Патӑрьел
Ку терминӑн ытти пӗлтерӗшсем те пур, | Ял | |||||
| Патăрьел | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| 55°04′03″ с. ш. 47°36′40″ в. д.GЯO | |||||
| Патшалӑх |
 Раҫҫей Федерацийӗ |
||||
| Федераци субъекчӗ | Чăваш Ен | ||||
| Муниципаллă район | Патăрьел | ||||
| Ял тăрăхĕ | Патăрьел | ||||
| Историпе географи | |||||
| Никӗсленӗ | 1570 | ||||
| Малтанхи ячӗсем | Хумпуç Патăрьел, Аслă Патăрьел | ||||
| Ҫӳллӗш | 134 м | ||||
| Сехет тӑрӑхӗ | UTC+3:00 | ||||
| Халӑх йышӗ | |||||
| Халӑх йышӗ | 5 431 ҫын (2010[1]) | ||||
| Национальноҫсем | чăвашсем тутарсем, вырăссем | ||||
| Цифра идентификаторӗсем | |||||
| Телефон кочӗ | +7 83532 | ||||
| Почта индексӗ | 429350 | ||||
| ОКТМО кочӗ | 97607410101 | ||||
| Код ОКАТО (2014 ҫулччен) | 97207810001 | ||||
| Номер в ГКГН | 0013271 | ||||
|
|
|||||
| gov.cap.ru/main.asp?govid=293 | |||||
|
|
|||||
.svg)
Патăрьел (тут. Батыр, выр. Батырево ) — Чăваш Енри Патӑрьел районӗн администраци центрĕ. Ял район тытăмĕнче хăйне уйрăм ял тăрăхĕ шутланать.
Тавралăх
Пăла юханшывĕ хĕрринче вырнаçнă. Ял витĕр Кепе шывĕ юхать. Çавăн пекех ялĕн çурçĕр-хĕвеланăç хĕррипе Юхма шывĕн пĕр кивĕ туратти иртет. Ялпа юнашар А151 çул иртсе каять. Канашран 56 км. Хирлĕ вырăн, чат çывăхра вăрман тавраш çук.
Ялта Батыревское ХАУ, "Корма" СХПК, тĕп район пульницци, икĕ вăтам шкул (1№ тата Талвир ячĕллĕ 2№), ÿнер шкулĕ, чиркӳ, 3 ача сачĕ, район культура çурчĕ, ФСК "Паттăр", "Çăкăр" - таврапĕлÿ музейĕ, 3 вулавăш, ветеринари станцийĕ, Чăваш патшалăх университечĕн филиалĕ пур. Пасар ĕçлет, нумай суту-илӳ лавкки.
Халăх йышĕ, ял тытăмĕ
2010-мĕш çулхи çыравпа ялта 5431 çын, çав шутра 2527 арçын, 2904 хĕрарăм пурăннă[2].
Истори
Йăлана кĕнĕ тăрăх, Патăрьеле 1570-1580 çулсенче никĕсленĕ тесе шутлаççĕ. Чăннипе вара, çакна çирĕплетекен историлле çăлкуçсем çук темелле. Ҫӗрпӳ районӗнчи Патăрьелпе ку тĕлĕшпе çыхăну пурри е çукки те çав тери кăткăс ыйту пулса тăрать. Çапах та çыхăну пур пуль теме май паракан хăшпĕр историлле халапсем пуррине те йышăнмалла[3].
Тепĕр енчен, халапсем мар, чăн-чăн документах яла Йӗпреҫ районӗнчи Хумпуҫ Патӑрьел çыннисем никĕслеме е никĕслессине хутшăнма пултарнине çирĕплетет. Документ "Переписная книга ясачных татар, чуваш и мордвы Симбирского уезда за 1723 год" (Чĕпмпĕр уесĕнчи ясак тÿлекен тутарсен, чăвашсен мордвасен 1723-мĕш çулхи çырсатуху кĕнеки) ятлă. Унта çавăн пек çырни пур[4][5][6]:
Оригиналлӑ текст (выр.)"Ясачная деревня Хомбуси Богатырево стоит на речке Була в расстоянии от оной деревни на реке Була в правую сторону до ясачной чувашской деревни Новое Ахпердины три версты. В деревне 123 двора".
<Куçару: Ясак тÿлекенсен Хумпуç Патăрьел ялĕ ясак тÿлекенсен Çĕнĕ Ахпÿрт чăваш ялĕнчен виçĕ çухрăмра, Пăла шывĕн сылтăм енче вырнаçнă. Ялта 123 кил.>
Географилле самантсене шута илсен, кунта шăпах ку статьяри Патăрьел пирки иккенни курăнать. Илсе кăтартнă документранах ял ячĕ чăнах та "паттăр" сăмахран тухни те паллă. Мĕншĕн тесен асăннă çырсатуху кĕнекинчи Богатырево çавăн пĕлтерĕшлĕ. Çын ятĕнчен е урăх сăмахран тухнă пулсан апла каламан пулĕччĕç.
1780-мĕш çулта, Чĕмпĕрти енлĕх йĕркеленĕ чухне, Типĕ Пăла çинчи тĕне кĕнĕ чăвашсен Хумпуç Патăрьелĕ (оригиналта — Хонбуси Батырева) Чĕмпĕр уесĕнчен тухса Пăва уесне кĕнине палăртнă[7]
"Юхма" сăмахăн унчченхи тата паянхи пĕлтерĕшĕ мĕнре-ха?
"Юхма" тесе Шӑнкӑртам ялĕ витĕр тухса унтах Пăлана кĕрекен çырмана калаççĕ. Çавна май ыйту тухса тăрать: мĕншĕн-ха "Юхма" тенине час-часах Патăрьелпе çыхăнтараççĕ (Юхма Патăрьел тенисене илтме пулать)? Тупсăмĕ акă мĕнре. Тахçан Юхма çырмиин анат енче тепĕр туратти те пулнă, вăл вара хĕвелтухаç еннелле — Патăрьел патнелле — пăрăнса тепĕр ик-виçĕ çухрăмран Кепе çырмине юхса кĕнĕ. Чăннипе каласан ку турат паянхи кун та пур, анчах та вăл Шăнкăртамри çырмапа çыхăнăвне çухатнă, вырăнти çăлкуçсемпе çеç "тăранса" пурăнать. Ячĕ те унăн халĕ çаплах сыхланса юлнă — Юхма çырми. Е, уйăрса илес тесе, ăна Кивĕ Юхма теме пулать.
Çак япаласене паянхи Патăрьел çыннисем пĕлмессе те пултараççĕ. Мĕншĕн тесен кунта, ытти ялсемпе танлаштарсан, вырăслану процесĕсем хăвăртрах пыраççĕ, тепĕр енчен, пурнаканнисенчен те чылайăшĕ вырăнти çынсем мар, урăх тĕлсенчен куçса килнисем.
Патăрьелĕнчи "Юхма" текен урам[8] — çав çырма ячĕпе. Çырми чăнах та урамăн çурçĕр хĕррипе иртсе каять. Çавăн пекех Патăрьелĕнче çак ятлă пасар пур (ытларикун тата эрнекун пухăнать). Вăл каллех хайхи çырмаран кăшт кăна çÿлерех вырнаçнă. Юхма çырмин тăрăхĕнче çавăн пекех сĕт-çу савучĕ, "Паттăр" стадион, мунча, "Робинзон" çырса карта тытса çавăрнă темĕнле лаптăк пур.
Патăрьел — вулăс центрĕ
1920-мĕш çулхи çурла уйăхĕн 3-мĕшĕччен Пăва уесне, ун хыççăн вара Çĕрпӳ уесне кĕнĕ. 1920-мĕш çулхи юпа уйăхĕн 5-мĕшĕ хыççăн Ҫӗрпӳ уесӗн Йĕпреç районне кĕртнĕ. 1921-мĕш çулхи çĕртме уйăхĕн 22-мĕшĕнчен 1927-мĕш çулччен Патăръел уесне кĕнĕ. Ку асăннă пĕтĕм вăхăтсенче ял çак пайланăвсен Патăръел вулăсĕн центрĕ (вулăс ялĕ) пулнă. Кун хыççăн администраци пайланăвĕнче "вулăс" сăмахпа усă курма пăрахнă, вăл шайри тытăмсене ытти ятсемпе палăртнă.
Патăрьел хăçан вулăс центрĕ пулса тăни паллă мар.
Патăрьел — уес тата район центрĕ
1921-мĕш çулхи çĕртме уйăхĕн 22-мĕшĕнчен 1927-мĕш çулччен Чăваш Енре Патăръел уесĕ пулнă, унăн центрĕ — Патăрьел. Кун хыççăн, "уес" сăмах та, "вулăс" пекех, пурнăçран çухалнă.
1927-мĕш çулхи юпа уйăхĕн 1-мĕшенчен Аслă Патăръел районне кĕнĕ. 1935-мĕш çулхи çу уйăхĕн 19-мĕшĕ хыççăн Патăръел районне, 1939-мĕш çулхи нарăс уйăхĕн 22-мĕшĕ хыççăн Чкаловски районне, 1957-мĕш çулхи чӳк уйăхĕн 20-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăт таран Патăръел районне кĕрет[9]. Çак асăннă пур тапхăрта та Патăрьел, 1939-1944-мĕш çулсемсĕр пуçне, район центрĕ пулнă, вăл шутра район "Чкаловски районĕ" ятпа çÿренĕ чухне те.
Патăрьел гербĕ тата ялавĕ пирки
1990-мĕш çулсенче вырăнти "Авангард" хаçатра çакăн пек статьясем пичетленсе тухнă. ъъ
Иккĕшĕнче те Патăрьел ялĕ валли герб ăсталас тата çирĕплетес ыйтăва хускатнă. Çав вăхăтрах вĕсенче пулас герб мĕнлерех пуласси пирки хăшпĕр сĕнÿсем те пур. Сăмахран, тĕпре "паттăр" сăнарĕ пулмаллине те палăртнă.
Хальхи вăхăтра Патăрьел ялĕн хăйне уйрăм герб çук. Районăн вара — пур.[10]. Гербăн геральдика регистрĕнчи номерĕ — 3655. Йышăннă кун — 25.10.2007 Анчах та ку герб район центрĕн (ялăн) мар. Районăн тата тĕпри ялăн гербĕсене пĕр пек тăвас текен ятарлă йышăну çук.
Паллă çынсем
- Сатур Пракка (1919-1943), чăваш сăвăçи, çыравçи. Вăрçăра вилнĕ.
- Табаков Александр Порфирьевич (1920-2005), — Мухтав орденĕн тулли кавалерĕ.
- Талвир Алексей Филиппович (1909-1979),- чăваш çыравçи, "Пăва çулĕ çинче" роман авторĕ.
- Башкиров Леонид Филиппович (1929-1992), - тăвăмлăх йĕркелÿçи; Шупашкарти "Чувашкабель", "Электроприбор" савутсен пуçлăхĕ пулнă; А.Ф.Талвирăн 20 çул кĕçĕнрех шăллĕ, В.Л.Башкиров ашшĕ.
- Моисеев Фёдор Петрович, - кире пуканĕ йăтассипе хутлăхри паллă паттăр.
- Табаков Владимир Алексеевич, таврапĕлÿçĕ.
- Уськин Александр Сергеевич (1920-2008) — чĕлхеçĕ, Чăваш Енри аслă шкулсен тытăмĕнчи ĕçлевçĕ[11].
- Теллина Валентина Андреевна (1950 çур.) — Чăваш республикин тава тивĕçлĕ тухтăрĕ (1997), Раҫҫей Федерацийӗн тава тивĕçлĕ тухтăрĕ (2005)[12]. Ертсе пыракан вырăнсенче нумай вăхăт ĕçленĕ.
- Табаков Петр Алексеевич (28.09.1946 çур.), — техника ăславĕсен докторĕ, «Патăрьел сельхозтехники» ОАОн директорĕ(1987-2008, октябрь).
- Сапожников Олег Анатольевич (1962 çур.), — физика тата математика ăславĕсен докторĕ (2009), МГУ профессорĕ.
- Стеклова Зинаида Николаевна (1931-1991) — З. Баширин "Чăваш хĕрĕ Униççе" хайлавне тутарларан чăвашла куçарнă (1961) çын.
Кăсăклă фактсем
Елĕкренпех Патăрьел ялĕнче ирҫесем пурăнакан ятарлă урам пулнă, ăна, каллех ĕлĕкренпех, Ирçе касси теççĕ (Ленин урамĕ, Ленин проспекчĕпе пăтраштармалла мар).
Вуламалли
- Батыревская энциклопедия. Чебоксары, 2005, 376 с.
- Моисеев, Юрий. Батырево вчера и сегодня. 2002.
- Моисеев, Юрий. Из рода батыров. 2021.
- Моисеев, Юрий. Батырево и батыревцы. 2022.
Ӑнлантарусем
- ^ Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.
- ^ Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики 2018 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ В.Д.Димитриев. Чувашские исторические предания. Ч., 1993. с. 187 —ББК 93 Д 44
- ^ АУ ДОД "ДЮСШ" "ПАТТАР" МО "Батыревский район" ОФИЦИАЛЬНЫЙ САЙТ. Публикации » Патăрьел ял историйĕ
- ^ ЦГДА ф.802
- ^ Люкин, Владимир. Патăрьел (Хумпуç Патăрьел, Аслă Патăрьел). («Пăла хĕрринче» кĕнекерен). — Патăрьел район хаçачĕ «Авангард», 25.02.2002, 14 (11349) №. — с.7.
- ^ № 119 - деревня Хонбуси Батырева / Подготовил Репьёв О. М. /. Создание Симбирского наместничества. Буинской уезд. 1780 год. archeo73.ru. Пӑхнӑ кун: 8 Ҫу уйӑхӗн 2020.
- ^ Патăрьелĕнчи Юхма урам.( ӗҫлемен каҫӑ)
- ^ Чăваш Ен пурăнан вырăнсем 2018 ҫулхи Ака уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Герб Батыревского района
- ^ УСЬКИН Александр Сергеевич.
- ^ Алексеев Г.А. Теллина Валентина Андреевна. Электронла чăваш энциклопедири статья.
Каçăсем
- Патăръел ялĕн официаллă мар сайчĕ 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.
- cheb.ru çинчи Патăръел районĕн ӳкерчĕкĕсем
- Чăваш Ен пурăнан вырăнсем 2018 ҫулхи Ака уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
- Чăваш энциклопедийĕ
| Патӑрьел районӗн пурăнан вырăнĕсем | ||
|---|---|---|
Алманчă • Анат Атăк • Анат Тăрмăш • Анат Сĕнтĕр • Анат Туҫа • Анат Чакă • Аслă Чемен • Апрушнай • Вăрманхĕрри Шăхаль • Вăтаел • Еншик • Именкасси • Ишлĕ-Шетмĕ • Йăлăм Патăръел • Каншел • Кĕçĕн Арапуç • Кĕçĕн Шăнкăртам • Кĕçĕн Чемен • Кивĕ Ахпӳрт • Кивĕ Катек • Кословккă • Ксыл-Камыш • Ксыл-Чишма • Люля • Начар Упи • Нӑрваш Шӑхаль • Пăлакасси • Пӑлапуҫ Нурӑс • Пăлапуç Пашьел • Пăлаçи Атăк • Патӑрьел • Первомайски • Пӳртлĕ • Сăкăт • Сител • Çăл Атăк • Çĕнĕ Ахпӳрт • Çĕнĕ Чаткас • Çĕнъял • Татмăш • Тăрăн • Тикеш • Треньел • Тури Сĕнтĕр • Тури Тăрмăш • Тури Туçа • Тури Чакă • Турхан • Тутар Сăкăчĕ • Тутар Тимешĕ • Ульяновка • Упамса • Хирти Пикшик • Хурама Тăвар • Чăваш Ишек • Шӑнкӑртам • Шăхаль • Шăхач • Шетмĕ • Ырлăх • Ыхра Çырми | .png){kind=small} | |
|
Ку Чăваш Енĕн географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. |