Атăлçи Пăлха́р
Атăлçи Пăлхар, Нухрат Пӑлхар[1][çителĕксĕр çăлкуç] (выр. Волжская Болгария, Серебряная[çăлкуç?] Болгария, тут. Идел буе Болгары), — вăтам ĕмĕрсенчи (VII-XIII) патшалăх. Тĕпрен илсен, хальхи Чăваш Ен, Тутарстан республикисем вырăнĕнче вырнаçнă пулнă. Патшалăха 660 çулсем патнелле туса хунă. Тĕп хулисем Пăлхар тата Пÿлер пулнă.
Хăшпĕр чухне Ылттăн Уртан Пăлхар улусне те, тăсăм пек шутламасан та, Атăлçи Пăлхарах теççĕ.
Кунçул
Атăлçи Пăлхар патшалăхĕ Араб халифачĕпе, Руçпе тачă çыхăну тытса тăнă, вĕсемпе суту-илӳ тунă. Атăлти Пăлхарĕ Тухăçпа Анăçа çыхăнтаракан çул çинче тăни питĕ аталанма пулăшнă. 1006 çулта Руçпе суту-илӳ килĕшĕвне алă пусса çирĕплетнĕ.
Вырăссем Пăлхар çине тапăннине 977, 985, 994, 997, 1120, 1164, 1172, 1183, 1220 çирĕплетме пулать. Пăлхарсем хăйсем те татăшах вырăссен хулисене тапăннă. Çапла Пăлхара тăшмансенчен сыхлас тесе тĕп хулана Пӳлĕре куçарнă.
XIII ĕмĕрти 20-мĕш çулсенче Атăлти Палхар патшалăхĕ Европăри патшалăхсенчен чи малтан монголсен çарĕсемпе тĕл пулнă. Монголсем 1223 çулта тапăнса килнине вĕсем сирсе янă. Руçпе мирлешнĕ. Çапах та 1236 çулта монголсем Пăлхара çапса аркатнă. Пăлхар, Пӳлĕр, Çăкату хулисене аркатнă, Сувар тата Керменчук хулисене вăйлă ватнă. Атăлçи Пăлхара çĕнтерсе илнĕ хыççăн монголсем Руç çине тата половецсен (кăпчаксен) çĕрĕ çине тапăнса кайнă.
Пăлхарсем вара монголсем хăйсене çĕнтерсе илнипе килĕшсех кайман, вĕсем пăлханма пуçланă. Çавăнпа та 1241 çулта монголсен ку çĕрсене çĕнĕрен çĕнтерсе илме тивнĕ.
Патшалăх тытăмлăхĕ
Ылттăн Уртан Пăлхар улусĕ
Атăлçи Пăлхарăн патшисем
- Айтар
- Алмас
- Вырăх, — Алмаспа пĕр вăхăтра пурăннă чăваш кĕрешӳçи.
- Паттăр-Мумин
- Тукки
- Челпир
- Шилкка
- Ылттăнпик
Чаплă çынсем
- Валем Хуçа — авалхи чăвашсен пӳлĕхçи.
- Пачман — Атăлти Пăлхарăн пикĕ.
- Атамăн — хĕрĕ.
- Ылттăнчеч — Атăлти Пăлхар пикĕ.
- Пуян — Атăлти Пăлхар пикĕ.
- Тинекку — Атăлти Пăлхар пикĕ.
- Сăвар-Элтти
Вуламалли
- "О происхождении чувашского народа", Шупашкар, 1957
- "Болгары и чуваши", Шупашкар, 1984.
- Каховский В.Ф., "Происхождение чувашского народа", 1965.
- Фахрутдинов Р.Г., «Очерки по истории Волжской Болгарии», «Наука» пичет кăларăвĕ, 1984.
- Николаев В. В., "Чуваши. Этническая история и традиционная культура.", Мускав, 2000.
- Николаев В. В., "История предков чувашей. XXX в. до н.э. — XV в.н.э.", Шупашкар, 2005.
- Кури Вантер, "Чăваш халахĕн историйĕ", Шупашкар, "Ялав" библиотеки, 1990.
- М.П.Петров-Тенехпи, «О происхождении чуваш»
- Ашмарин Н.И., "Болгары и чуваши", Хусан, 1902; Шупашкар, 1984.
- "О состоянии и мерах улучшения массово-политической и идеологической работы в Татарской партийной организации", Постановление ВКП (б), ҫурла, 9, 1944.
- В. Д. Дмитриев, "Откуда мы родом" статья, "Чăваш Ен" хаçат, 1991.
- С. М. Шпилевский, "Авалхи хуласем"
- Юхма Мишши, «Авалхи чăвашсем, Шупашкар, 1996.
- А. Кондратов, "Земля людей — земля языков", Мускав, 1974.
Асăрхавсем
- ^ Мадуров Д.Ф. Основные вехи истории. СПб.: Алетейя? 2018, C.264
Каçăсем
Атăлçи Пăлха́р РУВИКИ.Медиа-ра? |
- Бариев Р. Волжские Булгары: история и культура 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.
- Болгар: зеленая альтернатива
- Болгарский Государственный историко-архитектурный музей-заповедник
- Публикации о Суваре 2010 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 1-мӗшӗнче архивланӑ.
- Волжская Булгария2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- Голубовский П. В. Болгары и хазары, восточные соседи Руси при Владимире Святом
- Давлетшин Г. Болгаро-татарские надгробные памятники
- Ибн-Фадлан. «Записка» о путешествии на Волгу
- Кучкин В. А. О маршрутах походов древнерусских князей на государство волжских болгар в XII — первой трети XIII в. 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
- Статья о Волжской Болгарии на сайте Казанского Государственного Университета 2005 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
- Хакимзянов Ф., Мустафина Д. Эпиграфические памятники города Булгар
- Атăлçи Пăлха́р
- Волжские монеты Бунт Емельяна Пугачева 1773 - 1775 годов История Суваро Булгары
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. |
Атăлçи Пăлхар |
|
---|---|
Истори |
Вырăс кнеçĕсен пăлхар харçи (1376) |
Тытăмçăсем |
|
Географи | |
Пурăнан халăх | |
Экономика |
Атăлçи Пăлхар тытăмçисем |
|
---|---|
Микаил ибн Ахмад • Абдуллах ибн Микаил • Микаил ибн Ахмад • Талиб ибн Ахмад • Абд ар-Рахман ибн Мумин • Абу Исхак Ибрагим ибн Мухаммад |
Авалхи чăваш хулисем | ||
---|---|---|
Мерчен • Сăкăт • Сĕнтĕр (Чалăм) • Элшел (Чалăм) • Эсмел
|
Монголсен 1236—1242 çулсенчи анăç харçи |
|
---|---|
Çапăçусен театрĕсем | • Атăлçи Пăлхар • Алансем • Руç • Половецсен çеçенхирĕ • Мазови тата Прусси • Польша • Чехи • Венгри • Болгари • Хорвати тата Далмаци |
Çапăçусем | • Кисан • Коломна • Улатимĕр • Сить • Торжок • Козельск • Чернигов • Минкас • Киев • Турск • Хмельник • Краков • Легница • Шайо |
Монгол çарпуçĕсем | |
Европа çарпуçĕсем | • Пуян •
Джику |
Чылай тĕрĕк этносĕллĕ патшалăхсемпе регионсем |
|||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
официаллă чĕлхе вырăнне йышăннă патшалăхсем тата регионсем |
| ||||||||
|
Хасар Ен |
|
---|---|
Истори · Персоналисем | |
Тытăмçăсем | Кадыр Касар · Зиевил · Ибузир Гляван · Парсбит · Вирхор · Багатур · Захария · Булан / Сабриель · Обадия · Манассия · Ханукка · Вениамин · Аарон II · Иосиф |
Ĕçченсем | Хазар · Алп-Илитвер · Алп-Тархан · Ахмад б. Куйа · Балгиций · Барджиль · Блучан · Буга аль-Кабир · Георгий Цуло · Иоанн Готский · Исаак ха-Сангари · Йазид Булаш · Леведий · Лев IV · Папаций · Песах · Рас-тархан · Серах · Хазар-тархан · Чичак |
Вырăнсем | |
Çыхăннă халăхсемпе йăхсем | Алансем · Ал-ларисия · Баланджарсем · Барсилсем · Пушкӑртсем · Пăлхарсем · Пăрттассем · Хункăрсем · Вятичсем · Туçи еврейĕсем · Джидан · Каварсем · Касогсем · Крымские готы · Кумыксем · Мордва · Огузсем · Оногурсем · Печенегсем · Полянсем · Руç · Савирсем · Сарир · Северянсем · Дагестанри хунсен (сăварсен) патшалăхĕ · Караимсем |
Паллă çăлкуçсем | Еврей-хасар çыру çӳретĕвĕ · Ибн Русте · Ибн Фадлан · Ибн Хаукаль · Ибн Хордадбех «Книга путей и стран» · Иегуда Галеви «Кузари» · ал-Истахри · Кембриджский документ · Киевское письмо · Константин Багрянородный «Об управлении Империей» · Левонд · ал-Масуди · Мовсес Каланкатваци · Никифор · ПВЛ · Феофан · Худуд ал-Алам |
Хасара тĕпчев ăсчахсем | Михаил Артамонов · Норман Голб · Питер Голден · Дуглас Данлоп · Павел Коковцов · Анатолий Новосельцев · Светлана Плетнёва · Абрахам Поляк |
Çыхăннă статьясем | Арап-хасар вăрçисем · Аслă Пăлхар · Атăлçи Пăлхар · Иудаизм в Хазарии · Pax Khazarica · Рахдониты · Волжский торговый путь · Предыстория венгров · Вырăс хаканлăхĕ · Каспийские походы русов · Салтово-маяцкая культура · Хазарский протекторат над Херсоном · Хазары в художественной литературе |
Категори · Шаблон |