавӗпе, Путинпа Мускав тата Пӗтӗм Руҫ патриархӗ II Алексий 2007 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче Ют ҫӗршывсенчи Вырӑс православи чиркӗвӗпе Вырӑс православи чиркӗвӗ хушшинчи 80 ҫулхи уйрӑлӑва пӗтерсе пӗрлештерме питӗ нумай вӑй хунӑ[314].
Путин шухӑшӗпе, «Раҫҫейӗн йӑлана кӗнӗ конфессийӗсем тата ядерлӑ щит Раҫҫей патшалӑхне ҫирӗплетекен, шалти тата тулашри хӑрушсӑрлӑха тивӗҫтерме кирлӗ пулӑмсем шутланаҫҫӗ»[315].
Сӑнар
2013 ҫулта Путин «Forbes» журналӑн кашни ҫул ирттерекен «тӗнчери чи витӗмлӗ ҫынсен» рейтингӗнче Барак Обамӑна иккӗмӗш вырӑна хӑварса пӗрремӗш вырӑн йышӑннӑ[316][317]. Рейтинг тӑвакансен шухӑшӗпе, Путин пӗрремӗш вырӑна 2013 ҫулта хӑйне «хӑй ҫӗршывӗнче тата тӗнче аренинче вӑйне хастар кӑтартнӑ самодержец пек кӑтартнӑшӑн» йышӑннӑ[318]. Ҫак результата вал тепӗр хут 2014 ҫулта[319], унтан 2016 ҫулта[320] ҫирӗплетнӗ. «Раҫҫей президенчӗ хӑйӗн ҫӗршывӗн витӗмне ҫӗр чӑмӑрӗн кашни кӗтесне тенӗ пекех анлӑлатнӑ»[321][322].
Путин 2015 ҫулхи юпа уйӑхӗнче хӑйне «тимӗр ҫунатлӑ кӑвакарчӑн» тесе хакланӑ[323], чи лайӑх мар этем пахалӑхӗсем тесе вара суяна тата компетентсӑрлӑха асӑннӑ[324]. Дрезденра хӗсметре тӑнӑ ҫулсенче Путин пӗрле ӗҫлекенсенчен урӑ пурнӑҫ йӗркипе уйрӑлса тӑнӑ[33], ҫапах та 2018 ҫулта вӑл сӑра юратнине йышӑннӑ[325], малашлӑхра вара иҫӗм эрехӗ тӑвас ӗҫе алла илесшӗн-мӗн[326].
Имидж акцийӗсем
2008 ҫулхи ҫурлан 31-мӗшӗнче Путин Уссури заповедникне ҫитсе курнӑ, унта уссури тигрӗсене ҫӑлмалли программӑпа паллашнӑ[327].
2010 ҫулхи акан 28-мӗшӗнче Путин Франц-Иосиф Ҫӗрӗн архипелагне ҫитсе курнӑ, унта шурӑ упасен популяцине сӑнакан ӑсчахсен экспедицийӗн ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашнӑ. Пӗр упана Путин GPS-мӑйкӑч тӑхӑнтартнӑ[328].
2012 ҫулхи авӑнӑн 5-мӗшӗнче Путин Салехард ҫывӑхӗнчи «Кушеват» орнитологи станцийӗнче Хӗрлӗ кӗнекене кӗртнӗ стерхсене ҫӑлас тӗлӗшпе ирттерекен «Шанӑҫ вӗҫевӗ» проект шайӗнчи эксперимента хутшӑннӑ. Рязань питомникӗнче ҫитӗнтернӗ ултӑ стерха ӑшӑ тӑрӑха хӗл каҫмалли маршрута кӑтартас тесе, Путин тӑрна савӑлӗ пуҫӗнче шурӑ комбинезон тӑхӑнса мотодельтаплан штурвалӗ умӗнче виҫӗ вӗҫев тунӑ: пӗрремӗш — сӑнавлӑ, иккӗ — стерхсене ҫул кӑтартса[329].
_14.jpg)
2018 ҫулхи ҫулла Путин Раҫҫейри футбол енӗпе XXI Тӗнче чемпионатне уҫнӑ[330].
2019 ҫулхи утӑ уйӑхӗнче Путин Финн кӳлмекӗн тӗпне батискафпа аннӑ, ҫапла майпа Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи ҫулӗсенче путнӑ Щ-308 «Сёмга» шывай киммин ҫинче вилнӗ моряксене асӑнса чысланӑ[331].
Кӑсӑкланӑвӗсем
Ту йӗлтӗрӗпе ярӑнассипе кӑсӑкланать. Самбо тата дзюдо енӗпе спорт мастерӗ. Самбо (1973) тата дзюдо (1975) енӗпе Ленинград чемпионӗ[30], самбо енӗпе Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ тренерӗ (1998)[332], ЦС ДСО «Труд» чемпионӗ, СССР Кубокӗн призёрӗ, «Жальгирис» тата «Калев» ДСО первенствисен, асла шкулсен чемпионачӗсен ҫӗнтерӳҫи пулнӑ[333]. Яш ҫулсенче 11 ҫул хушши Путинӑн тренерӗ дзюдо енӗпе Анатолий Рахлин (1938—2013) пулнӑ, каярахпа Раҫҫей хӗрарӑм дзюдо пӗрлештернӗ командин тренерӗ. Рахлин каланӑ тӑрӑх, Путин хитрен кӗрешме пултарнӑ, «ачаллах ыраттарнине тӳсме пӗлнӗ», «тупӑшусенче «вӑйпа» мар, тавҫӑрулӑхепе ҫӗнтернӗ». Ҫав вӑхӑтрах Путин кӗрешӗвне, тренер каланӑ тарӑх, вулама йывӑр пулнӑ, вӑл кӑткӑс противник пулнӑ. Путин хӑй палӑртнӑ тӑрӑх, дзюдо енӗпе тренерӗ унӑн пурнӑҫӗнче «татӑклӑ роль» вылянине асӑннӑ. 1998 ҫултанпа Путин Санкт-петербургри «Явар-Нева» дзюдо спортклубӗн хисеплӗ президенчӗ шутланать[334]. 2014 ҫулта Кёкусин-кан каратэ организацийӗн пӗтӗм тӗнчери комитечӗ Путина саккӑрмӗш дан Кёкусинкай хисепне панӑ[335].
1999 ҫулта Путинӑн Василий Шестаковпа тата Алексей Левицкипе пӗрле дзюдо занятийӗсем ҫинчен ҫырнӑ кӗнеки— «Учимся дзюдо с Владимиром Путиным» — пичетленсе тухнӑ[336]. 2008 ҫулхи юпан 6-мӗшӗнче Санкт-Петербургра Путин хӑйӗн рольне хӑй вылянипе ӳкернӗ асӑннӑ кӗнекен видеоприложени презентацийӗ иртнӗ[337][338]. 2012 ҫулхи Олимпиада вӑхӑтӗнче Путин хӑй дзюдо енӗпе малалла ӗҫлени, РФ дзюдо федерацине пулӑшу кӳни пирки каласа панӑ[339].
Ирӗккӗн нимӗҫле калаҫать[15][340][341], акӑлчанла калаҫма пултарать[342]. ОБСЕ Парламент ассамблейин вице-председателӗ пулнӑ Вилли Виммер шухӑшӗпе Владимир Путин ытти политиксем хушшинче арӑш-пирӗш нимӗҫ пуплевне аудитори умӗнче тӗрӗс те шанчӑклӑ куҫарма пултарнипе палӑртать[343].
Путин Альбер II Монако кнеҫӗпе тата Сергей Шойгупа пулӑра. Тыва, 2007 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗ
Harley-Davidson харпӑр мотоциклӗпе байк-шоура. Севастополь, 2010 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 24-мӗшӗ
Путин ура хурса ывӑтать. Токио, 2012 ҫулхи ака уйӑхӗн 19-мӗшӗ
Каҫхи хоккей лигин матчӗнче. Сочи, 2015 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗ
.jpg)
Харпӑр пурнӑҫӗ
Ҫемье
1983 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 28-мӗшӗнче 30 ҫулхи Путин 25-ри Людмила Александровна Шкребневаяна качча илнӗ[22].
2013 ҫулхи ҫӗртмен 6-мӗшӗнче «Россия-24» телеканал Владимирпа Людмила Путинсем хӑйсен мӑшӑрланӑвне иккӗллӗ йышӑнупа вӗҫленине пӗлтернӗ. Венчете, Путин кӑшт каярах палӑртнӑ тӑрӑх, тӑмна пулнӑ, ҫавӑнпа та, хӑй каланӑ тӑрӑх, уйрӑлӑвӑн тӗн енчен йывӑрлӑх ҫук[344]. Уйрӑлу,Путин пресс-секретарӗ Дмитрий Песков пӗлтернӗ тӑрӑх, 2014 ҫулхи пуш уйӑхӗ тӗлне пулса иртнӗ[345][346].
Ачисемпе мӑнукӗсем
Мӑшӑрлӑ пурнӑҫра икӗ хӗр ҫуралнӑ: Мария (1985 ҫулхи акан 28-мӗшӗнче Ленинградра) тата Екатерина (1986 ҫулхи ҫурлан 31-мӗшӗнче Дрезденра), Санкт-Петербург патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ (2003 ҫулта вӗренме кӗнӗ): Мария биологи-тӑпра, Катерина — хӗвелтухӑҫ факультечӗсенче[347].
2012 ҫулхи паштавӑн 20-мӗшӗнче пресс-конференцире журналист ыйтӑвне тимленӗ май Путин хӑйӗн икӗ хӗрӗ те Мускавра пулнине, вӗреннине, кӑшт ӗҫленине пӗлтернӗ.
2012 ҫулхи ҫурлан 15-мӗшӗнче Мускавра Марийӑн ывӑл ача ҫуралнӑ[348], вӑл ҫуралнине Путинӑн тахҫанхи тусӗ, Сергей Ролдугин музыкант 2014 ҫулта ҫирӗплетнӗ[349], 2017 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче Путин Оливер Стоуна панӑ интервьюра мӑнукӗ ҫуралнине хӑй те ҫирӗплетнӗ[350]. 2017 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Владимир Путин хӑйӗн нумаях пулмасть иккӗмӗш мӑнукӗ ҫурални ҫинчен каланӑ[351].
Тӑванӗсем
Путинпа тӑванлӑ ҫыхӑнусем пирки прессӑра ҫавӑн пекех ҫырнисем пур:
- Аслашшӗ — Спиридон Иванович Путин (1879—1965).
- Иккӗмӗш сыпӑкри шӑллӗ — Игорь Александрович Путин (1953 ҫулхи пушӑн 30-мӗшӗнче Ленинградра ҫуралнӑ) — инженер, юрист, 24 ҫул Хӗҫпӑшаллӑ Вӑйсенче хӗсметре тӑнӑ, кайран госслужбӑра, 2013 ҫулта «Мастер-банкра» вице-президент тата правлени пайташӗ[352][353].
- Иккӗмӗш сыпӑкри пиччӗшӗ — Евгений Михайлович Путин (1933 ҫулхи нарӑсӑн 25-мӗшӗ — 2024 ҫулхи пушӑн 10-мӗшӗ), Иваново хулинче врач-уролог пулса ӗҫленӗ[354][355][356][357][358][359].
- Иккӗмӗш сыпӑкри тӑванӗн ывӑлӗ — Роман Игоревич Путин (1977 ҫулта ҫуралнӑ), «МРТ компанисен ушкӑнӗ» ООО директорсен канашӗн председателӗ , «МРТ-АВИА» компанин харпӑрҫисенчен пӗри[360][361].
- Иккӗмӗш сыпӑкри аппӑшӗн ывӑлӗ — Михаил Шеломов. 2000—2017 ҫулсенче Санкт-Петербургри «Совкомфлот» офисӗнче тӗп специалист пулса ӗҫленӗ. Тӗрлӗ компанисем урлӑ «Раҫҫей» банкӑн 8,4 % акцийӗпе, «Согазӑн» 12,47 % акцийӗпе (2004 ҫултанпа), 100 % «СОГАЗ-недвижимость» (2009 ҫултанпа) компанипе тата Петербург ҫывӑхӗнчи Игора автгонкӑсем ирттермелли трассӑна тунӑ «Игора драйв» компанин 50 % акцийӗпе хуҫаланать.
- Иккӗмӗш сыпӑкри пиччӗшӗн ывалӗ — Михаил Путин. Врача вӗреннӗ, 2018 ҫулта «Газпром» председателӗн ҫумӗ пулса тӑнӑ. Патшалӑх пуҫлӑхӗн пресс-секретарӗ Дмитрий Песков прессӑна пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл В. В. Путинӑн аякри тӑванӗ шутланать, унпа президент «питех хутшӑнмасть».
Тупӑшӗ ҫинчен пӗлтерни
Путинӑн 2018 ҫулхи декларациленӗ тупӑшӗ 8,6 миллион тенкӗпе танлашнӑ. Деклараципе килӗшӳллӗн, Путин харпӑрлӑхӗнче 77 м² лаптӑклӑ хваттер тата гараж (18 м²), ҫавӑн пекех 153,7 м² лаптӑклӑ хваттерпе усӑ курать. Путин унчченхи пекех икӗ ГАЗ М21 автомобильпе, «Нива» автомобильпе тата «Скиф» прицеппа хуҫаланать[362]. Президентӑн официаллӑ тупӑшӗ 2019 ҫулхи деклараципе килӗшӳллӗн 9,7 миллион тенкӗпе танлашнӑ[363], 2018 ҫулхипе танлаштарсан куҫӑмлӑ тата куҫман пурлӑх йышӗ улшӑнман.
Сывлӑхӗ
_01.jpg)
Путин сывӑ пурнӑҫ йӗркине тытса пырать, пирус туртмасть, таврари ҫынсем пирус туртнине ырламасть[365], анчах та хӑйӗн врачӗ Сергей Миронов каланӑ тӑрӑх, медикаментсене йышӑнасси ҫине скептикла пӑхать, хаваспах мунчана ҫӳрет[366]. Питӗ кирлӗ пулсан Тӗп клиника пульницинче сипленет[367].
Раҫҫейри аслӑ ертӳҫӗсем хушшинче Путин ӳсӗмне кура — РФ Конституци сучӗн председателӗ Валерий Зорькин, РФ Федераци Канашӗн председателӗ Валентина Матвиенко тата РФ ют ҫӗршыв ӗҫӗсен министрӗ Сергей Лавров хыҫҫӑн — тӑваттӑмӗш вырӑнта тӑрать[368].
_07.jpg)
Резиденци тата ӗҫ транспорчӗ
2000 ҫултанпа Путин пӗрмаях Ново-Огарёво резиденцинче пурӑнать[369]. Ҫавӑн пекех официаллӑ президент резиденцисем шутне ҫаксем кӗреҫҫӗ: Санкт-Петербург патӗнче — Стрельнӑри Константинов керменӗ; Сочире — Бочаров Ручей ; Тӗвер облаҫӗнче — «Русь» («Завидово» наци паркӗн территоринче); Валдай кӳлли патӗнче — Долгие Бороды. Кремльте Путинӑн хӗсметри хваттерӗ пур[370].
Ӗҫе каймашкӑн вертолётпа усӑ курма шут тытнине Путин Мускава пӑкӑсенчен хӑтарас шухӑшпа ӑнлантарнӑ[371], вӗсем президент кортежӗ иртнӗ чух кашни кун пулнӑ. 2018 ҫулччен Mercedes Pullman служба автомобилӗпе ҫӳренӗ, 2018 ҫулта Путин инаугурацирен пӗрремӗш хут Раҫҫей проекчӗн «Кортеж» ҫӗнӗ лимузинӗпе кайнӑ[372]. Президентӑн яланхи самолёчӗ Ил-96 шутланать, ун борчӗ ҫинче ӗҫ пӳлӗмӗ тата патшалӑх пуҫлӑхӗн апартаменчӗсем, канашлусем ирттермелли зал, Хӗҫпӑшаллӑ вӑйсен управленийӗн команднӑй пульчӗ пур[373].
Путин культурӑра
Путина час-часах популярлӑ, урам тата интернет-культурӑра асӑнаҫҫӗ. Ӑна ӳкерчӗксем, плакатсем, юрӑсем, граффити, видеороликсемпе фильмсем (ҫав шутра документлӑ), анекдотсем тата ытти те халалланӑ. Разведчик-нелегал пирки ӳкернӗ «Семнадцать мгновений весны» совет телефильмне тишкернӗ май Стивен Ловелл тата Марк Липовецкий киноведсем Путинпа Штирлиц хушшинче параллельсем ирттереҫҫӗ, иккӗшӗн те патриотлӑх миссийӗ Европӑри имиджӗпе ҫураҫни палӑрать[374][375].
Филателире
В. В. Путина халалласа Раҫҫейре виҫӗ почта марки[376][377][378], ҫавӑн пекех Азербайджан[379], КНДР[380], Либери[381], Молдова[382], Словаки[383], Словени[384], Украина тата Узбекистан[385] ҫӗршывӗсенче кӑларнӑ.
Фильмографи
- 2001 — «Путин. Високосный год»[386][387]. Фильм Владимир Путин президентлӑхӗн пӗрремӗш ҫулӗ пирки.
- 2007 — «55» — Никита Михалковӑн Владимир Путин президентлӑхӗ пирки документлӑ фильмӗ. Путин 55 ҫул тултарнӑ тӗле кӑтартнӑ.
- 2012 — «Путин, Россия и Запад» фильм[388][389].
- 2015 — «Президент» — Владимир Соловьёвӑн Раҫҫей тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2015 — «Крым. Путь на Родинуно» — Андрей Кондрашовӑн Раҫҫей тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2015 — «Миропорядок» — Владимир Соловьёвӑн тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2016 — «Украина в огнеми» — Игорь Лопатёнокӑн американ тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2017 — «Интервью с Путиным» — Оливер Стоунӑн американ тӑватӑ сериллӗ документлӑ фильмӗ.
- 2017 — «Большой, любимый, дорогой» — «Десятая муза» ача-пӑча киностудийӗн раҫҫей кӗске метражлӑ илемлӗ фильмӗ.
- 2018 — «Валаам» — Андрей Кондрашовӑн Раҫҫей документлӑ фильмӗ.
- 2018 — «Миропорядок 2018» — Владимир Соловьёвӑн Раҫҫей тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2018 — «Путин» — Андрей Кондрашовӑн Раҫҫей тулли метражлӑ фильмӗ.
- 2018 — «Свидетели Путина» — Виталий Манскийӗн Раҫҫей документлӑ фильмӗ.
- 2018 — «Дело Собчака» — Вера Кричевскаян Раҫҫей документлӑ фильмӗ.
- 2019 — «В борьбе за Украину» — Игорь Лопатёнокӑн американ тулли метражлӑ документлӑ фильмӗ.
- 2020 — «Путин: история русского шпиона» британ мини-сериалӗ[390], виҫӗ сериллӗ документлӑ фильм[391].
- 2024 — Tucker Carlson Network видеоплатформа никӗсленӗ Такер Карлсон журналиста панӑ интервью[392].
Хисепӗсем
- 2007 ҫулта Time американ журналӗн версипе «Ҫулталӑк ҫынни» ят панӑ[11].
- 2013, 2014, 2015 тата 2016 ҫулсенче американ Forbes журналӗн версийӗпе Путин тӗнчери чи витӗмлӗ ҫынсен списокне ертсе пынӑ[11].
- Раҫҫейри тата ют ҫӗршывсенчи нумай академисен тата университетсен хисеплӗ докторӗ шутланать[11].
- Аслӑ Петӗр ячӗллӗ наци пӗрлӗх парнин (2001) лауреачӗ, «Православи халӑхӗсен пӗрлӗхне ҫирӗплетес енӗпе пысӑк ӗҫ-пуҫшӑн» преми (2002), Андрей Первозваннӑйӑн «Ӗненӳпе шанчӑклӑхшӑн» парнин (2004), Конфуци ячӗллӗ тӑнӑҫлӑх парнин (КХР, 2011)[11] лауреачӗ.
- 2024 ҫулхи ҫуркунне Путин ятне Чечен Республикин Гудермесри спецназ университетне панӑ[393][394].
- Пӗтӗм тӗнчери этноспорт федерацийӗн премийӗн лауреачӗ (2025 ҫулхи ака уйӑхӗн 20-мӗшӗ, Питӗрти Пӗтӗм тӗнчери этноспорт форуменче панӑ)[395].
Ҫар званийӗ тата чин класӗ
- Запасри полковник (1999 ҫул)[396][397],
- Раҫҫей Федерацийӗн 1-мӗш класлӑ чӑн патшалӑх канашҫи (1997 ҫулхи акан 3-мӗшӗ)[398].
Библиографи
- Путин В. В. Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область): дисс. … канд. экон. наук. — Санкт-Петербург, 1997. — 218 с.
- Путин В. В. Избранные речи и выступления. — Книжный мир, 2008. — 471 с.
- Путин В. В. Прямая речь. — Звонница-МГ, Новый ключ, 2016. — Т. 1—3. — 1000 экз.
- Путин В. В. Россия на рубеже тысячелетий // Независимая газета. — 1999. — 30 декабря.
- Владимир Путин Почему трудно уволить человека // Русский пионер. — 2009. — 16 июня.
- Путин В. В. Россия сосредотачивается — вызовы, на которые мы должны ответить // Известия. — 2012. — 16 января.
- Путин В. В. Россия: национальный вопрос // Независимая газета. — 2012. — 23 января.
- Путин В. В. О наших экономических задачах // Ведомости. — 2012. — 30 января. — № 15(3029)
- Путин В. В. Демократия и качество государства // Коммерсантъ. — 2012. — 6 февраля. — № 20/П (4805)
- Путин В. В. Строительство справедливости. Социальная политика для России // Комсомольская правда. — 2012. — 13 февраля.
- Путин В. В. Быть сильными: гарантии национальной безопасности для России // Российская газета. — 2012. — 20 февраля. — № 35(5708)
- Putin V. A Plea for Caution From Russia // The New York Times. — 2013. — September 11.
- Wladimir Putin Offen sein, trotz der Vergangenheit // ZEIT ONLINE[399].
22. Juni 2021
Ӑнлантарусем
- ^ Wladimir Putin // Brockhaus Enzyklopädie (нем.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ^ Delarge J. Vladimir POUTINE // Le Delarge (фр.) — Paris: Gründ, Jean-Pierre Delarge, 2001. — ISBN 978-2-7000-3055-6
- ^ https://www.thoughtco.com/when-was-st-petersburg-known-as-petrograd-and-leningrad-4072464
- ^ https://web.archive.org/web/20100514164020/http://premier.gov.ru/eng/premier/biography.html
- ^ http://www.nytimes.com/2009/05/16/world/europe/16gazprom.html?pagewanted=all
- ^ http://espn.go.com/tennis/story/_/id/11738938/tennis-maria-sharapova-no-1-chances-take-hit-loss-caroline-wozniacki
- ^ http://putin.kremlin.ru/bio
- ^ http://kremlin.ru/structure/president/presidents
- ^ http://www.rbc.ru/society/08/05/2017/590fffe39a7947866e52b760
- ^ Итоговый результат Путина на выборах главы государства составил 87,28%. Тĕрĕсленĕ 21 Пуш уйӑхӗн 2024.
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6 ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
- ^ Putin: Russia’s Choice, (Routledge 2007), by Richard Sakwa, Chapter 9.
- ^ Judah, Ben, Fragile Empire: How Russia Fell In and Out of Love with Vladimir Putin, Yale University Press, 2013, p. 17
- ^ Kramer, Andrew E.. Pessimistic Outlook in Russia Slows Investment, and the Economy (18 February 2020).
- ^ 1, 2 Колесников, А. Владимиру Путину дали семейный номер : Семья премьера прошла перепись населения : [арх. 4 Ҫу уйӑхӗн 2019] // Коммерсантъ. — 2010. — № 193/П [4493] (18 Юпа). — С. 5.(2015 çулхи Ака уйӑхӗн 12-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- ^ 1, 2 В КОРНЯХ У ПРЕЗИДЕНТА. www.mk.ru. Пӑхнӑ кун: 10 Нарӑс уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 10 Нарӑс уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ 1, 2 От первого лица, 2000, Гл. «Сын»
- ^ Память народа :: Документ о награде :: Путин Владимир Спиридонович, Медаль «За боевые заслуги». pamyat-naroda.ru. Пӑхнӑ кун: 15 Чӳк уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 17 Чӳк уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Путин Владимир Спиридонович 1911 г. р : [арх. 14 Юпа уйӑхӗн 2014] // Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг : Электронный банк документов.(2015 çулхи Ака уйӑхӗн 12-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
- ^ Документ о награде: Путин Владимир Спиридонович, Орден Отечественной войны I степени. pamyat-naroda.ru. «Память народа». Пӑхнӑ кун: 15 Чӳк уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 17 Чӳк уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ 1, 2 ПУТИНА Мария Ивановна это. politike.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 20 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ 1, 2 Владимир Путин – личный сайт. Владимир Путин – личный сайт. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Песков пояснил, в каких церквях крестили родителей Путина. ТАСС (7 Кӑрлач уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 25 Пуш уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 26 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 «Путин». Фильм Андрея Кондрашова. Часть 2. Телеканал «Россия 1» (19 Пуш уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 25 Пуш уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 24 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Медведев, 2007
- ^ Профессор Д. Момот о В.В. Путине и их тренере Усвяцове Л.И ~ Проза (Быль). www.chitalnya.ru. Пӑхнӑ кун: 24 сент. 2022 г.. Архивланӑ 12 Ака уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Путин в кино: почему не сложилась карьера актёра. Как каскадёр Владимир Путин снимался на «Ленфильме» в 1970-х. Gazeta.ru (14 Раштав уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 2 Кӑрлач уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 3 Кӑрлач уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ От первого лица, 2000, Гл. «Студент»
- ^ Путин Владимир Владимирович. Выпускники — Исполнительная власть. Юридический факультет Санкт-Петербургского университета. Пӑхнӑ кун: 30 Утӑ уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 13 Ҫурла уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ 1, 2 Биография Владимира Путина. tass.ru. Пӑхнӑ кун: 28 Ҫу уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 4 Чӳк уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ 1, 2 Биография Владимира Путина. Российская газета (18 Чӳк уйӑхӗн 2008). Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 1 Утӑ уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ 1, 2 АИФ: Владимир Путин объяснил свои амбиции на президентство. Аргументы и факты, 18.10.2011. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 27 Ҫу уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ 1, 2 Роман Шлейнов. Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти». Ведомости (11 Нарӑс уйӑхӗн 2013). Пӑхнӑ кун: 9 Раштав уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 25 Чӳк уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Путин и Золотов рассказали о своём участии в событиях августа 1991 года. Росбизнесконсалтинг (22 Ҫу уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 22 Ҫу уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 22 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ 1, 2 Биография Владимира Владимировича Путина. www.gazeta.ru (27 Нарӑс уйӑхӗн 2001). Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 6 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ *Распоряжение мэра Ленинграда от 28 июня 1991 года № 15-р «Об образовании комитете по внешним связям»
- Распоряжение мэра Ленинграда от 15 июля 1991 года N 59-р «О комитете по внешним связям при мэрии Ленинграда»
- ^ 1, 2 * Биография Владимира Владимировича Путина , Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнчи копийӗ // Газета.ру, 27.02.2001
- Событие. Восьмилетка Владимира Путина // km.ru, 26.03.2009
- ^ Вести.Ru, 15 марта 2018. Путин планировал работать таксистом в Петербурге. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 16 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ 1, 2, 3 Владимир Владимирович Путин. Биография. Официальный сайт Президента России. Пӑхнӑ кун: 22 Авӑн уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 28 Авӑн уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ 1, 2 Рой Медведев, «Два президента. Борис Ельцин и Владимир Путин (К выходу в свет книги Б. Н. Ельцина „Президентский марафон“)» , Wayback Machine çинчи 2011 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 5-мӗшӗнчи копийӗ
- ^ Юмашев рассказал, как Путин получил работу в Кремле. «Коммерсантъ» (22 нояб. 2019 г.). Пӑхнӑ кун: 22 Чӳк уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 23 Чӳк уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ ГКУ объявляет войну коррупции , Wayback Machine çинчи 2008 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнчи копийӗ // Коммерсантъ, 27.05.1997
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 25.05.1998 г. № 575. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ 1, 2 Владимир Путин: у меня большой опыт работы в КГБ СССР (выр.). Коммерсант (30 Утӑ уйӑхӗн 1998). Пӑхнӑ кун: 30 Утӑ уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 30 Утӑ уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Кремлёвская чистка , Wayback Machine çинчи 2008 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнчи копийӗ // Коммерсантъ, 26.05.1998
- ^ Указ президента России от 25.07.1998 № 886 «О Путине В. В.» Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2010. оригиналтан архивланӑ 3 Ҫӗртме уйӑхӗн 2011 ҫул.
- ^ Событие. Восьмилетка Владимира Путина. Финмаркет (26 Пуш уйӑхӗн 2009). Пӑхнӑ кун: 28 Нарӑс уйӑхӗн 2012.
- ^ КГБ во власти и бизнесе , Wayback Machine çинчи 2012 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнчи копийӗ // Коммерсантъ, 23.12.2002
- ^ Моральным обликом генпрокурора займется специальная комиссия. Gazeta.Ru (18 Пуш уйӑхӗн 1999). Пӑхнӑ кун: 20 Ҫу уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 9 Ҫу уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Екатерина Заподинская. Последнее дело (выр.). Коммерсантъ (3 Ака уйӑхӗн 1999). Пӑхнӑ кун: 20 Ҫу уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 24 Кӑрлач уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Страна невыездных (выр.). Коммерсантъ (23 Кӑрлач уйӑхӗн 2001). Пӑхнӑ кун: 20 Ҫу уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 23 Ака уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Доминик Кеннеди. Отставка российского генерального прокурора "спасла миллиарды хозяина "Челси"" (выр.). ИноСМИ (12 Чӳк уйӑхӗн 2004). Пӑхнӑ кун: 20 Ҫу уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 5 Раштав уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Каталог записей - Search RSL. search.rsl.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 26 Нарӑс уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Титульник диссертации. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 24 Авӑн уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Вартанов М. Путина не смогли завалить «чёрные рецензенты» , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 18-мӗшӗнчи копийӗ // Gazeta.Ru, 28.03.2006
- ^ Федосеев Владимир Анатольевич. Пӑхнӑ кун: 13 Раштав уйӑхӗн 2019. оригиналтан архивланӑ 2 Раштав уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ 1, 2, 3 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 743—744
- ^ От Дагестана до Москвы через Грозный (выр.). «Коммерсантъ» (2 Ҫурла уйӑхӗн 2004). Пӑхнӑ кун: 25 Ҫу уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 25 Ҫу уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Отрывок из книги Петра Авена «Время Березовского»: интервью с Валентином Юмашевым / Классный журнал / Русский пионер. ruspioner.ru. Пӑхнӑ кун: 25 Ҫу уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 «Но потом, как видите, втянулся». «Коммерсантъ» (29 мар. 2020 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 28 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1011. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 27 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1012. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Телеобращение Ельцина: полный текст. gazeta.lenta.ru. Пӑхнӑ кун: 20 Раштав уйӑхӗн 2006. Архивланӑ 23 Кӑрлач уйӑхӗн 2009 ҫул.
- ^ [1] , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 14-мӗшӗнчи копийӗ Результаты голосования
- ^ «Как Верховный суд РФ рассматривает дела террористов» // Коммерсантъ, 18 марта 2005
- ^ Чеченская Республика Ичкерия в августе-сентябре 1999 года // Igpi.Ru. Пӑхнӑ кун: 2 Авӑн уйӑхӗн 2012. оригиналтан архивланӑ 3 Кӑрлач уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ 1, 2 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768
- ^ Президент России Борис Ельцин, объявив сегодня о своей отставке с поста главы государства, возложил исполнение обязанностей президента на председателя Правительства Владимира Путина , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 28-мӗшӗнчи копийӗ // Официальный сайт президента России, 31 декабря 1999
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 31.12.1999 г. № 1763. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Юпа уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2000. Пӑхнӑ кун: 10 Ҫу уйӑхӗн 2015. оригиналтан архивланӑ 5 Пуш уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 17.05.2000 г. № 861. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 24.02.2004 г. № 264. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Операция "Чистые головы". Коммерсантъ (1 мар. 2004 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 05.03.2004 г. № 300. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Владимир Путин лидирует на выборах президента России. /www.putin2004.ru. Пӑхнӑ кун: 24 сент. 2022 г..
- ^ Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2004. Пӑхнӑ кун: 11 Нарӑс уйӑхӗн 2020. оригиналтан архивланӑ 2 Юпа уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 12.09.2007 г. № 1184. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 14.09.2007 г. № 1202. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Выступление Владимира Путина на церемонии вступления Дмитрия Медведева в должность президента России. Пӑхнӑ кун: 11 Ҫу уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Путин на втором месте в списке Time «100 самых влиятельных людей мира». Перевод статьи Мадлен Олбрайт. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ оригинал. Пӑхнӑ кун: 2 Ҫу уйӑхӗн 2008. Архивланӑ 25 Ҫурла уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Вторая чеченская война официально завершена (выр.). РИА Новости (16 Ака уйӑхӗн 2009). Пӑхнӑ кун: 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Хроника второй чеченской войны (выр.). КоммерсантЪ (30 Авӑн уйӑхӗн 2015). Пӑхнӑ кун: 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Млечин, 2012, Николай Патрушев. Неодворяне у власти и в бизнесе
- ^ Путин назвал самые сложные моменты своего президентства // РБК, 19.12.2019. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ В.Путин подписал Гражданский процессуальный кодекс РФ и закон о введении его в действие // правовой дайджест СМИ Санкт-Петербурга(недоступная ссылка — история). www.kadis.ru. Пӑхнӑ кун: 24 сент. 2022 г..
- ^ При Генпрокуратуре создан Следственный комитет — Борис Ямшанов — «Следствие поправок» — Российская газета — Владимир Путин подписал закон, поставивший … Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ В. Путин предложил объединить Верховный и Высший арбитражный суд :: Общество :: Top.rbc.ru. Пӑхнӑ кун: 22 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 24 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Судный день. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 7 Ҫурла уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Томас Грэм. Царь — модернизатор // The Wall Street Journal, 22 января 2008
- ^ Индия вышла на 4-е место по размеру золотовалютных резервов в мире // «Прайм». — 2021. — 15 Пуш уйӑхӗн. — Дата обращения: 01.09.2021. — Цитата: «Шаблон:-.».
- ^ Основные социально-экономические индикаторы уровня жизни населения. Федеральная служба государственной статистики (15 Утӑ уйӑхӗн 2006). Пӑхнӑ кун: 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022. оригиналтан архивланӑ 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2006 ҫул.
- ^ Уровень бедности и глубина бедности. www.demoscope.ru. Пӑхнӑ кун: 19 Кӑрлач уйӑхӗн 2007. Архивланӑ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ 1, 2 Двадцать лет вместе. «Коммерсантъ» (10 Ҫу уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Индексы производства по отдельным видам экономической деятельности Российской Федерации в % к 1992 году , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 14-мӗшӗнчи копийӗ // Росстат
- ^ 1, 2 ТАСС, 11 февраля 2019. История нацпроектов в России
- ^ 1, 2 Путин — о нацпроектах , Wayback Machine çинчи 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнчи копийӗ // Росбалт, 26 апреля 2007
- ^ О. В. Воронкова «Государственная политика регулирования уровня бедности населения в России и других странах»(недоступная ссылка — история).
- ^ Последствия вступления России в ВТО в масштабе секторов и всей экономики. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 21 Раштав уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Близок час растраты: куда приведет Россию использование средств из Фонда национального благосостояния (выр.). Forbes.ru. Пӑхнӑ кун: 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Авӑн уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Поступление иностранных инвестиций по типам , Wayback Machine çинчи 2022 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 13-мӗшӗнчи копийӗ // Росстат
- ^ Хроники 1999–2009 гг.: «Обязан посадить». «Ведомости» (23 Пуш уйӑхӗн 2009). Пӑхнӑ кун: 24 Пуш уйӑхӗн 2009. оригиналтан архивланӑ 26 Пуш уйӑхӗн 2009 ҫул.
- ^ [РБК, 14 сентября 2023. ЕС перестал называть российских бизнесменов олигархами]
- ^ Игорь Сечин возглавил совет директоров «Роснефти». «Коммерсантъ» (27 июл. 2004 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Ирина Резник. Прокурорский дисконт. Ведомости, № 180 (1954) (25 Авӑн уйӑхӗн 2007). Пӑхнӑ кун: 1 Нарӑс уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Интерфакс, 21 февраля 2022. Путин рассказал, как спросил Клинтона о возможности РФ вступить в НАТО
- ^ Интервью в эфире программы «Завтрак с Фростом» на телеканале «Би-би-си». kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 29 Утӑ уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 25 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ 1, 2 Putin’s Russia Is 20 Years Old and Stronger Than Ever. Or Is It? (2019-12-28). Тĕрĕсленĕ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022.
- ^ Концепция внешней политики Российской Федерации (фактически утратила силу) от 28 июня 2000. docs.cntd.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Константиновна, Рыбалко Ольга (13 мар. 2014 г.). «Вторая администрация Дж. Буша-мл. И американо-российские отношения». Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 4: История. Регионоведение. Международные отношения (6): 59–65.
- ^ Отношения Россия – НАТО: новое качество. Декларация глав государств и правительств Российской Федерации и государств – членов НАТО. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 29 Утӑ уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 24 Юпа уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Алексей Богатуров. ТРИ ПОКОЛЕНИЯ ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКИХ ДОКТРИН РОССИИ // Международные процессы. Журнал теории международных отношений и мировой политики. оригиналтан архивланӑ 1 авг. 2016 г. ҫул.
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Магистр иностранных дел. «Коммерсантъ» (9 янв. 2020 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 28 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ ФЕДЕРАЛЬНЫЙ ЗАКОН от 07.06.2007 N 99-ФЗ. Пӑхнӑ кун: 19 Чӳк уйӑхӗн 2010. оригиналтан архивланӑ 3 Ҫӗртме уйӑхӗн 2011 ҫул.
- ^ Россия хочет вернуться на военные базы во Вьетнаме и на Кубе и планирует размещение военных баз на Сейшелах - Газета.Ru | Политика. Архивланӑ 18 Ҫурла уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Андре Либих. Владимир Путин и 15 минут его славы // Le Temps, 07.11.2013. Пӑхнӑ кун: 29 Утӑ уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Лавров: Выход США из Договора об ограничении ПРО дестабилизировал ситуацию в мире. ВЗГЛЯД.РУ. Пӑхнӑ кун: 29 Утӑ уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ ВЕДОМОСТИ - Путин не заметил «перезагрузки». Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 25 Утӑ уйӑхӗн 2014 ҫул.
- ^ Реакция В.Путина на приближение НАТО к границам РФ (выр.). РБК (03 апр 2004). Пӑхнӑ кун: 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ «Это заколдованный круг. И мы в нем находимся». «Коммерсантъ» (19 нояб. 2018 г.). Пӑхнӑ кун: 29 Утӑ уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 17 Ҫу уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Психология власти Крымская исповедь президента Путина. Ведомости. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Сергеевна, Усова Лариса (13 мар. 2011 г.). «Внешняя политика Украины: между внеблоковостью и евро-атлантической интеграцией». Власть (7): 156–158.
- ^ Что ждёт Крым и Севастополь? Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Утӑ уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Лужков, Юрий Россия. Украина. НАТО. Крым. Известия (31 мар. 2008 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Россия и Китай поделят спорные острова (2004-10-21). Тĕрĕсленĕ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022.
- ^ Размен Большого острова. Пӑхнӑ кун: 12 Раштав уйӑхӗн 2010. оригиналтан архивланӑ 27 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Россия и Китай завершили процесс юридического оформления госграницы. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2010. Архивланӑ 4 Чӳк уйӑхӗн 2004 ҫул.
- ^ Мюнхенская речь Путина | ИноСМИ - Всё, что достойно перевода. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Путин: развёртывание системы ПРО США грозит обнулить российский ядерный потенциал - Интерфакс. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013.
- ^ Польша обеспокоена информацией о размещении комплексов «Искандер» в Калининградской обл. — РосБизнесКонсалтинг. Пӑхнӑ кун: 16 Раштав уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 1 Авӑн уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Заявление по итогам встречи в верхах в Бухаресте – обнародовано главами государств и правительств, участвовавшими в заседании Североатлантического совета в Бухаресте 3 апреля 2008 г. NATO. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Civil.Ge | What NATO Summit Declaration Says on Georgia. old.civil.ge. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Авӑн уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ Russia army vows steps if Georgia and Ukraine join NATO. www.reuters.com (11 апр. 2008 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 17 Юпа уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию. Известия (3 апр. 2008 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин и Хаджимба подписали новый договор между Россией и Абхазией. Пӑхнӑ кун: 24 Чӳк уйӑхӗн 2014. Архивланӑ 5 Пуш уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Неудивительно, что им нравится Путин , Wayback Machine çинчи 2011 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 14-мӗшӗнчи копийӗ // The Times, 4 декабря 2007, Перевод на русский , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 8-мӗшӗнчи копийӗ
- ^ Дифирамбы Ельцину // The Guardian, 25 апреля 2007 (оригинал публикации: Toasting Yeltsin , Wayback Machine çинчи 2011 ҫулхи Ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнчи копийӗ // // The Guardian, 25 April 2007)
- ^ Choosing Order Before Freedom. Time. Пӑхнӑ кун: 2017-13-10. Архивланӑ 9 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Президент России. special.kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 27 Нарӑс уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ Лукашенко назначил Путина главой союзного Совмина - Телеграф Новости | В Беларуси. web.archive.org (22 янв. 2009 г.). Пӑхнӑ кун: 10 Утӑ уйӑхӗн 2016. оригиналтан архивланӑ 22 Кӑрлач уйӑхӗн 2009 ҫул.
- ^ Грузия не ожидала жёсткой реакции России на удар по Южной Осетии 22 августа 2008 года
- ^ ВЕДОМОСТИ - Президент и премьер поспорили о своевременности ввода войск в Южную Осетию. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 12 Ҫурла уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Россия сообщила ООН о признании независимости Абхазии и Южной Осетии , Wayback Machine çинчи 2022 ҫулхи Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнчи копийӗ 26.08.2008
- ^ Путин нацеливается на евразийский экономический союз. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Главы правительств стран СНГ подписали договор о создании зоны свободной торговли. Росбалт. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин вошёл в пятёрку самых влиятельных людей мира по версии Forbes. РИА Новости (4 Чӳк уйӑхӗн 2010). Пӑхнӑ кун: 3 Ҫӗртме уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 22 Ҫӗртме уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Самые влиятельные люди мира — 2011 | Forbes.ru. Пӑхнӑ кун: 4 Чӳк уйӑхӗн 2011. оригиналтан архивланӑ 5 Чӳк уйӑхӗн 2011 ҫул.
- ^ Путин предложил Европе экономический альянс от Владивостока до Лиссабона. Lenta.RU. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 30 Ҫу уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Lenta.ru: Россия: Путин назвал операцию в Ливии бессовестным крестовым походом. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Голосование в СБ ООН по проекту сирийской резолюции. Реакция, комментарии | РИА Новости. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Праздник не помешал публикации постановления ЦИК о победе В. Путина // Top.rbc.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Пуш уйӑхӗн 2012. оригиналтан архивланӑ 10 Пуш уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Путин в третий раз возглавил Россию (выр.). РИА Новости. Пӑхнӑ кун: 8 Ҫу уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 27 Ҫу уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ 5 марта 2012 года. В 10:00 по московскому времени в Информационном центре ЦИК России «Выборы-2012» выступил Председатель Центральной избирательной комиссии Российской Федерации Владимир Евгеньевич Чуров: «ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫЕ ИТОГИ ГОЛОСОВАНИЯ НА ВЫБОРАХ ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ». Пӑхнӑ кун: 6 Пуш уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Г.А. Зюганов: «Мы не признаем выборы, считаем их нелегитимными, нечестными и непрозрачными!» Пресс-конференция в избирательном штабе КПРФ. kprf.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 26 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Лидеры «ЯБЛОКА» выступили на митинге «За честные выборы!» на Пушкинской площади | Партия ЯБЛОКО. Пӑхнӑ кун: 6 Пуш уйӑхӗн 2012. Архивланӑ 1 Кӑрлач уйӑхӗн 2014 ҫул.
- ^ Другая Россия. Новости. Путина вернули в Кремль эгоизм и трусость вождей оппозиции. web.archive.org (2 янв. 2014 г.). Пӑхнӑ кун: 10 Утӑ уйӑхӗн 2016. оригиналтан архивланӑ 2 Кӑрлач уйӑхӗн 2014 ҫул.
- ^ Краткое заявление ассоциации «ГОЛОС» по итогам наблюдения хода выборов Президента России, назначенных на 4 марта 2012 г. — Ассоциация «ГОЛОС». web.archive.org (11 мар. 2012 г.). Пӑхнӑ кун: 10 Утӑ уйӑхӗн 2016. оригиналтан архивланӑ 11 Пуш уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Каталог. rusmarka.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 08.05.2012 г. № 612. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 9 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Дробот Е. В. Россия — Украина: возможности и риски // Российская академия народного хозяйства и государственной службы при президенте Российской Федерации, Выборгский филиал. Выборг, 2016
- ^ Sanshiro Hosaka. The Kremlin's Active Measures Failed in 2013: That's When Russia Remembered Its Last Resort—Crimea // Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization. — 2018. — Т. 26, вып. 3. — . — ISSN 1940-4603. 2025 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ ТАСС, 9 марта 2015. Путин объяснил, в связи с чем принял решение возвратить Крым в состав России
- ^ Анастасия Корня, Елена Мухаметшина, Ольга Чуракова. За счёт чего Владимир Путин установил выборный рекорд. Ведомости (19 Пуш уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 20 Пуш уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 20 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Владимир Путин вступил в должность Президента России (выр.). Тĕрĕсленĕ 7 Ҫу уйӑхӗн 2018.
- ^ Путин вступил в должность президента России (выр.), Известия (2018-05-07). Тĕрĕсленĕ 7 Ҫу уйӑхӗн 2018.
- ^ Разбираемся в конституционных поправках (выр.). www.advgazeta.ru. Пӑхнӑ кун: 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022.
- ^ 1, 2, 3, 4 «Идеальный шторм». С какими вызовами столкнулся Путин в 2020 году // ТАСС, 31.12.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 30 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Путин сообщил о планах выдвигаться на новый президентский срок. https://ria.ru (8 Раштав уйӑхӗн 2023). Пӑхнӑ кун: 8 Раштав уйӑхӗн 2023.
- ^ Памфилова огласила итог выборов президента России. Тĕрĕсленĕ 21 Пуш уйӑхӗн 2024.
- ^ В. Путин: По-прежнему велик процент людей, живущих за чертой бедности. РБК. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Резервный фонд официально прекратил своё существование. РБК (1 Нарӑс уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин утвердил доктрину продовольственной безопасности страны. РБК (27 Раштав уйӑхӗн 2019). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Силуанов и Кудрин оценили прозвучавшие в послании Путина меры почти в полтриллиона рублей. Коммерсантъ (15 Кӑрлач уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 15 Кӑрлач уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Правительство внесло в Госдуму проект повышения пенсионного возраста (выр.), РИА Новости (2018-06-16). Тĕрĕсленĕ 30 Юпа уйӑхӗн 2018.
- ^ Предложения Путина по изменению пенсионного законодательства (выр.), РИА Новости (2018-08-29). Тĕрĕсленĕ 16 Ака уйӑхӗн 2022.
- ^ Минфин: Реализация предложений Путина по изменениям пенсионной системы потребует 500 млрд, РЕН ТВ (2018-08-29). Тĕрĕсленĕ 16 Ака уйӑхӗн 2022.
- ^ Владимир Путин подписал закон о совершенствовании пенсионной системы (выр.). Государственная дума. Пӑхнӑ кун: 4 Юпа уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 3 Юпа уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Официальный интернет-портал правовой информации. publication.pravo.gov.ru. Пӑхнӑ кун: 4 Юпа уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 4 Юпа уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Обращение к гражданам России. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин подписал закон о кредитных каникулах // ТАСС, 03.04.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 10 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Перечень поручений по итогам совещания о санитарно-эпидемиологической обстановке. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 21 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин подписал закон о налогообложении процентов по вкладам свыше 1 млн рублей // ТАСС, 01.04.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ В 26 регионах России ввели режим самоизоляции — РИА Новости, 31.03.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин обратился к россиянам в связи с распространением коронавируса — РИА Новости, 25.03.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Путин предоставил россиянам неделю выходных из-за коронавируса // ТАСС. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин дал регионам полномочия выбирать режим для борьбы с коронавирусом // ТАСС, 02.04.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Обращение к гражданам России. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Владимир Путин нашёл средство от COVID. Коммерсантъ (11 Авӑн уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 3 Авӑн уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 11 Ҫурла уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Путин сообщил о нескольких десятках заболевших COVID в его окружении. РБК (16 Авӑн уйӑхӗн 2021). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ «Социальная дистанция» на встрече Макрона и Путина вызвала резонанс во Франции. 1news.az. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Нарӑс уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Кремль объяснил большую дистанцию на встречах Путина с Шойгу и Лавровым. РБК. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Клепач А. Н. Российская экономика на пути к новой модели развития. Среднесрочные и долгосрочные вызовы и поле решений. Институт исследований и экспертизы ВЭБ.РФ (21 Юпа уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Шойгу назначен министром обороны вместо Сердюкова | РИА Новости. Пӑхнӑ кун: 31 Пуш уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Гиперболоид инженеров Путина. «Коммерсантъ» (1 мар. 2018 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Баллистическая экономика. «Коммерсантъ» (1 мар. 2018 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 2 июня 2020. Россия определила четыре случая применения ядерного оружия
- ^ Bloomberg перечислил главные достижения Путина на посту президента // РБК, 30.12.19. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 11 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ «Им не о чем говорить». Газета.Ru. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 18 Ҫурла уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Б. Обама опроверг предположения о плохих отношениях с В. Путиным — РосБизнесКонсалтинг. Пӑхнӑ кун: 10 Ҫурла уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 22 Кӑрлач уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Б. Обама отменил встречу с В. Путиным в Москве // Top.rbc.ru. Пӑхнӑ кун: 7 Ҫурла уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 10 Ҫурла уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Трамп несбывшихся надежд. «Коммерсантъ» (29 дек. 2017 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 5 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ В новый год без Вашингтона. «Коммерсантъ» (18 дек. 2017 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 5 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Байден назвал непродуктивным введение новых санкций против Nord Stream 2 // РБК, 26.05.2021. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ ТАСС, 16 февраля 2022. Байден заявил, что Запад в случае агрессии против Украины остановит «Северный поток — 2»
- ^ РБК, 27 сентября 2023. Ученые из Норвегии зафиксировали четыре взрыва на «Северных потоках»
- ^ Телефонный разговор с Президентом США Джозефом Байденом. kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 26 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ О чём говорили Путин и Байден. Главное // ТАСС, 26.01.2021. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Соглашение между Россией и США о продлении ДСНВ вступило в силу // ТАСС, 03.02.2021. Пӑхнӑ кун: 2 Раштав уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 10 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ ТАСС, 1 февраля 2022. Путин: Запад проигнорировал принципиальные требования РФ в ответах по безопасности
- ^ Грубо выражаясь, к НАТО говоря. Россия и США не договорились ни о чём конкретно, но хоть не разругались совсем // Коммерсантъ, 11.01.2022
- ^ Что и требовалось торговать. Россия добилась от США и НАТО важных уступок, но не по ключевым вопросам // Коммерсантъ, 13.01.2022
- ^ Кремль прокомментировал переговоры Путина и Байдена. «Коммерсантъ» (7 дек. 2021 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 27 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ 1, 2 Между Киевом и наковальней. «Коммерсантъ» (8 дек. 2021 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Нарӑс уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ The American Conservative, 8 ноября 2023. Bradley Devlin Why Can’t Anyone Say How Much We’ve Spent on Ukraine? Is the Biden Administration’s inability to provide Congress with an accurate total of aid sent to Ukraine stonewalling or stupidity?
- ^ gazeta.ru, 23 октября 2022. Виктор Сокирко. Каких «евросолдат» получит Украина. Запад обязался подготовить для ВСУ 15 тыс. бойцов по программам НАТО
- ^ Известия, 29 июня 2023. Международная помощь Украине достигла €170 млрд
- ^ «Russia says U.N. Syria draft unacceptable: Itar-Tass». , Wayback Machine çинчи 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 28-мӗшӗнчи копийӗ
- ^ ТАСС, 28 сентября 2018. Боевое крещение Сирией. О каком российском оружии узнал весь мир. 30 сентября 2015 года началась операция Вооруженных сил РФ в Сирии. ТАСС — о вооружении и военной технике, которые прошли апробацию в Арабской Республике за три года
- ^ Владимир Путин в ООН и правила поведения для нашего мира , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнчи копийӗ // РИА Новости
- ^ Основные этапы российской операции в Сирии. «Коммерсантъ» (11 дек. 2017 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ «В добрый путь». «Коммерсантъ» (11 дек. 2017 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Министр обороны доложил Верховному Главнокомандующему о выполнении его приказа по выводу российских войск из Сирии (выр.). Департамент информации и массовых коммуникаций Министерства обороны (22 Раштав уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 22 Раштав уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 23 Раштав уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ M. Kofman, M. Rojansky. What Kind of Victory for Russia in Syria?(акăлч.) // Military Review : журнал. — 2018. — March-April. — . — ISSN 0026-4148.
- ^ Что мы знаем о сбитом на турецко-сирийской границе Су-24 (выр.). BBC News Русская служба (24 Чӳк уйӑхӗн 2015). Пӑхнӑ кун: 12 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Ҫӗртме уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ ТАСС, 22 октября 2019. Путин и Эрдоган завершили переговоры в Сочи. Они длились более шести часов
- ^ Путин и Эрдоган открыли «Турецкий поток» // РБК, 08.01.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 29 марта 2023. К чему пришли Москва и Киев на переговорах во дворце османских султанов И о каких ключевых разногласиях говорят эксперты
- ^ ТАСС, 17 июня 2023. Путин показал руководителям стран Африки парафированный проект договора с Украиной
- ^ Россия и Абхазия подписали новый договор о союзничестве и стратегическом партнёрстве. Пӑхнӑ кун: 24 Чӳк уйӑхӗн 2014. Архивланӑ 5 Пуш уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Путин и Хаджимба подписали новый договор между Россией и Абхазией. Пӑхнӑ кун: 24 Чӳк уйӑхӗн 2014. Архивланӑ 5 Пуш уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Путин: Россия по просьбе Лукашенко создала резерв правоохранителей для помощи Беларуси (выр.). TUT.BY (27 Ҫурла уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 27 Ҫурла уйӑхӗн 2020. оригиналтан архивланӑ 27 Ҫурла уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ «Мы у себя этот миллиард оставим»: Лукашенко заявил о договорённости с Путиным по долгу на $1 млрд (выр.). forbes.ru (27 Ҫурла уйӑхӗн 2020). Пӑхнӑ кун: 27 Ҫурла уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 28 Ҫурла уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Интеграции открыли путь. «Коммерсантъ» (5 нояб. 2021 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 26 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Совместное заявление Председателя Правительства Российской Федерации и Премьер-министра Республики Беларусь о текущем развитии и дальнейших шагах по углублению интеграционных процессов в рамках Союзного государства. 10.09.2021. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 20 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Две страны — одна экономика. «Коммерсантъ» (10 сент. 2021 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Победа пришла откуда не ждали. «Коммерсантъ» (30 дек. 2020 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 21 Чӳк уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ РБК, 30 сентября 2023. Более 100 тыс. жителей Нагорного Карабаха уехали в Армению
- ^ РБК, 28 сентября 2023. Глава Карабаха подписал указ о прекращении существования республики
- ^ РБК, 28 сентября 2023. МИД России предупредил Армению о последствиях ратификации статута МУС
- ^ Сирийская партия: как на инициативы Путина в ООН отреагировал Запад. Пӑхнӑ кун: 29 Авӑн уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 30 Авӑн уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Путин в Иерусалиме предложил созвать новый саммит пяти государств // РБК, 23.01.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 28 Кӑрлач уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Путин инициировал встречу глав стран—постоянных членов Совбеза ООН. «Коммерсантъ» (23 янв. 2020 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 28 Кӑрлач уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Китай поддержал инициативу Путина о саммите постоянных членов Совбеза ООН // РБК, 24.01.2020. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 3 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Александр Андреев. Поворот на Восток (выр.). www.ria.ru. РИА Новости (21 Ҫу уйӑхӗн 2014). Пӑхнӑ кун: 27 Пуш уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 28 Пуш уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ 1, 2 Has Russia’s Pivot to Asia Worked? thediplomat.com. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Газопровод «Якутия — Хабаровск — Владивосток» получил название «Сила Сибири» , Wayback Machine çинчи 2019 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 4-мӗшӗнчи копийӗ // News.Ykt.Ru
- ^ Россия начала поставки газа в Китай по газопроводу «Сила Сибири» (выр.). ТАСС. Пӑхнӑ кун: 2 Раштав уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 2 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Путин заявил об отсутствии планов по созданию военного союза с Китаем // РБК, 19.12.2019. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ РБК, 24 февраля 2023. Китай опубликовал план урегулирования конфликта на Украине из 12 пунктов
- ^ РИА Новости, 21 марта 2023. «На верной стороне истории». О чем договорились Путин и Си Цзиньпин
- ^ Известия, 18 октября 2023. Путин рассказал подробности переговоров с Си Цзиньпином в Пекине. Путин: с главой КНР обсуждались двусторонняя повестка и Ближний Восток
- ^ ТАСС, 22 марта 2023. «Новая глава в отношениях»: мировые СМИ о визите Си Цзиньпина в Россию
- ^ Ведомости, 16 октября 2023. В графике Путина — посещение глобального форума, полномасштабные переговоры с Си и встречи с еще четырьмя лидерами
- ^ Коммерсантъ, 21 марта 2023. Главные заявления Владимира Путина и Си Цзиньпина по итогам переговоров в Кремле
- ^ ТАСС, 9 апреля 2024. МИД РФ: государственный визит Путина в Китай предстоит в 2024 году
- ^ Керченский мост будет автомобильным и железнодорожным. ТАСС (19 Пуш уйӑхӗн 2014). Пӑхнӑ кун: 8 Нарӑс уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 18 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Shaun Walker. Russia's bridge link with Crimea moves nearer to completion (англ.). the Guardian (31 Ҫурла уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 14 Авӑн уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Открытие автодорожной части Крымского моста (выр.), Kremlin.ru (2018-05-15). Тĕрĕсленĕ 16 Ака уйӑхӗн 2022.
- ^ Путин открыл железнодорожное движение по Крымскому мосту (выр.). ТАСС. Пӑхнӑ кун: 23 Раштав уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 13 Ака уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Киев назвал ключевую тему разговора Путина с Зеленским , Wayback Machine çинчи 2019 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗнчи копийӗ // РБК, 11.07.2019
- ^ «Есть ли потепление? Я думаю, что да». «Коммерсантъ» (9 дек. 2019 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Совместно согласованные итоги Парижского саммита «Нормандского формата». kremlin.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 12 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Остросюжетная внешняя политика. «Коммерсантъ» (30 дек. 2021 г.). Пӑхнӑ кун: 28 Утӑ уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 22 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин заявил Шольцу и Макрону о намерении подписать указ о признании ДНР и ЛНР. Ведомости. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 17 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 14 июня 2024. Путин назвал условия прекращения огня и начала переговоров
- ^ Буданов рассказал о попытках покушения на Путина. РБК (13 Утӑ уйӑхӗн 2024). Пӑхнӑ кун: 13 Утӑ уйӑхӗн 2024.
- ^ РБК, 8 мая 2017. Путин навестил своего бывшего начальника по резидентуре КГБ в Дрездене
- ^ Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти». Ведомости. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 25 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Почему Путин сказал, что помилует Ходорковского | ИноСМИ. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Освобождение Михаила Ходорковского — милость князя Путина | ИноСМИ. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ 2014 Executive Orders Signed by Barack Obama. National Archives (26 авг. 2016 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 29 марта 2016. Информационный вброс: что известно про друга президента Сергея Ролдугина
- ^ Часов не замечает: к кому и на сколько опаздывал Путин. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 13 января 2024. Экс-премьер Польши заявил о «глубоко тревожной» ситуации на Украине
- ^ РБК, 22 июня 2024. Идеолог Brexit заявил, что конфликт Москвы и Киева спровоцировал Запад
- ^ 25 лет коррупционной «заразе» (выр.). Газета.Ru. Пӑхнӑ кун: 27 Юпа уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 27 Юпа уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ ТАСС, 10 февраля 2023. Кого из бывших губернаторов приговорили к реальным срокам заключения
- ^ РБК, 1 декабря 2022. Суд приговорил братьев Магомедовых к 19 и 18 годам лишения свободы
- ^ Lenta.ru, 12 b.kz 2024/ В Госдуме раскрыли масштаб воровства в Минобороны
- ^ Коммерсантъ, 13 июля 2024. В деле бывшего замминистра обороны Иванова могут появиться новые фигуранты
- ^ Ernst & Young отметила снижение коррупционных рисков в России. Ведомости. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 8 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ РБК, 17 марта 2023. Суд в Гааге выдал ордер на арест Путина и Львовой-Беловой
- ^ Гнездилов А. Иван Ильин и идеология Кремля // Демократ, 12.22 , Wayback Machine çинчи 2023 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 5-мӗшӗнчи копийӗ, с. 14—18
- ^ В поисках мудрости. Коммерсант. Власть. Пӑхнӑ кун: 9 Кӑрлач уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 10 Кӑрлач уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Цели Путина, идеология России. Frankfurter Allgemeine Zeitung. Пӑхнӑ кун: 9 Кӑрлач уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 10 Кӑрлач уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Тьерри де Монбриаль Русский дневник: 1977—2011. — М., Аспект-Пресс, 2019. — ISBN 978-5-7567-1027-4. — с. 447
- ^ Путин дал интервью агентству «Ассошиэйтед Пресс» и Первому каналу — Российская газета. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 7 Авӑн уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ В.Путин подтвердил, что он «настоящий либерал». РБК. Пӑхнӑ кун: 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Путин: Самый большой националист в России - это я. Ведомости. Пӑхнӑ кун: 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 23 Авӑн уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Путин назвал себя самым эффективным националистом. РБК. Пӑхнӑ кун: 18 Юпа уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 18 Юпа уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Путин счел лозунг «Россия для русских» вредным для страны (17 фев 2021).
- ^ Песков: Путин относится к монархии без оптимизма. Ведомости (15 Пуш уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 10 Авӑн уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 9 Юпа уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ Путин: Мне до сих пор нравятся коммунистические идеи, я не выбрасывал партбилет. Ведомости. Пӑхнӑ кун: 9 Кӑрлач уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 10 Кӑрлач уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Путин и Сталин: в чем проблема «демонизации» истории (выр.). РБК. Пӑхнӑ кун: 6 Пуш уйӑхӗн 2023.
- ^ РБК, 26 января 2016. Александр Резник. Назад в будущее: почему Путин критикует Ленина
- ^ ТАСС, 16 октября 2023. Путин назвал чушью западный порядок, основанный на правилах
- ^ * В. Путин рассказал, каким должен быть новый учебник истории России , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 2-мӗшӗнчи копийӗ // РБК, 19.02.2013
- Д. Ливанов: Изучение истории России закончится на В. Путине , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнчи копийӗ // РБК, 17.06.2013
- ^ 1, 2 Послание Федеральному Собранию Российской Федерации. Пӑхнӑ кун: 8 Юпа уйӑхӗн 2010. Архивланӑ 29 Ҫӗртме уйӑхӗн 2009 ҫул.
- ^ Путин рассказал учёным о подрывной роли Ленина в российской истории , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 21-мӗшӗнчи копийӗ // Интерфакс
- ^ Путин ответил на вопрос о выносе тела Ленина из Мавзолея // РБК, 19.12.19. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин заявил, что его удивила резолюция ЕП об исторической памяти (выр.). РИА Новости (20 Раштав уйӑхӗн 2019). Пӑхнӑ кун: 25 Раштав уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 25 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Москва раскритиковала Европарламент из-за принятия «антисоветской» резолюции (выр.). Интерфакс (20 Авӑн уйӑхӗн 2019). Пӑхнӑ кун: 25 Раштав уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 25 Раштав уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Sergey Radchenko. Vladimir Putin Wants to Rewrite the History of World War II(паллӑ мар). Foreign Policy. Пӑхнӑ кун: 15 Нарӑс уйӑхӗн 2023. Архивланӑ 20 Нарӑс уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Путин назвал одной из причин пугачевского восстания ослабление центральной власти (2022-10-05). Тĕрĕсленĕ 28 Нарӑс уйӑхӗн 2023.
- ^ Интерфакс, 18 января 2023. Путин заявил, что РФ не напоминала об участии европейцев в блокаде Ленинграда из-за толерантности
- ^ Пленарное заседание восьмого Восточного экономического форума. Президент России Владимир Путин принял участие в пленарном заседании восьмого Восточного экономического форума. Официальный сайт президента России (12 Авӑн уйӑхӗн 2023). Пӑхнӑ кун: 31 Ҫурла уйӑхӗн 2024.
- ^ Глава ЕК заявила, что некоторые политики в ЕС «мутят воду» насчет Украины. РБК (30 Ҫурла уйӑхӗн 2024). Пӑхнӑ кун: 31 Ҫурла уйӑхӗн 2024.
- ^ Владимир Путин рассказал о своём крещении. 7 января 2012 , Wayback Machine çинчи 2012 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 24-мӗшӗнчи копийӗ // Православие и мир
- ^ Путин признался в симпатии к созвучным Библии коммунистическим идеям , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнчи копийӗ // Интерфакс, 25.01.2016
- ^ Путину нравятся идеи коммунизма, он считает их созвучными библейским , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнчи копийӗ// Интерфакс-Религия, 25.01.2016
- ^ Путин сравнил тело Ленина в Мавзолее с мощами святых // РБК, 14.01.18. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 2 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Председатель правительства В. В. Путин поздравил Святейшего Патриарха Кирилла с третьей годовщиной интронизации / Патриархия.ru. Пӑхнӑ кун: 29 Кӑрлач уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 1 Нарӑс уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Путин на Рождество призвал помогать нуждающимся и проявлять милосердие // НТВ.Ru. Пӑхнӑ кун: 8 Кӑрлач уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 7 Кӑрлач уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ David Holley. Russian Orthodox Church ends 80-year split (акăлч.), Los Angeles Times (2007-05-17). Тĕрĕсленĕ 16 Ака уйӑхӗн 2022.
- ^ Пресс-конференция Президента России, 1.02.2007
- ^ Howard, Caroline The World's Most Powerful People 2013. Forbes. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 14 Пуш уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ РИА-Новости: Путин сместил Обаму с первого места в рейтинге Forbes. Пӑхнӑ кун: 30 Юпа уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 31 Юпа уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ «Russian autocrat Vladimir Putin scores the highest points in 2013 because he so frequently shows his strength at home and on the global stage» (источник , Wayback Machine çинчи 2022 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 13-мӗшӗнчи копийӗ)
- ^ Путин возглавил рейтинг самых влиятельных людей мира по версии Forbes. Аксель Шпрингер Раша (5 Чӳк уйӑхӗн 2014). — ««…за год, когда Путин присоединил Крым, устроил опосредованную войну на Украину и подписал сделку стоимостью более 70 млрд долларов на строительство газопровода с Китаем (это крупнейший строительный проект на планете), наш выбор кажется просто пророческим», — указывает журнал.» Пӑхнӑ кун: 5 Чӳк уйӑхӗн 2014. Архивланӑ 5 Чӳк уйӑхӗн 2014 ҫул.
- ^ Путин в четвертый раз признан самым влиятельным человеком мира по версии Forbes. Газета.Ru. Rambler&Co (14 Раштав уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 14 Раштав уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 15 Раштав уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ The World's Most Powerful People: #1 Vladimir Putin (англ.). Forbes.Com. Forbes Media LLC (14 Раштав уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 14 Раштав уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 6 Раштав уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ The World’s Most Powerful People 2016 , Wayback Machine çинчи 2018 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 5-мӗшӗнчи копийӗ // Forbes, 14.12.2016
- ^ Путин назвал себя голубем с железными крыльями. РБК. Пӑхнӑ кун: 2 Авӑн уйӑхӗн 2015. Архивланӑ 24 Юпа уйӑхӗн 2015 ҫул.
- ^ Песков рассказал о своей правдивости. РБК (18 Кӑрлач уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 18 Кӑрлач уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 14 Пуш уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Путин рассказал об отказе от алкогольного напитка (выр.). Lenta.RU. Пӑхнӑ кун: 15 Нарӑс уйӑхӗн 2023. Архивланӑ 15 Нарӑс уйӑхӗн 2023 ҫул.
- ^ Путин рассказал о том, чем может заняться после ухода с поста (выр.). РБК (25 янв 2021). Пӑхнӑ кун: 15 Нарӑс уйӑхӗн 2023. Архивланӑ 15 Нарӑс уйӑхӗн 2023 ҫул.
- ^ Известия, 31 августа 2008. Премьер-министр РФ Владимир Путин посетил в воскресенье заповедник дальневосточного отделения РАН и ознакомился с программой по изучению и спасению уссурийских тигров
- ^ Российская газета, 29 апреля 2010. Владимир Путин надел на белого медведя спутниковый передатчик
- ^ Известия, 6 сентября 2012. Президент пролетел на мотодельтаплане над Обью ведя стаю стерхов, а после этого рассказал «Известиям», почему управлять истребителем было легче
- ^ Официальный сайт президента России, 14 июня 2018. Владимир Путин принял участие в торжественной церемонии открытия чемпионата мира FIFA на стадионе «Лужники»
- ^ Адмирал сообщил о минном поле в Финском заливе перед погружением Путина // РБК, 23.12.2019. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 11 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Спортивные увлечения Владимира Путина. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 11 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Советский спорт - новости футбол, хоккей, биатлон и другие виды спорта. Советский спорт. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 25 Чӳк уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ Руководство клуба — Явара-Нева. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ 21 октября Международный комитет Кёкусин-кан присвоил Президенту Российской Федерации В.В. Путину мастерскую степень 8-й дан Кёкусин-кан. Федерация Кёкусин-кан каратэ-до России (21 Чӳк уйӑхӗн 2014). Пӑхнӑ кун: 21 Чӳк уйӑхӗн 2014. Архивланӑ 6 Раштав уйӑхӗн 2014 ҫул.
- ^ Кузнецова, Татьяна Путин научит японцев дзюдо , Wayback Machine çинчи 2012 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнчи копийӗ Газета «Умный город» за Май 12, 2009
- ^ Новости@Mail.Ru: В Санкт-Петербурге ночью покажут фильм, в котором снялся Владимир Путин. web.archive.org (9 окт. 2008 г.). Пӑхнӑ кун: 10 Утӑ уйӑхӗн 2016. оригиналтан архивланӑ 9 Юпа уйӑхӗн 2008 ҫул.
- ^ Владимир Путин снялся в кино |. GAZETA.SPb (24 окт. 2007 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 9 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Д. Песков: В. Путин продолжает поддерживать Федерацию дзюдо :: Общество :: Top.rbc.ru. Пӑхнӑ кун: 3 Ҫурла уйӑхӗн 2012. оригиналтан архивланӑ 7 Ҫурла уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Путин считает, что немецкий язык больше отличается точностью, а русский — изяществом. ТАСС (12 Кӑрлач уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 1 Ҫурла уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 16 Авӑн уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Эдуард Футурье. Германский политик: Путин говорит по-немецки так же хорошо, как я. Ридус (14 Ака уйӑхӗн 2016). Пӑхнӑ кун: 1 Ҫурла уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 16 Авӑн уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Песков рассказал, на каких языках общаются лидеры "нормандской четвёрки". РИА Новости. Пӑхнӑ кун: 22 Юпа уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 22 Юпа уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Wenn ein Präsident zum Dolmetscher wird // World Economy , Wayback Machine çинчи 2019 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 12-мӗшӗнчи копийӗ
Когда Президент Путин превращается в переводчика , Wayback Machine çинчи 2019 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 2-мӗшӗнчи копийӗ // Центр Актуальной Политики , Wayback Machine çинчи 2019 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 19-мӗшӗнчи копийӗ - ^ Путин о разводе: «Мы не венчались!» РБК daily. Пӑхнӑ кун: 25 Чӳк уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 3 Раштав уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Песков официально подтвердил развод Путина , Wayback Machine çинчи 2016 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 18-мӗшӗнчи копийӗ. Газета. Ру.
- ^ Владимир Путин и Людмила Путина объявили, что их брак завершён (выр.). РИА Новости (6 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013). Пӑхнӑ кун: 6 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 6 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Колядина Е. Людмила Вербицкая, ректор Санкт-Петербургского госуниверситета: Дочери Путина были отлично подготовлены , Wayback Machine çинчи 2022 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 20-мӗшӗнчи копийӗ // Комсомольская правда, 05.08.2005
- ^ Путин стал дедушкой, РБК. Ежедневная деловая газета (2012-08-16). Тĕрĕсленĕ 15 Чӳк уйӑхӗн 2015.
- ^ Айсылу Кадырова. «Я страшно боюсь вопросов о Путине» , Wayback Machine çинчи 2022 ҫулхи Ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнчи копийӗ «Вечерняя Казань», 20.03.2014
- ^ Кроме политики: Путин рассказал Стоуну о своих внуках (выр.). RT (10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 10 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ У Путина родился второй внук (выр.). НТВ (15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017). Пӑхнӑ кун: 15 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017. Архивланӑ 16 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017 ҫул.
- ^ Игорь Александрович Путин. Биографическая справка | РИА Новости. Пӑхнӑ кун: 20 Чӳк уйӑхӗн 2013. Архивланӑ 23 Чӳк уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ У Мастер-банка поехала крыша. Газета.Ru. Пӑхнӑ кун: 11 Утӑ уйӑхӗн 2016. Архивланӑ 7 Ҫурла уйӑхӗн 2016 ҫул.
- ^ Общественная служба новостей, 11 марта 2014. Ушёл из жизни двоюродный брат президента РФ Владимира Путина
- ^ Новости Иваново, 11 марта 2024. Умер Евгений Путин. Ивановскому брату президента 25 февраля исполнился 91 год
- ^ Новости Иваново. 90-летний юбилей отмечает Евгений Михайлович Путин. Это ведущий ивановский врач-уролог, который ставил на ноги своих пациентов в период 1970-90 годах
- ^ lenta.ru, 12 марта 2024. Умер двоюродный брат Путина
- ^ Царьград, 12 марта 2024. В Иванове в 91 год скончался двоюродный брат президента Владимира Путина. Евгений Путин в Иванове был ведущим врачом-урологом с 1970-х годов
- ^ Московский комсомолец в Иваново, 12 марта 2024. В Суздале скончался Евгений Путин, когда-то работавший врачом в Иванове
- ^ Губернатор Василий Юрченко уволил Путина :: Новосибирск , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 28-мӗшӗнчи копийӗ. Top.rbc.ru.
- ^ Силовики нагуляют автожир. , Wayback Machine çинчи 2013 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнчи копийӗ Ъ-Газета.
- ^ Путин в 2018 году заработал более восьми миллионов рублей (выр.). РИА Новости (12 Ака уйӑхӗн 2019). Пӑхнӑ кун: 12 Ака уйӑхӗн 2019. Архивланӑ 12 Ака уйӑхӗн 2019 ҫул.
- ^ Владимир Путин: официальная декларация (выр.). declarator.org. Пӑхнӑ кун: 25 Кӑрлач уйӑхӗн 2021. Архивланӑ 25 Кӑрлач уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ ТАСС, 7 января 2018. Путин прибыл на Рождественское богослужение в Симеоновскую церковь в Петербурге. Пӑхнӑ кун: 5 Ҫу уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 3 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Песков рассказал, как Путин относится к курильщикам. ТАСС. Пӑхнӑ кун: 28 Нарӑс уйӑхӗн 2023. Архивланӑ 25 Авӑн уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Лейб-медик. / Общество и наука / Спецпроект № 31 (895). Итоги (5 Ҫурла уйӑхӗн 2013). оригиналтан архивланӑ 23 Ҫурла уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Главный доктор Кремля Сергей Миронов. Коммерсантъ (3 Чӳк уйӑхӗн 2002). Пӑхнӑ кун: 16 Юпа уйӑхӗн 2024.
- ^ ТАСС, 23 сентября 2023. Биография председателя Конституционного суда России Валерия Зорькина
- ^ Путины меняют адрес. www.lenpravda.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 1 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Инаугурация президента России Владимира Путина. Комментарий Сергея Брилёва. Россия 1 (7 Ҫу уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 7 Ҫу уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 7 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ В. Путин будет добираться на работу по воздуху. РБК. Пӑхнӑ кун: 16 Ҫу уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 7 Ҫӗртме уйӑхӗн 2013 ҫул.
- ^ Давид Акопян. Кортеж для президента: 5 фактов о новом лимузине Путина. РБК-Autonews (7 Ҫу уйӑхӗн 2018). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Ҫу уйӑхӗн 2018 ҫул.
- ^ Пилот борта №1 рассказал об экстремальной посадке с Путиным. Интервью командира президентского авиаотряда «Россия» Владимира Федорушкина. НТВ (8 Авӑн уйӑхӗн 2019). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Кӑрлач уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Ловелл С. «Семнадцать мгновений весны» и семидесятые. Перевод Н. Полтавцевой // Новое литературное обозрение : журнал. — 2013. — № 5.
- ^ Липовецкий М. Искусство алиби: «Семнадцать мгновений» в свете нашего опыта // Неприкосновенный запас. 2007. № 3. С. 131.
- ^ №584. 26 марта 2000 года Президентом Российской Федерации избран В. В. Путин. АО «Марка». Пӑхнӑ кун: 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ №1585. 7 мая 2012 года В. В. Путин вступил в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Пӑхнӑ кун: 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ № 2343. Вступление в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Пӑхнӑ кун: 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 11 Ҫӗртме уйӑхӗн 2020 ҫул.
- ^ 2001, December, 20. Friendly relations between Azerbaijan and Russia. (англ.). Азермарка (20 Раштав уйӑхӗн 2001). Пӑхнӑ кун: 11 Нарӑс уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 6 Ака уйӑхӗн 2012 ҫул.
- ^ Акопов П. Политики с зубцами и без // Политический журнал. — 2005. — № 33 (84). — 10 октября.(2010 çулхи Нарӑс уйӑхӗн 12-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.) 2009 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ МирМ@рок :: Новости сайта. mirmarok.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 11 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Шаблон:Cw
- ^ Шаблон:Cw
- ^ Michel-Katalog Europa. Bd. 1. Mitteleuropa 2006. — Unterschleißheim: Schwaneberger Verlag GmbH, 2006. — 1151 S. — ISBN 3-87858-691-4.(ним.)
- ^ Шаблон:Cw
- ^ Фильм Виталия Манского «Родина или Смерть» выходит в российский прокат — Российская газета. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 22 Авӑн уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Юбилей Владимира Путина отметят на мировом уровне. «Коммерсантъ» (4 окт. 2012 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Россия, Путин и НТВ Телелидеры // 20-26 февраля , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 24-мӗшӗнчи копийӗ газета «Коммерсантъ» № 36 от 29.02.2012, стр. 4
- ^ BBC показала третью часть фильма «Путин, Россия и Запад», посвящённую отношениям Москвы и Тбилиси , Wayback Machine çинчи 2021 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 24-мӗшӗнчи копийӗ INTERFAX.RU 3 февраля 2012
- ^ В Великобритании показывают сериал о Путине. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Британский телеканал снимет документальный фильм о Владимире Путине — Международная панорама — ТАСС. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
- ^ Интервью Такеру Карлсону. Официальный сайт президента России (9 Нарӑс уйӑхӗн 2024). Пӑхнӑ кун: 9 Нарӑс уйӑхӗн 2024.
- ^ РБК, 29 октября 2024. Кадыров приехал в атакованный дронами университет спецназа в Гудермесе
- ^ Абдулла ШАКИРОВ. Университет спецназа в Гудермесе назвали именем Владимира Путина (выр.). kp.ru - (20 Нарӑс уйӑхӗн 2024). Пӑхнӑ кун: 21 Нарӑс уйӑхӗн 2024.
- ^ Путин стал лауреатом премии за лидерство Всемирной федерации этноспорта. Награду за него получил Дегтярев. Тĕрĕсленĕ 21 Ака уйӑхӗн 2025.
- ^ Аргументы и Факты: новости России и мира. aif.ru. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 15 Ака уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Полковник из запаса. «Коммерсантъ» (10 авг. 1999 г.). Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 13 Пуш уйӑхӗн 2022 ҫул.
- ^ Указ Президента Российской Федерации от 3 апреля 1997 года № 285 «О присвоении квалификационных разрядов федеральным государственным служащим Администрации Президента Российской Федерации». Пӑхнӑ кун: 11 Нарӑс уйӑхӗн 2020. оригиналтан архивланӑ 20 Юпа уйӑхӗн 2011 ҫул.
- ^ Статью Путина к 80-летию начала войны опубликуют в ZEIT ONLINE и еженедельнике Die Zeit — Общество — ТАСС. Пӑхнӑ кун: 16 Ака уйӑхӗн 2022. Архивланӑ 23 Утӑ уйӑхӗн 2021 ҫул.
Вуламалли
- Гуревич В. Д. Владимир Путин. Родители. Друзья. Учителя. — Изд-во Юрид. ин-та, 2004. — 173 с. — ISBN 5-86247-068-9.
- Дегоев В. В., Ибрагимов Р. Ю. Россия при Путине: обретения, тревоги, надежды. — Империум XXI век, 2007. — 237 с. — ISBN 978-5-91317-005-7.
- Зайпель Х. Путин: Логика власти. — Время, 2016. — 384 с. — ISBN 978-5-9691-1508-8.
- Путин, Владимир Владимирович / С. Л. Кравец (мировоззренческие основы государственной политики, внутренняя политика), Ф. А. Лукьянов (внешнеполитическая концепция, внешняя политика), В. А. Мау (экономика), Е. Э. Чуковская (законодательство, вопросы культуры) // Пустырник — Румчерод. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 8—29. — (Пысӑк Раҫҫӗй энциклопедийӗ : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 28). — ISBN 978-5-85270-365-1.
- Леонов Н. С. Что ещё может Путин? — Алгоритм, 2013. — 256 с. — (Как Путину обустроить Россию). — 3000 экз. — ISBN 978-5-4438-0251-0.
- Лузянин С. Г. Восточная политика Владимира Путина : возвращение России на «Большой Восток» (2004-2008 гг.). — АСТ, 2007. — 446 с. — ISBN 5-17-041020-4.
- Медведев Р. А. Время Путина. — Время, 2014. — 720 с. — (Собрание сочинений Медведевых Роя и Жореса). — ISBN 978-5-9691-0855-4.
- Медведев Р. А. Владимир Путин. — Молодая гвардия, 2007. — 685 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03059-6.
- Млечин Л. М. Путин и Трамп. Враги, соперники, конкуренты?. — 2019. — ISBN 978-5-6040607-1-1.
- Млечин Л. М. Путин. Россия перед выбором. — Питер, 2012. — 448 с. — ISBN 978-5-459-01226-2.
- Рар А. Владимир Путин: «Немец» в Кремле. — ОЛМА-Пресс, 2001. — 318 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 5-224-02143-X.
- Рар А. Владимир Путин. Лучший немец в Кремле. — Алгоритм, 2012. — 237 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 978-5-4320-0039-2.
- Рар А. Куда пойдёт Путин?: Россия между Китаем и Европой (Почему Западу нужна Россия: Экспертный анализ). — ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 352 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-373-04735-7.
- Стратиевски Д., Гонсаленс К. Путин, водка и казаки: Представления о России на Западе. — Алгоритм, 2014. — 208 с. — (Проект «Путин»). — 2500 экз. — ISBN 978-5-699-71816-0, 978-5-4438-0770-6.
- Таланов В. Л. Психологический портрет Владимира Путина. — Б&К, 2000. — 61 с. — ISBN 5-93414-018-3.
- Хатчинс К., Коробко А. Путин / Пер. с англ. — ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 432 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-373-04767-8.
- Чадаев А. В. Путин. Его идеология. — Европа, 2006. — 230 с. — (Идеологии). — ISBN 5-9739-0040-1.
- Karen Dawisha. Putin's Kleptocracy: Who Owns Russia?. — Simon and Schuster., 2015. — 464 с. — ISBN 9781476795201.
- Оливер Стоун. Интервью с Владимиром Путиным. — Альпина Паблишер. — 350 с. — ISBN 978-5-9614-6477-1.
- Boyd-Barrett, Olive. Western Mainstream Media and the Ukraine Crisis : A study in conflict propaganda. — Шаблон:L. : Routledge ; N.Y., 2017. — ISBN 978-1-315-55968-1.
Каҫӑсем
- В. В. Путинӑн официаллӑ сайчӗ (выр.)
- В. В. Путинӑн официаллӑ сайчӗ (акӑл.)
- ТАСС, 07.10.2021. Владимир Путинӑн биографийӗ
- РФ Правительствин Председателӗн В. В. Путинӑн сайчӗн архивӗ (2008—2012)
Çулталăк çынĕ (тайм журнал версипе) |
|
|---|---|
Рудольф Джулиани (2001) • Синтия Купер + Колин Роули + Шеррон Уоткинс (2002) • Американ салтакĕ (2003) • Джордж Уокер Буш (2004) • «Добрые самаритяне»: Боно + Билл Гейтс + Мелинда Гейтс (2005) • Ты (2006) • Владимир Путин (2007) • Барак Обама (2008) • Бен Бернанке (2009) | |
|
Тулли ят-йыш • 1927—1950 • 1951—1975 • 1976—2000 • с 2001 |
- РУВИКИ:Cite web (архив копийӗн ӗҫлемен каҫисен)
- Юпан 7-мӗшӗнче ҫуралнисем
- 1952 ҫулта ҫуралнисем
- СССР-та ҫуралнисем
- Хисеп орденӗн кавалерӗсем
- «Хисеп палли» орден кавалерӗсем
- Хосе Марти наци орденĕн кавалерĕсем
- СССР спорт мастерӗсем
- РСФСР тава тивӗҫлӗ тренерӗсем
- Ленинградра ҫуралнисем
- РСФСРта ҫуралнисем
- СССРта ҫуралнисем
- Çулталăк çынĕ («Time» журнал версипе)
- Халĕ пурăнакансем
- Санкт-Петербургра çуралнисем
- Владимир Владимирович Путин
- Раççей патшалахĕн ĕçченĕсем
- Раççей президенчĕсем
- Раççей Федерацин Правительствин Председателĕн пĕррремĕш çумĕсем
- РФ Правительствин Председателĕсем
- ПХК ĕçтешĕсем
- ФХХ ĕçтешĕсем
- ССРП юрисчĕсем
- Раççей юрисчĕсем
- Пайăр çынсем:Санкт-Петербург
- Раççей хăрушсăрлăх Канашĕн секретарĕсем
- Раççей президент администрацин ĕçтешĕсем
- РФ федераци хĕсмечĕсен директорĕсем
- Санкт-Петербург хулин чыслă гражданĕсем
- Хусан хулин чыслă гражданĕсем
- Аçтăрхан хулин чыслă гражданĕсем
- А. М. Горчаков медалĕпе чысланăскерсем
- Ереван университечĕн чыслă тухтăрĕсем
- СПбПУ-ран вĕренсе тухнăскерсем
- Экономика ăслăхĕсен кандидачĕ
- КПСС пайташӗсем
- Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей
- Пайăр çынсем:Православи
- Раççей экономисчĕсем
- Экономистсем, алфавитпа