Ненец автономиллĕ тăрăхĕ

	Ненец автономи тăрăхĕ; выр. Ненецкий автономный округ ; нен. Ненецие" автономной округ’ ;
Ненец автономи тăрăхĕн Ялавӗ	Ненец автономи тăрăхĕн гербӗ
	Ӳкерчĕк:Map of Russia (2014–2022) - Nenets Autonomous Okrug.svg
Тĕп хули	Нарьян-Мар
Лаптăкĕ; - Пĕтĕмпе; - шыв пайĕн %.	20 ; 176 810 км²;
Халăх йышĕ; - Пĕтĕмпе; - Йышлăх	85; 41 383 çын патнелле (2023); 0,23 çын/км² патнелле
Федераци тăрăхĕ	Çурçĕр-Анăç федераци тăрăхĕ
Экономика регионĕ	Çурçĕр экономика районĕ
Регион номерĕ	83
Патшалăх чĕлхисем	Ненец чĕлхи, Вырăс чĕлхи
Губернатор	Бездудный Юрий Васильевич
Тăрăх депутатсен канашĕн председателĕ	Лутовинов Александр Ильич
Гимн	Ненец автономи тăрăхĕн гимнĕ
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ +03:00

РФ банкĕн 10 рубль номиналлă астăвам монета (2010)

Не́нец автоно́ми тăрăхĕ (нен. Ненэцие" автономной округ’, выр. Ненецкий автономный округ) — Раççей Федерацин субъекчĕ^[1]^[2]. Архангельск облаçĕн Уставĕпе килĕшӳллĕ, çаплах Архангельск облаçне кĕрет, çав вăхăтрах Раççей Федерацин субъекчĕ тата облаç йышĕнчи пайĕ шутланать^[3]. Раççей Федерацинче чи сахал йышлă регион.

Ненец автономи тăрăхĕн уставĕпе, тăрăх Раççей Федерацин тулли тивĕç-ирĕклĕ субъекчĕ шутланать, хăйĕн территоринче мĕнпур патшалăх влаçне, çав Раççей Федерацин тивĕç-ирĕк пултармалăхне тата пĕрле тытса пымаллăхне кĕмест пулсан, тытса тăрать^[4].

Администраци центрĕ — Нарьян-Мар хули.

Тăрăха 1929 çулхи утăн 15-мĕшĕнче Ненец тăрăхĕ туса хунă, 1930-1977 çулсенче — Ненец наци тăрăхĕ пулнă, хальхи ячĕ çине 1977 çулта куçарнă. Анăç енче Архангельск облаçĕпе (хăй унăн йышне кĕрет), кăнтăр енче — Коми Республикипе, тухăçра — Ямал-Ненец автономи тăрăхĕпе, çурçĕрте чикĕ Шурă, Баренц тата Кар тинĕс çыранĕсемпе пырать, çавăн пекех тăрăх территорине Архангельск облаçне кĕмен юнашар утравсем те кĕреççĕ. Çаплах тăрăха Коми Республики территоринчи Харута поçолăк кĕрет.

Тăрăхăн пурне те территори Раççей Федерацийĕн Арктика зонинче кĕрĕт^[5], тата Аякри Çурçĕрĕн районĕсене тарать^[6].

2020 çулхи çу 13-мĕшĕнче Архангельск облаçĕн тата НАТ-н пуçлахĕсем регионсен пĕрлештерни процессĕ пуçланă^[7]. Анчах та, 2020 утăн çак процесс тăратнă^[8].

Географи

Климат

Халăх

Историйӗ

Администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ

Администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕпе Ненец автономи тăрăхĕнче^[9]:

1 хула тăрăх пĕлтерешпе (Нарьян-Мар)
1 муниципаллă район (Поляр Лешьен районĕ)
- 1 хула евĕр паççулкă (Искателей Паççулки)
- 17 ялканаш
- 41 ял.

Экономика

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

Ӑнлантарусем

^ Тельнова Н.О., Мурыгин А.М. и др. . — Мускав: Научное издательство «Большая российская энциклопедия». — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — С. 377—383. — 766 с. — 26 000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3.
^ Конституция Российской Федерации. Часть 3. Федеративное устройство (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 15 Пуш уйӑхӗн 2011.
^ Устав Архангельской области (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 18 Нарӑс уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 19 Пуш уйӑхӗн 2013 ҫул.
^ Устав Ненецкого автономного округа / Глава 1. Основы правового статуса округа (ст. ст. 1-7(2)) (паллӑ мар). constitution.garant.ru. Пӑхнӑ кун: 23 Юпа уйӑхӗн 2018.
^ Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 2014 года № 296 «О сухопутных территориях Арктической зоны Российской Федерации» 2014 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ..
^ Перечень районов Крайнего Севера и местностей, приравненных к районам [[Крайний Север|Крайнего Севера]], утверждённый постановлением Совета Министров СССР от 10 ноября 1967 года, с исправлениями и дополнениями. (паллӑ мар) Пӑхнӑ кун: 23 Утӑ уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 26 Нарӑс уйӑхӗн 2012 ҫул.
^ Архангельская область и Ненецкий автономный округ начнут объединение (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 13 Ҫу уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 16 Ҫу уйӑхӗн 2020 ҫул.
^ Глава НАО заявил об отказе от объединения с Архангельской областью (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 2 Утӑ уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 3 Утӑ уйӑхӗн 2020 ҫул.
^ Территория и административно-территориальное деление Архангельской области на 1 января 2010 года // Архангельскстат (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 2 Нарӑс уйӑхӗн 2011. оригиналтан архивланӑ 11 Ҫу уйӑхӗн 2012 ҫул.

Вуламалли

Сухановский А. Ф. . — Архангельск: СК-Россия. — 341 с. — (Библиотека печорского края). — 5000 экз. , Wayback Machine çинчи 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 17-мӗшӗнчи копийӗ

Каçăсем

Шаблон:Ненец автономи тăрăхĕ

Шаблон:Ненец автономи тăрăхĕ темăсенче

[БРЭ-ТОМ-22-1] Тельнова Н.О., Мурыгин А.М. и др. . — Мускав: Научное издательство «Большая российская энциклопедия». — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — С. 377—383. — 766 с. — 26 000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3.

[2] Конституция Российской Федерации. Часть 3. Федеративное устройство (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 15 Пуш уйӑхӗн 2011.

[3] Устав Архангельской области (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 18 Нарӑс уйӑхӗн 2013. оригиналтан архивланӑ 19 Пуш уйӑхӗн 2013 ҫул.

[4] Устав Ненецкого автономного округа / Глава 1. Основы правового статуса округа (ст. ст. 1-7(2)) (паллӑ мар). constitution.garant.ru. Пӑхнӑ кун: 23 Юпа уйӑхӗн 2018.

[5] Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 2014 года № 296 «О сухопутных территориях Арктической зоны Российской Федерации» 2014 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ..

[6] Перечень районов Крайнего Севера и местностей, приравненных к районам [[Крайний Север|Крайнего Севера]], утверждённый постановлением Совета Министров СССР от 10 ноября 1967 года, с исправлениями и дополнениями. (паллӑ мар) Пӑхнӑ кун: 23 Утӑ уйӑхӗн 2018. Архивланӑ 26 Нарӑс уйӑхӗн 2012 ҫул.

[7] Архангельская область и Ненецкий автономный округ начнут объединение (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 13 Ҫу уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 16 Ҫу уйӑхӗн 2020 ҫул.

[8] Глава НАО заявил об отказе от объединения с Архангельской областью (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 2 Утӑ уйӑхӗн 2020. Архивланӑ 3 Утӑ уйӑхӗн 2020 ҫул.

[9] Территория и административно-территориальное деление Архангельской области на 1 января 2010 года // Архангельскстат (паллӑ мар). Пӑхнӑ кун: 2 Нарӑс уйӑхӗн 2011. оригиналтан архивланӑ 11 Ҫу уйӑхӗн 2012 ҫул.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

п • с • т Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ
Республикăсем	Адыгей • Алтай • Пушкăртстан • Бурят Республики • Дагестан • ДНР • Ингушети • Кабарда-Балкар Республики • Калмăк Республики • Карачай-Черкес Республики • Карели • Коми • Крым • ЛНР • Мари Эл • Мордва Республики • Саха (Якути) • Çурçĕр Осети • Тутарстан • Тыва Республики • Удмурти • Хакас Республики • Чечен Республики • Чăваш Республики

Енсем	Алтай • Байкал Лешьен • Камчатка • Краснодар • Красноярск • Перĕм • Тинĕсçум • Ставрополь • Хабар

Облаçсем	Амур • Архангельск • Аçтăрхан • Белгород • Брянск • Улатимĕр • Волгоград • Вологда • Воронеж • Иваново • Иркутск • Калининград • Калуга • Кемĕр • Киров • Кострома • Курган • Курск • Ленинград • Липецк • Магадан • Мускав • Мурман • Чулхула • Новгород • Çĕн Çĕпĕр • Омск • Ăренпур • Орёл • Пенза • Псков • Ростов • Рязань • Самар • Сарăту • Сахалин • Свердловск • Смулен • Тамбов • Тĕвер • Томск • Тулă • Тĕмен • Чĕмпĕр • Челепи • Ярославль • Запорожье • Херсон

Федераци шайĕнчи хуласем	Мускав • Санкт-Петербург • Севастополь

Автономи облаçĕ	Еврей

Автономи тăрăхĕсем	Ненец¹ • Хантă-Манси — Югра² • Чукотка • Ямал-Ненец²
¹ Архангельск облаçĕ шутне кĕрет ² Тĕмен облаçĕ шутне кĕрет

п • с • т Евро-Арктикăри Баренц регионĕ
Норвеги Норвеги	Нурланн • Тромс • Финнмарк

Раҫҫей Федерацийӗ Раҫҫей Федерацийӗ	Мурман облаçĕ • Архангел облаçĕ • Карели • Коми • Ненец

Финлянди Финлянди	Лапланди • Çурçĕр Остроботния • Кайнуу

Швеци Швеци	Лен Вестерботтен • Лен Норрботтен

п • с • т РСФСР
Пушкăрт (1919—1990¹) • Бурят (1923—1990¹) • Туçи-Алтай (1990¹—1991²) • Туçи (1921—1924) • Дагестан (1921—1990¹) • Кабарда-Палкар (1936—1990¹; 1944—1957 Кабарда) • Касак (1925—1936) • Калмăк (1935—1943; 1958—1990¹) • Каракалпак (1932—1936) • Карачай-Черкес (1990—1990¹) • Карел (1923—1940; 1956—1990¹) • Киргиз (1920—1925) / Киргиз (1926—1936) • Коми (1936—1990¹) • Крым (1921—1945) • Мари (1936—1990¹) • Мордва (1934—1990¹) • Атăлçи нимĕçĕсем (1918—1941) • Çурçĕр-Осети (1936—1990¹) • Тутар (1920—1990¹) • Тува (1961—1990¹) • Туркестан (1918—1924) • Удмурт (1934—1990¹) • Чечен-Ингуш (1936—1944; 1957—1990) • Чăваш (1925—1990¹) • Якут (1922—1990¹)

Адыг (Черкес) (1922—1928) • Адыг (1928—1991) • Бурят-Монгол (1921—1923) • Вот (1920—1932) • Туçи-Алтай (1948—1991) • Еврей (с 1934) • Ингуш (1924—1934) • Кабарда (1921—1922) • Кабарда-Палкар (1922—1936) • Калмăк (1920—1935; 1957—1958) • Карачай-Черкес (1922—1926; 1957—1991) • Карачай (1926—1943) • Коми (Зырян) (1921—1936) • Мари (1920—1936) • Монгол-Бурят (1921—1923) • Мордва (1930—1934) • Атăлçи нимĕçĕсем (1918—1924) • Ойрат (1922—1932) / Ойрот (1932—1948) • Çурçĕр-Осети (1924—1936) • Тува (1944—1961) • Удмурт (1932—1934) • Хакас (1930—1991) • Черкес (Адыг) (1922) • Черкес (1928—1957) • Чечен (1922—1934) • Чечен-Ингуш (1934—1936) • Чăваш (1920—1925)

Агин Бурят-Монгол НТ (1937—1958) / Агин Бурят АО (1958—2008) • Аргаяшский НО (1934) • Палкар тăрăхĕ (1921—1922) • Витим-Олёкма НТ (1931—1938) • Ингуш тăрăхĕ (1921—1924) • Кабарда наци тăрăхĕ (1920—1921) • Карачай наци тăрăхĕ (1920—1922) • Карел наци тăрăхĕ (1937—1939) • Коми-Пермь (1925—2005) • Коряк (1930—2007) • Ненец (с 1929) • Остяк-Вогул НТ (1930—1940) • Охотск-Эвен НТ (1930—1934) • Çурçĕр-Осети тăрăхĕ (1920—1921) • Сунжа касак тăрăхĕ (1920—1929) • Таймыр (Долган-Ненец) (1930—2006) • Усть-Орда Бурят начи тăрăхĕ (1937—1978) / АТ (1978—2008) • Хантă-Манси НТ (1940—1978) / АТ (с 1978) • Чечен наци тăрăхĕ (1920—1922) • Черкес наци тăрăхĕ (1926—1928) • Чукотка (с 1930) • Эвенк (1938—2007) • Ямал-Ненец (с 1930)
¹ Суверенитет декларацине йышăннă вăхăт ² Республика статусне çирĕплетни